Тод индэр
Б.Мөнхтуяа: Ээж хадны домгийг уншаад “Би л энэ сэдвээр кино хийх ёстой юм байна” гэж бодсон

"Цөөвөр" хэмээх Цагаагчин Үхэр жилийн сар шинийн битүүнд буюу энэ пүрэв гарагт “Ээж хадны домог” нэртэй бүрэн хэмжээний уран сайхны киноны нээлт ойнлайн хэлбэрээр болно. Уг бүтээлийг “Чононгоо фильм” продакшны хамт олон үзэгчдэд хүргэх гэж байгаа бөгөөд ерөнхий найруулагчаар, жүжигчин Б.Эрдэнэцэцэг, зохиолыг тус продакшны продюсер, Базарваанийн Мөнхтуяа бичсэн байна. Ийнхүү дээрх киноны зохиолчтой ярилцлаа.
-Шинэ хүн өлгийдөж авах гэж буйгаас ялгаагүй таны хувьд киногоо театрт, онлайнаар нээх хоёрын ялгааг хэрхэн төсөөлж байна вэ?
-“Чононгоо фильм” продакшны бүтээлч хамт олныхоо нэрийн өмнөөс уншигч та бүхэнд энэ өдрийн мэндийг хүргэе. Энэ удаагийн кино маань манай хамт олны хоёр дахь уран бүтээл юм. Эхнийх нь “Ээж” нэртэйгээр гарсныг ярилцагч та мэдэж байгаа биз ээ. Онлайнаар нээлт хийх арга барил дэлхий дахинаа хэдийнээ нэвтэрсэн. Ялангуяа хамгийн их зах зээлтэй АНУ, БНХАУ-д аль хэдийнээ дэлгэрсэн байдаг юм билээ. Харин бид Монголдоо анх удаа хийх гэж байна. Нээлтийн үйл ажиллагаа цахим сүлжээнд хоёр үндсэн үйл ажиллагаанаас бүрдэж буй. Тодруулбал, шинэ арга барилаар нээгдэх гэж байгаа учир үүнийгээ хүмүүст илүү таниулах үүднээс онлайн билет захиалсан үзэгчдээсээ азтан тодруулаад эхэлсэн. Эхний хоёр азтан энэ сарын 3-нд тодорч, саяхан нээлтээ хийсэн “Galaxy S20 FE” гар утас, сая төгрөгийн хадгаламжийн дэвтэр, хоёр дахь удаагийн хоёр азтан өчигдөр орой мөн адил бэлгээ гардлаа. Харин гурав дахь нь энэ сарын 11-ны 21:00 цагаас тодорно. Тэр хүн “Toyoto aqua” автомашины түлхүүр гардах юм.
-Дууны хөшөө босгох талаар яригдаж байсан. Хэзээ, хаана сүндэрлэх вэ?
-Энэ бидний маркетингийн хоёр дахь үйл ажиллагаа юм. Нээлтийн үйл ажиллагаа битүүнд болох ч шинийн 1-нээс 8-ны хооронд мөн л гар утасны тохиргоогоор киногоо үзүүлсээр байна. Сар шинийн билэгдэлт энэ өдрүүдэд үзэгчдийнхээ худалдаж авсан тасалбарын орлогоор Төв аймгийн Сэргэлэн суманд байрлах Ээж хад хэмээх хүндэт хайрханы дэргэд киноныхоо дууны хөшөөг босгоно. Аялгууг Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, хөгжмийн зохиолч Л.Балхжав, шүлгийг сэтгүүлч, яруу найрагч У.Баярсайхан бичиж, “Номин талст” хамтлагийн дуучин Т.Дэлгэрмөрөн дуулсныг уншигчид маань хэдийнээ мэдсэн байх. Хөшөөний үнэ ч нэлээн их өртөгтэйгөөр хийгдэхээр зураг төсөл нь гүйцэтгэгдэж, захиалгаа өгсөн байгаа. Харин хөшөө босгох хугацаагаа Олон улсын эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах өдөр буюу “Март-8”-нд зохион байгуулахаар тухайн аймаг, сумын удирдлагуудаас зөвшөөрөл авсан байгаа. Иймд шинийн 1-нээс 8-ны хооронд манай киног үзсэн үзэгчид гар утас, сая төгрөгийн хадгаламжийн дэвтэр, автомашин хожиж чадсангүй гэж бодох зүйлгүй. Харин ч мөнхийн бүтээл болж үлдэх хөшөөний төсөвт билет захиалсан 8888 төгрөгөөрөө өргөл өргөж байна хэмээн дотроо сүсэглэх учиртай. Лам залж, аравнайлуулах учир зүгээр ч нэг хөшөө биш суварга болох юм. Дорноговь аймагт орших Хан Баянзүрх хайрхан буюу хүслийн Хар уул руу очсон хүн бүхэн “Үлэмжийн чанар” дууг дуулдаг шиг Ээж хаданд очиж мөргөсөн хүмүүс манай киноны дууг дуулдаг болох байх гэсэн чин үнэмшилтэй байгаа. Дууг маань ч хүмүүс их сайхан хүлээн авч, эхнээсээ сурч эхлээд байгаа юм билээ. Бид кино бүтээж мөнгө олох гэж биш эдгээр бүтээлээрээ дамжуулж, бусдад эх дэлхийгээ хайрлах үзлийг түгээхийг эрмэлзэж байгаа юм.
