Тод индэр
Д.Содном: Гэрийн хэлбэртэй майхнаа брэнд болгох зорилготой байгаа
Удам дамжин гар урлалын бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж, хөгжүүлж буй олон хүн дүүрэг, аймаг, сумандаа аж төрсөөр байна. Тэдний нэг бол Баянзүрх дүүрэгт өрхийн үйлдвэрлэл эрхэлж буй Д.Содном, Ц.Наранцэцэг нар юм. Тэд гэр бүл бөгөөд асар, майхныг зонхилж оёод 23 гаруй жилийг үджээ.
Ирэх даваа гарагт болох “Монгол бахархал-2020” үндэсний шилмэл урчуудын нэгдсэн үзэсгэлэнд оролцохоор бүртгүүлж байх үед нь онцолж ярилцсан юм.
-“Монгол бахархал-2020” үндэсний шилмэл урчуудын нэгдсэн үзэсгэлэнд оролцох болсон шийдвэрээ хэзээ гаргасан бэ?
-Сайхан арга хэмжээнд оролцох гэж байгаадаа баяртай байна. Сурталчилгаа явж эхлэх үед нь л гэр бүлийнхээ хүнтэй ярилцаж байгаад шийдсэн. Манайх 1997 онд Төв аймагт хувиараа оёдлын чиглэлийн хоршоо байгуулж байлаа. Чиглэлийн хувьд асар, аяны болон цэргийн майхан онцолж хийсэн. Тэгэхдээ Монгол уламжлалтайгаа хослуулсаар өнөөдрийг хүрлээ. Би эхээс есүүлээ. Тухайн үед эгч, дүү болон тэдний хүүхдүүдтэй хамтарч үйлчилгээгээ явуулдаг байсан. Гэр бүлийн бизнес гэсэн үг л дээ. Харин одоо тус тусдаа биеэ даагаа өрхийн үйлдвэрлэлээ эрхлээд сайхан амьдарч байна. Бид аль болох дахин давтагдалгүйгээр, шинэлэг санаатайгаар бүтээлүүдээ түгээхийг зорьдог. Мөн тухайн худалдан авагчийн саналыг сонсч, ямар нэгэн хээ угалз, байгууллагынх нь лого зэргийг байршуулахыг хүсвэл оёод л өгчихнө.
-Дээрх үндэсний шилмэл урчуудын үзэсгэлэнд танай гэр бүл ямар бүтээлээр оролцох вэ?
-Цагаан, цэнхэр хосолсон, өлзий хээтэй асар, гэрийн хэлбэртэй болон аяны майхнаар оролцоно. Гэрийн хэлбэртэй майханд хөдөөний айлууд сүү, цагаан идээ, ааруул, ээзгийгээ сэврээчих боломжтой. Илүү гэр л гэсэн үг. Нэг хүн 10 минутын дотор барьчихна. Багтаамжийн хувьд захиалагч хэдэн хүнийхээр хийлгэмээр байна тэр хэрээр нь л хийнэ.
-Галлах боломжтой юу?
-Боломжтой. Зуухны яндан гарах нүхтэй. Яг л гэр гэсэн үг. Доторлогоотой хийвэл хүйтний улиралд ч хэрэглэж болно. Эрэг боолтоор биш оньсоор холбогддог тул барихад амар. Манай гэр бүлийн зорилго энэ загвараа эхний хугацаанд нийтийн хүртээлд хангалттай болгох. Цаашлаад брэнд үүсгэх.
-Материалын хувьд хэр чанартай вэ?
-Ихэнх хүн Хятадаас орж ирсэн аяны майхан хэрэглэдэг л дээ. Үүнтэй харьцуулахад тэс өөр. Борооны ус нэвтэрдэггүй хоёр давхар материалаар хийгддэг. Дөрвөн талаас нь гадсаар татаж уяад голоос нь дээш өргөөд л болоо. Зарим майхан шиг гуурсан рам ашиглахгүй. Дээр нь хурга, ишиг тонгочиж байсан ч нурдаггүй. Үүнийг бид реклам болгож яриад байгаа юм биш. Олон газар барьж явахдаа янз бүрээр туршиж үзсэн л дээ.
-Түрүүн та хүйтэнд ч бариад сууж болно гэж хэллээ. Тэгэхээр өвлийн улиралд ч тохиромжтой гэсэн үг үү ...
-Тийм. Загасчдад зориулж өвлийн майхан хийдэг. “Люмино” хамтлагийн ахлагч, MC буюу Д.Тэмүүжин өөрөө загвараа хэлж хийлгэж байлаа. Мөсөн дээр майхнаа барихдаа шаландаа цооног гаргуулсан. Ингээд майхан дотроо сууж байхдаа л өнөөх цооногоороо загасаа барьчихна. Том хэмжээтэй майхан хийлгэвэл хэдэн ч цооног гаргах нүх гаргуулж, хэдүүлээ ч хамаагүй загас барих боломжтой. Мөн ОХУ-аас шувууны зураг авдаг хүмүүс манайхыг зорин ирж дуран гарах хэмжээний нүхтэй өвөл, зуны майхан хийлгэж байлаа. Гэхдээ манайх нэг их реклам сурталчилгаа хийдэггүй ээ. Манайхаар үйлчлүүлсэн хүн аль нэг газар майхнаа барьсан байхыг зэргэлдээх хүн нь хараад л “Та тэр хүнд тийм сайхан майхан хийж өгсөн байна билээ. Надад хийгээд аль” гээд ирдэг. Энэ л бидний сурталчилгаа юм даа. Хаягдал материал их гардаг болохоор аяллын болон мишокны уут, машины дээвэр дээрх дугуй болон бусад зүйлийг тоосноос хамгаалсан цүнх ч хийж байна. Заримдаа мод, төмрөөр ч тохирсон зүйлсийг хийх нь бий.
-Зарим албан байгууллага, хувь хүн нийгмийн хариуцлагынхаа хүрээнд сайн үйлсийн аян өрнүүлдэг л дээ. Танайх үүнд оролцож байв уу?
-Оролцож байсан. “Сайн” ломбардтай хамтарч өвөл утаа их гардан үед захын сургуулийн болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн хичээлийн цүнхэнд поспурттой уут 1000 ширхгийг хийж үнэгүй тараасан.
-Та бүхний хамгийн анх хийсэн бүтээл чинь юу байсан бэ. Ер нь яагаад энэ салбар руу орох болов?
-Дунд сургуульд сурч байхдаа би ах, эгч хоёртойгоо “Ну погоди”-г хэн нь илүү адилхан зурах вэ гэж өрсөлддөг байлаа. Тэр зураг тухайн үед ЗХУ-аас ирсэн сэтгүүлд хавсралт болж цувралаар ирдэг байсан юм.
-Тэгээд хэн нь илүү сайн зурдаг байсан бэ?
-Шүүгч байхгүй юм чинь ах, эгч хоёр л өөрсдийгөө гэж хэлдэг байсан. Уг нь би дутахааргүй зурдаг байсан л даа. Уг нь би зургадугаар ангид сурч байхдаа сумынхаа айлын хаалга дээр хээ зурж мөнгө олдог байлаа шүү дээ. Үүнээс гадна гарын алга хэртэй хуш мод олж сумынхаа төвийг дүрсэлдэг байсан. “Энэ нь манай сургууль, энэ нь захиргаа” гэхээр харсан хүмүүс “Нээрээ тийм байна шүү” гэдэг байлаа. Мөн айлын түлээн дээрээс жижгэвтэр нарс мод гуйж аваад хэвийн боовны хэв сийлсэн. Тэрүүгээр манайх олон жил хүүхдийн гар цайлгах боов хэвлэсэн дээ. “Содномын хэвийн боов” гээд бүр нэрлэчихсэн. Ер нь би юмхнаар юм хийдэг хүүхэд байсан. Тэр чанар маань өнөөдөр намайг энэ сайхан асар, майхан бий болгоход нөлөөлсөн байх. Манай эхнэр ч гол ажлыг нугална.
-Таны аав, ээжийн талд уран хүн бий болов уу?
-Байгаа. Аавын ээж 80 гарсан хойноо ганц ч удаа нүдний шил зүүлгүйгээр аавд Монгол гуталны оймсны хараа оёж өгч байсан гэдэг. Түүнчлэн намайг дунд сургуульд сурч байхад уран зохиолын номонд “Уран Гомбожав” гэсэн түүх гэмээр зохиол байдаг байсан. Сүүлд тэр хүнийг судлахад аавын ээжийн талын хүн байсан юм билээ. Тэр хүн огт зүгээр суудаггүй байж. Би нэг хачирхалтай түүх ярих уу.
-Тэг л дээ ...