-Гар утсаар үзүүлэхийг үзэгчид хэрхэн хүлээн авч байгаа бол ...
-Одоо юм хөгжсөн болохоор wifi ордог телевизтэй айлууд түүгээрээ үзэж болно. Эсвэл яг өөртөө төвлөрч үзэхийг хүссэн хүмүүс гар утсаараа үзэхэд илүү тохиромжтой тул бид энэ төрлийг сонгосон юм. “Вимео” нь бүрэн хэмжээний уран сайхны, баримтат, богино хэмжээний видео бүтээл болон дууны клип, реклам сурталчилгааны зориулалтын бичлэгийг хадгалж давхар live, stream хийж болохуйц өргөн хэрэглээний сайт юм. Энэхүү сайт нь тухайн хэрэглэгчдэд бичлэгээ ил тавих эсвэл нууц байлгах боломжийг санал болгодог бөгөөд мэргэжлийн кино уран бүтээлчид энэхүү сайтыг ашиглан кино наадмууд руу зориулалтын линк болон код ашиглан шүүгчдийн бүрэлдэхүүн рүү илгээдэг. Өнгөрсөн оны статистик судалгаагаар тус сайтын хэрэглэгчдийн тоо 200 сая гаруйд хүрсэн байдаг юм билээ. Мөн ямар ч гацалтгүйгээр үзэгчдэд хүрдгээрээ онцлогтой.
-Тасалбарын үнэ 8888 төгрөг юм билээ. Энэ тооны билэгдлийг юу гэж онцлох вэ?
-Азичууд 8-ийн тоог өсөн дэвжихийн билэгдэл гэж үздэг. Ялангуяа бизнес эрхэлдэг хүмүүс. Тиймээс энэ билэгдлийг илүүд үзсэн.
-Зохиогчтой нь уулзаж байгаагийнх нэг асуултад тодруулга авъя. Дээрх хайрханы тухай домог олон байдаг. Та яг алийг нь сонгосноо хэлж болох уу?
-2012 оны сүүлчээр ээж маань тэнгэр болсон юм. Аавыгаа алдахдаа миний сэтгэл арай зөөлөн өвдсөн. Учир нь тэр үед ээж маань дэргэд байсан учраас. Уг нь би аавын амины охин гэж хэлэгддэг байсан мөртлөө шүү. Харин ээжийгээ алдахдаа дэндүү их эзгүйрсэн. Гэвч 2013 онд охин маань хүүтэй болж сэтгэл минь тайвширсан. Ирж, буцдаг тавилан энэ аж. Тэгээд би өөртөө “Уран бүтээл рүүгээ орохгүй бол болохгүй нь” гэж хэлээд 2016 онд “Чононгоо фильм” продакшнаа байгуулсан. Тийнхүү анхны киногоо “Ээж” гэж нэрлэсэн.
-“Ээж хадны домог” киноны зохиолын хувьд ...
-Би бусдын л адил энэ хайрханд очиж залбирдаг. Тэгж явах үед олон домог сонссон, уншсан. Жишээ нь “Хөгшин ноён залуухан сайхан эмэгтэйд дурлаж хатнаа болгох гэсэн боловч тэр бүсгүй нь сэтгэлтэй хүнтэй байсан тул орон нутгаасаа дайжиж, өдгөө тогтож мөнхөрсөн газар ирж. Гэтэл нөгөө ноён түшмэлүүдээ явуулж, “Ирэхгүй гэвэл толгойг нь ч хамаагүй аваад ирээрэй” гэсэн тул толгойгүй болж тогтсон гэнэ билээ. Харин хожим толгойг нь суурилуулсан” гэх. Мөн “Долоон ямаатай эмгэн тэр газар олон жил амьдарч байгаад сүүлд хүн хэлбэртэй чулуу болж тогтсон гэнэ” гээд л. Гэхдээ эдгээр домгийн аль нь ч миний сэтгэлийг хөдөлгөөгүй. Харин ээжийгээ алдсанаас хойш Ээж хаданд очиж мөргөхөд яг л ээжтэйгээ уулзсан мэт сэтгэгдэл төрсөн. Тэр агшныг мэдсэн юм шиг фэйсбүүкээр “Ээж хадны үнэн зөв домгийг мэддэг хүн байна уу” гэсэн давлагаа явсан юм. Тэгэхэд нэг хүн “Өнчирч үлдсэн таван хүүхдийг өөрийнхөө нэг хүүтэй хамт өсгөж хүмүүжүүлсэн ч дайн тулаанд өргөж авсан таван хүүгээ алдаж. Ингээд төрсөн хүүгээ ч дайнд мордуулсан ээж Хэнтийн нуруунаас Төв аймгийн Сэргэлэн сум хүртэл сунаж мөргөхдөө “Хүүг минь л эсэн мэнд ирүүлээч” гэж гуйж. Ингээд төгсгөл болсон газраа чулуу болж тогтжээ” гэсэн байв. Тэр бол надад маш их таалагдсан. Би Хэнтий аймгийн Мөрөн сумын гаралтай л даа. Ээж маань найман хүүхэд төрүүлсэн. Гэхдээ жил бүр аймгаасаа цэрэгт мордож байгаа хөвгүүдийг үдэж өгөх гээд өргөх сүүгээ бэлдчихээд шөнө унтахгүй хүлээгээд суудаг байсан. Харин манай сумын хөвгүүд цэрэгт явахдаа “Өлзийхутаг гуай би цэрэг явах гэж байна” гэж заавал ирж хэлж, үнсүүлээд морддог. Татагдаж ирэхээрээ дахиад л бууж, үнэсүүлж золгодог заншилтай болчихсон. Тэр үед ээж маань бүгдэд нь хоол, цай хийж өгч дайлж цайлаад мордуулдаг байлаа. Яг л “Өндөр ээж” кино шиг. Би ийм л сайхан сэтгэлтэй хүний үр. Тийм болохоор би энэ киног хийх ёстой юм байна гэж шийдсэн. Мөн ээжийн минь амьдралтай ижил домог уншигдсан болохоор эргэлт буцалтгүй орсон доо.
-Гэхдээ “Сайны хажуугаар саар” гэгчээр Д.Мягмартогтох гэдэг сэтгүүлч залуу танай киноны маркетингийг буруугаар мушгин гуйвуулсан байна билээ. Тантай албан ёсоор уулзсан уу?
-Үгүй. Гэхдээ би тэр залууд албан ёсоор гомдол гаргана. Эхлээд хэл амгүйгээр киноныхоо нээлтийн үйл ажиллагааг дуусгая гэж бодож байна. Манай киноны 70 орчим хувьд хүүхэд тоглосон. Эдгээр жаахан хүүхэд тэр сайхан хайрханы тухай домгийг дэлгэцэд мөнхлөх гэж хичээж байхад. Нээлтийн арга хэмжээгээ сэтгэл догдлон хүлээж суухад тэр залуу хүний ярилцлага, маркетингийн ажлыг өөрийнхөө хүслээр өөрчилж, фотошоп хийж, нийгмийн сүлжээнд харлуулж, дэлгэсэнд үнэхээр гомдолтой байна.
-Бизнес хийдэг нэг нөхөр Ээж хаданд гэр барьж, мөргөх гээд ирсэн хүмүүсийг таксаар оруулдаг байсан гэсэн яриа байдаг. Энэ талаар та сонссон уу?
-Сонссон. Улаанбаатар, Бээжин хоёрын хооронд хувиараа бизнес эрхэлдэг байсан залуу гэдэг. Тэр “Вагонд гахай үүрч зовж байхаар Ээж хаданд гэр бариад мөргөж, залбирах гээд ирсэн иргэдээс тодорхой хэмжээний такс аваад байвал харьцангуй биед амар юм биш үү” гэж сэтгээд ном журмынх нь дагуу албан бичиг бүрдүүлж, гэр барьсан юм билээ. Эхний хугацаанд ашиг олж гайгүй ажиллаж байтал хоёр хүүхэд нь нэг өдөр юу ч харахгүй болсон гэсэн. Тэгэхээр нь эхлээд гадаад, дотоодын эмнэлгээр явсан ч тусыг эс олсон тул ламд үзүүлтэл “Хүү минь ээ, чи лусын нүдийг боосон байна шүү дээ. Тэр лусын нүдний боолтыг аваарай” гэж. Ингээд тэр залуу нөгөө гэрээ хуу татаж аваад удаагүй байтал хоёр хүүхдийнх нь нүд зүгээр болсон гэсэн. Тэр мөчид “Энэ хайрхан миний хоолоо олж идэх арга биш байна” гэж хэлээд явсан гэдэг. Энэ бол үнэн бодит зүйл. Тэгэхээр зүгээр ч нэг чулуу биш байгаа биз.
-Ярианыхаа сэдвийг өөрчилчхөд таныг уншигчид маань “Чухам ямар мэргэжилтэй бол” гэж бодож магадгүй ...