-Зун нэг айлд ороод сууж байснаа “Өрхөө бүтээж бай” гэчхээд нэг ширхэг цагаан будаа бариад сууж. Тэгээд төд удалгүй өнөөхөө хүмүүст харуултал зааны дүрс бий болсон байсан гэдэг. Өрхний завсраар туссан нарийхан гэрэлд харж байгаад сийлэх нь илүү тохиромжтой байсан юм байлгүй. Одоо тэр хүний охин Феврал гэж хүн бий. Бид хоёртой уулзахдаа “Аавын минь хийж байсан юмнаас энэ л үлдэж” гээд гар буу үзүүлсэн. Тэр бууг хийх болсон түүх нь бас сонин. Нэгэн айлд очоод байж байтал тугалынхаа зэлний гадсыг бууны хошуугаар тогтоосон байж. Тэгэхээр нь “Энэ төмрөө надад өгчих. Оронд нь би гоё гадас хийж өгье” гээд модоор аятайхан гадас хийж өгчхөөд явж л дээ. Тэгсэн хожим тэр бууны хошуу охинд нь одоо байгаа тэр гар буу болж хувирсан байна. Ном зохиолд ч “Уран Гомбожавын хийсэн хаалга үнэ нь арай багадсан юм” гээд хаалга нь нээгдэж, хаагдах болгондоо дуугардаг гэсэн ам дамжсан гэмээр яриа байдаг даа. Нэгэн харамч баяныд хийж өгсөн хаалганы тухай. Энэ мэт тэр хүний тухай домог шиг яриа их бий. Мөн манай эхнэрийн талд уран хүмүүс их бий. Өвөө нь өндөр Жанрайсиг бурхныг бусад хүмүүстэй хамт бүтээлцэж байсан гэдэг. Гэрийн модыг ч янзтай сайхан хийдэг байсан юм билээ. Эмээ нь ч гэсэн оёж хатгахдаа гаргууд хүн байж. Бид хоёр залгаа сумынх болохоор хүүхэд байхаасаа хэн хэнийгээ мэднэ л дээ. Жанрайсиг бурхны өмнөх ширээг ээжийнх нь төрсөн дүү хийж байсан юм билээ. Өвөөгийнх нь хийж өгсөн шатар одоо ч бидэнд хадгалаастай байгаа.
-Ярианыхаа сэдвийг жаахан өөрчлөхөд орон сууц барьдаг компанийн захирлууд “Бид хүмүүст гэр орныг нь барьж өгдөг болохоор асар их буян үйлддэг” гэдэг. Та хоёр ч гэсэн ялгаагүй шүү дээ ...
-Тийм шүү. Бид хоёр яг л ингэж ярьж, билэгддэг. Асар, майхан гэдэг чинь хүн орох гэр л гэсэн үг. Үүнээс гадна бид нүүдлийн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхийг мөрөөддөг.
-Яаж ...
-Жуулчин их цугласан аймгуудад очиж адуу малтай айлын дэргэд Монгол гэрийн загвартай майхнаа бариад гэрээгээр хамтарч ажиллах. Эхний айлд нь унага барих ёсыг харуулах бол маргааш нь хонь хяргах, сүү цагаан идээ бэлтгэх зэргийг яг дэргэдээс нь үзүүлбэл гоё байх болов уу. Үндсэндээ Монгол ахуйгаа олон улсад сурталчлах хүсэлтэй байна.
-“Загасчны морь усгүй” гэсэн үг бий. Та хоёр өөрсдөдөө зориулж асар, майхан оёсон уу?
-Төрөл төрлөөс нь зөндөө оёсон. Гэвч хэн нэг нь харчихвал “Энийгээ л өгчих” гэсээр байгаад худалдаад авчихдаг. Зарим нь дотор нь орж сууж байгаад “Энэ майхан чинь сэтгэл татаад байна. Надад зарчих” гэж шалсаар байгаад нэг мэдэхнээ эвхээд зогсож байдаг. Яг өөрсдөдөө тохирсон майхныг хэдэн удаа хийлээ ч даанч тогтохгүй юм. Гэхдээ яалт ч үгүй хэрэг гарвал хэзээ ч хамаагүй оёчихно л доо.
-Уяач, бөхчүүдийг манайхан их хүндэлдэг. Тэд ч та нараас майхан авч байгаа нь мэдээж. Хамгийн их билэгдэж тоссон хүн гэвэл хэнийг нэрлэх вэ?
-Бөхчүүд нэг их майхан авдаггүй юм аа. Харин уяачид их авна шүү. Хамгийн их бахархаж, хүлээж авсан хүн бол Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар, гавьяат малчин, тод манлай уяач Д.Даваахүү гуай. Баатар цолныхоо найрыг Баянцагаан сумандаа хийхдээ томоохон хэмжээтэй асар манайхаар хийлгэсэн. Хамгийн сүүлд Жонан Ханчэн гэгээнтэн, Налайх дүүргийн хийдийн гэрийн бүрээсийг битүү хээтэйгээр хийж гүйцэтгэлээ.
-Олон жил энэ үйл ажиллагааг эрхэлж байгаа таниас асуухад хэдээс хэдэн оны үе хамгийн их борлуулалттай байсан бэ?