-Найруулагч мэргэжилтэй л дээ. 2007 оноос хойш л өөрийн гэсэн продакшн байгуулах хүсэл тээсэн. Тэр жил би “Үхэж үл болно” киноны анхны группт туслах найруулагчаар ажилласан. Тэгэхдээ олон зүйл сурсан, их хүсэл тэмүүлэх авсан. Тухайн үед миний зохиолоор дөрвөн кино хийгдчихсэн байлаа.
-Тодруулбал, ямар ямар кино вэ?
-“Буцааж нэхэхгүй хайр”, “Нулимсанд дэвтсэн хайр”, “Дутуу эдэлсэн жаргал”, “Тэнгэрт харвасан од”. Мөн Архангай аймгийн театртай хамтарч “Битгий яваач” нэртэй жүжгийг УДЭТ-ийн найруулагч Ч.Түвшинтэй хамтарч тавьсан.
-Таны дараагийн томоохон төсөл юу байгаа вэ?
-Чингис хааны хатдуудаар цуврал кино хийе гэсэн төсөл эхлүүлээд байна. Их хааны тухай кино байгаа ч хатадынх нь тухай хийвэл илүү сонирхолтой юмуу гэж бодсон. Ингээд хатдыг нь судлав. Чононгоо бол нүүдэлчин Алтайн домогт бичигдсэн байдаг. Чоно өсгөсөн гэдэг. Энэ домог Японд ч байдгийг мэдээд бусад улсад ч байх магадлалтай юм байна гэж бодсон. Дараа нь Алунгоо, Өэлүн, Бөртэ нарын зэргээр эхлүүлж дөрвөн охин, дөрвөн бэр гээд хөврөхөөр 17 бүлэг болж байгаа юм. Энэ төслөө би олон улсынх болгох зорилготой байгаа. Жишээ нь Хулан хатны дүрд БНСУ-ын супер эмэгтэй жүжигчинг тоглуулаад Монгол жүжигчидтэйгээ хамтарвал зах зээл нь ч илүү юмуу. Мөн Монголын түүхийг дэлхий илүү мэддэг болно. Бусад хатдыгаа ч ялгаагүй. Одоогоор нэг бүлэг нь яригдаад эхэлчихсэн байгаа. Судалгаа шинжилгээний ажилдаа орсон. 2023 онд Монгол, Англи Улсын дипломат харилцаа тогтоосны 60 жилийн ой тохионо. Энэ цаг үеийг ашиглаж, аль нэг хатны дүрээ Англичуудад санал болохоор ярьж байгаа.
-Мөн таны ажлын өрөөнд “Хор” нэртэй киноны зураг харагдсан. Энэ ямар учиртай вэ?
-Улс төрийн сэдэвтэй кино хийгдэнэ. Зураг авалт нь одоогоор 30 хувьтай яваа. Манай улсын нийгэмд болж байгаа бүх муу, муухай зүйл илчлэгдэнэ. Зураг авалтаа дуусгах хугацаа болчхоор байгаа хэдий ч цар тахал үнэндээ хөл тушиж байна. Гэхдээ үзэгчиддээ удахгүй хүргэнэ ээ. Манай улсын тэргүүн эгнээний жүжигчид сонгогдсон байгаа.
-Ярилцсанд баярлалаа.
Тод индэр
Б.Одбаяр: Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулах, амьдралын чанарыг дээшлүүлэхэд өндөр үр өгөөжийг авчирна
Нийслэлийн авто замын сүлжээг өргөтгөж, түгжрэлийг бууруулах Туулын хурдны зам төслийг Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх 24 мега төслийн хүрээнд хэрэгжүүлж байна. Тус төслийн бүтээн байгуулалтын ажлын гүйцэтгэгчээр Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, ажлыг эхлүүлэхэд бэлэн болсон. Үүнтэй холбогдуулан нийслэлийн Замын хөгжлийн газрын дарга Б.Одбаяраас зарим зүйлийг тодруулж, ярилцлаа.
-Монгол Улсад анх удаа хот доторх Туулын хурдны замын хэмжээний томоохон авто замын бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэхэд бэлэн болжээ. Аливаа ажлын эхлэх хүртэлх зам хамгийн урт гэдэг. Туулын хурдны замыг барьснаар яг ямар үр дүн гарах юм бэ?
-Туулын хурдны замыг барих гүйцэтгэгчийг олон улсын нээлттэй тендерээр шалгаруулж, Хонгконгийн ““ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, гэрээний хэлэлцээрт ороход бэлэн болоод байна. Ирэх долоо хоногт буюу наймдугаар сарын эхээр авто замын ажлыг эхлүүлнэ. Туулын хурдны замын тендер сонгон шалгаруулалтыг 2025 оны нэгдүгээр сард зарлаж, ТЭЗҮ-ийг шинэчлэн боловсруулах, замын трассын бодит судалгаа, олон улсын туршлага судлах, газар чөлөөлөх зэргээр бэлтгэл ажлууд хийгдэж ирлээ. Нийслэл 2025 оныг “Бүтээн байгуулалтын жил”-ээр нэрлэж, хотод хамгийн их тулгамдаад байгаа түгжрэл, агаарын бохирдол, эрчим хүч зэрэг асуудлыг шийдвэрлэхээр 24 мега төслийг гараанаас гаргаж байгаагийн нэг нь Туулын хурдны зам. Туулын хурдны зам, Шинэ тойрог замтай хамтаар баригдсанаар түгжрэлд хамгийн өндөр үр дүнгээ үзүүлж, нийтдээ 40 гаруй хувиар түгжрэлийг бууруулна. Энэ бол маш том үр дүн гэж үзэж, хүлээлт өндөр байна.
-Туулын хурдын замын техникийн үзүүлэлтээс товч дурдвал?
-Үндсэн авто замын урт 32 км, үндсэн авто замын эгнээ 6, хоёр түвшний огтлолцол бүхий гарц уулзварыг 7 байршилд шийднэ. Хоорондын зай нь 3-7 км байна. Үндсэн авто замаас гадна холбоос замуудыг барина гэсэн үг. Нийт 9.8 км урт гүүрэн байгууламж, 4 байрлалд туннель барина. Авто замаар дамжих тооцоот хурдыг 80-100 км/цаг гэж тооцоолж байна. Туулын хурдны зам дангаараа замын хөдөлгөөний дундаж хурдыг 13.5 хувиар нэмэгдүүлнэ.
-Байршлын хувьд яг хаанаас хаа хүртэл гэж төсөөлөх вэ?
-Ерөөсөө л хотын зүүн зах буюу Улаанбаатар-Налайх чиглэлийн авто замаас Баруун аймаг руу салдаг аюулгүйн тойрог хүртэл Улаанбаатар хотын урдуур буюу Богд уулын энгэрээ дагаж 32 км тасралтгүй үргэлжилнэ. Дундуур нь 7 орц гарцтай. Олон улсын экспресс зам байдлаар гэрлэн дохиогүй үргэлжилнэ гэж тооцоолж байгаа. Хурдны зам дундуур орц гарцыг шийдэж өгснөөр Энхтайваны гүүр, Яармагийн гүүр, Наадамчдын гүүр, Сонсголонгийн гүүр зэргээр дамжин өнгөрөх Улаанбаатар хотын төвийн хэсгийн ачааллыг хуваалцаад зогсохгүй одоогийн асуудал болоод байгаа Нисэх, Яармагийн түгжрэлийг арилгана гэж тооцож байна.
-Туулын хурдны замыг хэдий хугацаанд барих вэ. Нэгэнт бариад эхлэх нь тодорхой болсон учраас санхүүжилтийн хувьд л асуудал үүсэхгүй бол барьчих боломжтой санагдаж байна?
-Туулын хурдны замыг богино хугацаанд өндөр үр дүнтэй барьж байж л түгжрэлийг бууруулна. Энэ хүрээндээ бид Улаанбаатар хотын хэмжээнд 2024 онд өмнөх 10 жилийн хугацаанд баригдсан авто замуудаас ч урт авто замыг шинэчилсэн. 2025 онд ч хурдны замтай, олон түвшний огтлолцлол замтай болохын тулд нэгдүгээр түвшний авто замуудын шинэчлэл үргэлжлээд явж байна. Санхүүжилтийн тал дээр барилгын ажил нийт 2.3 наяд төгрөгийн төсөвт өртөгтэй. Нийт өртөгт үндсэн авто зам, гүүр туннель, шугам сүлжээний ажил болон бусад ажлууд багтана. Энэ онд 500 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг шийдсэн. Гүйцэтгэгчээ шалгаруулчихлаа. Ажил явуулахад асуудал байхгүй. 2028 оны наймдугаар сард Туулын хурдны замын зорчих хэсгийн хөдөлгөөнийг нээхээр төлөвлөсөн.
-Туулын хурдны замын барилгын ажлыг гүйцэтгэх Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК-ийн талаар хүмүүс их сонирхож байгаа байх. Хэр туршлагатай компани юм бэ?
-Туулын хурдны замын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендерт 4 компаниас шалгарсан нь “ХаоЮань групп” ХХК. Энэ компани нь 2008 онд Хонгконгт бүртгэгдсэн. Инженер, худалдаа, логистик, эрчим хүч, ашигт малтмал, хөдөө аж ахуй, авто зам гээд олон салбарт бүтээн байгуулалт хийдэг туршлагатай. Европ, Ази, Африк, Ойрхи Дорнодын улсуудад 10 гаруй салбар компанитай. Малайз, Ангол, Этиоп, Серби, Казахстан, Хятад, Хонгконгт дэд бүтцийн болон хурдны замын төслүүд хэрэгжүүлж байсан. Хүлээлгэж өгсөн төслүүдээс нь дурдвал, Ангол улс Мозамбикийн төмөр замын төсөл, Ангол улс Луандагийн олон улсын шинэ нисэх онгоцны буудлын төмөр замын салбар шугам ба шугамын дагуух таван нэгдсэн төв станцын төсөл, Сербийн 253 км хурдны зам болон E763 хурдны зам, Серби-Унгар-Сербийн төмөр замын төсөл, Казахстан Кама хурдны замын төсөл, Малайзын KKIP баталгаат орон сууцны төсөл, Ангол улсын Онджива хотын усан хангамжийн төсөл, Малайз улсад байгаль орчныг хамгаалах технологи бүхий аюултай хог хаягдлыг боловсруулах иж бүрэн үйлдвэрийн төслийг хэрэгжүүлж байсан. Олон улсын инженерийн салбарт төлөвлөлт, зураг төсөл, барилгын ажлын болон төслийн удирдлагын тэргүүлэх чадвартай. Дотоод, гадаадын олон компани, банк, даатгалын байгууллагатай урт хугацааны тогтвортой хамтын ажиллагаа тогтоосон бөгөөд жилд 2 тэрбум ам.долларын үйлдвэрлэлийн хүчин чадалтай. Туулын хурдны замыг барьж ашиглалтад хүлээлгэн өгөх бүрэн бололцоотой компани гэж үзэж, шалгуур үзүүлэлтүүдтийг хангасан учраас сонгосон.
-Хотоо тойроод 32 км урт үргэлжлэх хурдны замтай болчихвол мэдээж хэнд ч таатай, жинхэнэ бүтээн байгуулалт болно гэж бодож байна?
-Тэгэлгүй яах вэ. Туулын хурдны замаар түгжрэлийг бууруулаад зогсохгүй шүү дээ. Цаашид энэ хэмжээний бүтээн байгуулалтыг улс орондоо хийж чадах юм байна гэсэн урам зориг ч болно. Тиймээс нийслэлийн удирдлага, баг, хамт олон хичээж ажиллаж, төслөө амжилттай хэрэгжүүлнэ. Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулахаас гадна эдийн засгийн хувьд ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, түгжрэлээс үүдэлтэй алдагдсан боломжийг нөхөх, эдийн засгийн эргэлтэд эерэг нөлөөтэй. Жишээлбэл, Улаанбаатар хотын иргэд цаг хугацаа, ажиллах боломж, түлш зэргээ түгжрэлд зарцуулдаг учраас нэг цагт 6500 төгрөг, жилд 3 их наяд төгрөгийг түгжрэлээс болж алддаг байна. Туулын хурдны зам төслөөр энэ алдагдсан боломжийн өртгийг нөхнө. Ингэснээр иргэдийн амьдралын чанар сайжирна. Гол нь стрессгүй амьдарна. “20 минутын хот” төлөвлөлтийг дэмжинэ. Азийн авто замын сүлжээний хөгжлийг дэмжиж, Улаанбаатар хотыг тойрон гарах тасралтгүй хөдөлгөөн бий болсноор хотын төвийн агаарын бохирдлыг бууруулахад ч хувь нэмрээ оруулна. Олон талын ач холбогдолтой төсөл бол Туулын хурдны зам юм.
Тод индэр
"Монгол дархан: өв, урлахуй" тусгай үзэсгэлэнд 60 уран бүтээлч 130 гаруй бүтээлээ дэлгэлээ
Монгол дархны уламжлалт өв, соёлыг хадгалан хамгаалах, судлан шинжлэх, олон нийтэд сурталчлан таниулах, түгээн дэлгэрүүлэх, соёлын биет бус өвийг өвлөн уламжлагч ахмад дархчуудыг хөхиүлэн дэмжих, тэдний мэдлэг ухааныг хойч үедээ өвлүүлэн уламжлуулах зорилгоор “Монгол дархан: өв, урлахуй” тусгай үзэсгэлэ2025 оны долоодугаар сарын 04-ний өдөр Чингис хаан Үндэсний музейд нээлтээ хийлээ.
Өдгөө дөрөв дэх жилдээ зохион байгуулж буй уг үзэсгэлэнг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн ивээл дор Өндөр гэгээн Занабазарын мэндэлсний 390 жилийн ойг тохиолдуулан дэлгэж байгаа онцлогтой.
“Монголчуудын түүхэнд дархчуудын оролцоо” сэдвийн дор болж буй тус үзэсгэлэнд Монгол, Буриадын 60 уран бүтээлч, дархан 138 бүтээлээр үзэсгэлэнгээ дэлгэсэн юм. Ийнхүү ардын, шашны, чимэглэлийн урлал болон чөлөөт уран бүтээл зэрэг дөрвөн төрлөөр бүтээлүүдийг хүлээн авч, шилдэг 20 бүтээлийг шалгарууллаа.
Шилдгийн шилдэг дөрвөн бүтээлч:
- Хүрэл цутгуурт алтан шармал “Цагаан дарь эх” – “Занабазарын хийц” ТББ;
- “Мөнгөн цар аяга” – Уран дархан Б.Баярсайхан;
- Луун сийлбэртэй, алтан шармал “Ган хэт хутга” – Уран дархан Н.Бат-Эрдэнэ;
- “Хүннү эмээл” – “Мөнгөн талст” урлангийн бүтээл тус тус шилдгийн шилдгээр шалгарлаа.
Уран бүтээлч Д.Энхдаваа “Би уг үзэсгэлэнд дөрвөн бүтээл дэлгэснээс “Хас Эрдэнэ” гэх бүтээлээрээ шилдэг уран бүтээлч шагналыг хүртлээ. Ган сийлбэрээр урласан уг бүтээлээ орчин цагийн хийцээр алмас эрдэнийн 15 шигтгээ шигтгэн хийсэн. Очир алмас нь тухайн айл гэр, хувь хүний эд хөрөнгийг хамгаалахаас гадна өнө мөнх, өргөн дэлгэр байхыг бэлгэддэг. Мөн хэт хутга нь монгол эр хүний гоёлын нэгэн чухал зүйл бөгөөд үе удамдаа өвлүүлэн үлдээдэг гэдгээрээ эрхэм ач холбогдолтой” хэмээв.
Уран бүтээлч Г.Эвсанаа “Уг үзэсгэлэнд хоёр дахь жилдээ уран бүтээлээ дэлгэж байна. Утсан сүлжмэл, хөөмөл хоёрыг хослуулан XIII-XV зууны үеийн хатдын эдэлж хэрэглэж байсан зүйлсээс санаа аван “Хатан эмээл” хэмээх бүтээлээ туурвисан” гэлээ.
Үзэсгэлэнг Чингис хаан Үндэсний музейд долоодугаар сарын 4-20-ны өдрүүдэд дэлгэнэ.
Тод индэр
П.Батчимэг: Цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насныхан жолоодно гэж хуулийн төсөлд тусгасан
Улсын Их Хурлын даргын 76 дугаар захирамжаар Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор цахилгаан дугуй, суррон, цахилгаан скүүтерийн хэрэглээг зохицуулах талаар санал, дүгнэлт гаргах, холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сард байгуулагдсан. Тус ажлын хэсгийн ахлагч, Улсын Их Хурлын гишүүн П.Батчимэгээс хуулийн төслийг боловсруулах явцын талаар тодрууллаа.
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж буй гол зорилго нь юу вэ?
-Хүн амын хэт төвлөрөл, хотжилт, авто замын түгжрэлээс үүдэлтэйгээр Нийслэл Улаанбаатар хотод нийтийн хэрэглээний цахилгаан скүүтер түрээсийн шинэ төрлийн үйлчилгээ бий болж, иргэдийн хэрэглээг өсгөж байна. Гэвч үүнийг дагаад цахилгаан дугуй /суррон/, цахилгаан скүүтерээс унаж бэртэх, явган зорчигч, автомашин, унадаг дугуй, мотоциклтэй мөргөлдөж зам тээврийн осол гэмтэлд өртөх, иргэдийн аюулгүй, тайван зорчих эрхэд нөлөөлөх, өөрийн болон бусдын амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөнд хохирол учруулах явдал ихсэж байна.
Улаанбаатар хотод өдөрт дунджаар 700-800 мянган тээврийн хэрэгсэл авто замын хөдөлгөөнд оролцдог гэсэн статистик мэдээлэл бий. Үүний хажуугаар шинэ тутам гарч ирж буй цахилгаан тээврийн хэрэгслүүд ямар ч зохицуулалтгүйгээр замын хөдөлгөөнд оролцож байна. Иймд төрөөс иргэнийхээ амьд явах, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах үндсэн эрхийг хангах, хүүхдийн ашиг сонирхлыг нэн тэргүүнд хамгаалах “хууль зүйн баталгааг” бий болгох үндсэн үүргийн хүрээнд зайлшгүй хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай байгаа юм.
-Уг хуулийн төслийг боловсруулахад бусад улсын туршлагыг судалсан уу?
-Манай ажлын хэсэг өнгөрсөн сард Бүгд Найрамдах Казахстан Улсад ажиллаж, туршлага судлаад ирсэн. Тус улсын байгаль цаг уурын онцлог, түгжрэл, цахилгаан тээврийн хэрэгслийн хэрэглээ зэрэг нь манай улстай төстэй юм билээ. Түүнчлэн цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйг Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульдаа 2023 оны 06 дугаар сард өөрчлөлт оруулж, баталсан гэдгээрээ онцлогтой. Тус хуулиар цахилгаан скүүтер, жижиг цахилгаан тээврийн хэрэгсэл хэмээн тодорхойлсон байдаг. Манай ажлын хэсэг хуулийг боловсруулж батлуулсан салбарын яам тамгын газар, энэ чиглэлд бизнес эрхэлдэг компаниудын төлөөлөлтэй уулзсан. Ингэхдээ Астана, Алматы гэх томоохон хотуудад ажилласан. Алматы хотын тухайд авто замын нэгдүгээр эгнээг цахилгаан дугуй, скүүтер, мопедын зам болгож, тусгайлсан гэрлэн дохиотой болгож өгсөн нь сайн шийдэл байсан.
Казахстан улс цахилгаан скүүтерийг 25 км/цагаас хэтрэхгүй, зөвхөн 1 хүн унахад зориулагдсан, суудалгүй, 2 эсвэл 3 дугуйт тээврийн хэрэгслийг хэлнэ гэж тодорхой дурдсан байна билээ. Харин бидний хувьд тус улсын туршлагыг үндэслээд асуудлыг цогцоор нь шийдэх гээд зорьж байна.
-Хуулийн төсөлд орж буй өөрчлөлтийн талаар танилцуулахгүй юу?
-Товчхондоо цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насны хүн жолоодно гэж тусгасан. Мөн эдгээр тээврийн хэрэгслийн ангиллыг шинээр тодорхойлж, тээврийн хэрэгслийн техникийн дээд хурд, тээврийн хэрэгсэл зорчихыг зөвшөөрсөн замыг хуульчилна. Цаашлаад цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйн жолоочийн эрх, үүрэг, жолоочид хориглох зүйлсийг тусгана. Мөн нийтийн хэрэглээний цахилгаан дугуй, цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн эрх, үүрэг, тусгай зөвшөөрлийн нөхцөл, шаардлагыг шинээр тодорхойлох юм.
-Цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ эрхлэгчдийн хувьд хуулийн төслийг хэрхэн хүлээн авч байна вэ?
-Үйлчилгээ эрхлэгчдийн зүгээс аль болох л хууль шаардлагагүй. Бид стандартаа баталчихвал мөрдөөд байж чадна гэдэг байр суурийг илэрхийлсээр байдаг. Гэхдээ хуулиар зохицуулж, хариуцлагажуулж үүрэгжүүлэхээс өөр аргагүй. Хууль баталж байж л бид шаардлага тавьж, хариуцлага нэхнэ. Одоо скүүтер түрээсийн бизнес эрхлэгчидтэй төрийн байгууллагуудын харилцаа нь албан бичиг солилцох хэлбэрээр өрнөж байна. Албан бичиг өгсөн гээд хариуцлага шаардах хууль эрх зүйн үндэслэл үүсэхгүй учраас хэн ч мөрдөж дагахгүй. Хууль баталж байж л хяналт зохицуулалтыг албажуулна. Хүний амь насны асуудал шүү дээ. Тээврийн цагдаагийн албаныхан скүүтер унасан иргэн гэдэг зам дээр хутга бариад гүйж байгаа хүнээс ялгаагүй байна хэмээн тодорхойлж байна. Яг голыг нь олсон тодорхойлолт шиг санагдсан.
-Хуулийн төсөл ямар шатанд явж байна вэ?
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулсантай холбогдуулан олон нийтийн хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан. Энэхүү хэлэлцүүлэгт иргэд, олон нийт, үйлчилгээ эрхлэгчид, холбогдох төрийн байгууллагуудын 100 гаруй хүн оролцож, санал бодлоо илэрхийллээ. Хэлэлцүүлгээс гарсан саналыг хуулийн төсөлд тусгасан. Манай ажлын хэсэг тус хуулийн төслийг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сараас хойш боловсруулж, үндсэндээ Улсын Их Хурлын намрын чуулганы завсарлагааны хугацаанд төвлөрч ажилласан. Үүний дүнд хуулийн төслийг 2025 оны 03 дугаар сарын 23-нд Улсын Их Хурлын Тамгын газрын d.parliament.mn/ сайтад байршуулж, https://d.parliament.mn/tusul/c618cdf9-42ec-4c4d-875c-8c3e79b93795 олон нийтээс санал авч, /2025.04.15/-нд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газарт санал авахаар хүргүүлсэн.
Засгийн газрын ирүүлсэн саналыг хуулийн төсөлд тусгаж эцэслэхээр бэлтгэж байна. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Улсын Их Хурлын энэ хаврын чуулганы хугацаанд өргөн барихаар бэлтгэж байна.
-
Тод индэр2020/05/15
Авлигын мэдээлэл бэлтгэхийн тулд сэтгүүлчид илүү ихийг золиослосоор...
-
Өнөөдөр2021/02/01
Өнөөдөр ихэнх нутгаар хүйтэн байна
-
Өнөөдөр2020/08/20
Эмээлтийн товчоогоор 9 тарвага нэвтрүүлэх гэсэн зөрчлийг илрүүлжээ
-
Тод индэр2021/12/31
Бүгд Найрамдах Беларусь Улсын Гадаад хэргийн сайд В.Макей баярын мэндчилгээ ирүү...