-Аль ч цаг үед ялгаагүй байдаг л даа. Манайд хийгдсэн майхан 21 аймгаас гадна хэдэн ч суманд тархсаныг мэдэхгүй юм. Түүнчлэн Тува, ОХУ-аас хүмүүс зорьж ирж хийлгэдэг.
-Засгийн газраас Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сангийн зээлийг үйлдвэрлэгч нарт олгодог. Гэхдээ бодит байдал ямар байна вэ?
-Яг үнэндээ олддоггүй. Манайх Хөдөлмөр халамж үйлчилгээний хэлтсээс 10 сая төгрөгийн л зээл авч байсан. Дээрх зээлийг компанид 20, хувь хүнд 10 саяыг олгодог юм билээ. Нэмж хэлэхэд манайхаас бүтээгдэхүүн худалдаж авсан хүмүүс “Чанар сайтай юм байна” гэдэг. Энэ үгийг хэлсэн хүмүүсийн нэг бол Батлан хамгаалахын их сургуулийн захирал, хошууч генерал Я.Чойжамц гуай юм. Тухайн үед олон тооны майхан оёулах тендер зарлахад чанараараа тэнцэх нэг ч компани байгаагүй гэсэн. Тэгээд арга ядахдаа урд хөршөөс баахан майхан татсан юм билээ. Дараа нь манай майхныг харчхаад дээрх үгийг хэлж байсан юм. Тэгээд ч тэр хүн 10 гаруй жилийн өмнө манай эгчээр нэг майхан оёулсан нь одоо болтол хэрэглэгдэж байгааг танилцах үеэрээ хэлж байсан.
-Ярилцсанд баярлалаа.
Тод индэр
Б.Одбаяр: Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулах, амьдралын чанарыг дээшлүүлэхэд өндөр үр өгөөжийг авчирна
Нийслэлийн авто замын сүлжээг өргөтгөж, түгжрэлийг бууруулах Туулын хурдны зам төслийг Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх 24 мега төслийн хүрээнд хэрэгжүүлж байна. Тус төслийн бүтээн байгуулалтын ажлын гүйцэтгэгчээр Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, ажлыг эхлүүлэхэд бэлэн болсон. Үүнтэй холбогдуулан нийслэлийн Замын хөгжлийн газрын дарга Б.Одбаяраас зарим зүйлийг тодруулж, ярилцлаа.
-Монгол Улсад анх удаа хот доторх Туулын хурдны замын хэмжээний томоохон авто замын бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэхэд бэлэн болжээ. Аливаа ажлын эхлэх хүртэлх зам хамгийн урт гэдэг. Туулын хурдны замыг барьснаар яг ямар үр дүн гарах юм бэ?
-Туулын хурдны замыг барих гүйцэтгэгчийг олон улсын нээлттэй тендерээр шалгаруулж, Хонгконгийн ““ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, гэрээний хэлэлцээрт ороход бэлэн болоод байна. Ирэх долоо хоногт буюу наймдугаар сарын эхээр авто замын ажлыг эхлүүлнэ. Туулын хурдны замын тендер сонгон шалгаруулалтыг 2025 оны нэгдүгээр сард зарлаж, ТЭЗҮ-ийг шинэчлэн боловсруулах, замын трассын бодит судалгаа, олон улсын туршлага судлах, газар чөлөөлөх зэргээр бэлтгэл ажлууд хийгдэж ирлээ. Нийслэл 2025 оныг “Бүтээн байгуулалтын жил”-ээр нэрлэж, хотод хамгийн их тулгамдаад байгаа түгжрэл, агаарын бохирдол, эрчим хүч зэрэг асуудлыг шийдвэрлэхээр 24 мега төслийг гараанаас гаргаж байгаагийн нэг нь Туулын хурдны зам. Туулын хурдны зам, Шинэ тойрог замтай хамтаар баригдсанаар түгжрэлд хамгийн өндөр үр дүнгээ үзүүлж, нийтдээ 40 гаруй хувиар түгжрэлийг бууруулна. Энэ бол маш том үр дүн гэж үзэж, хүлээлт өндөр байна.
-Туулын хурдын замын техникийн үзүүлэлтээс товч дурдвал?
-Үндсэн авто замын урт 32 км, үндсэн авто замын эгнээ 6, хоёр түвшний огтлолцол бүхий гарц уулзварыг 7 байршилд шийднэ. Хоорондын зай нь 3-7 км байна. Үндсэн авто замаас гадна холбоос замуудыг барина гэсэн үг. Нийт 9.8 км урт гүүрэн байгууламж, 4 байрлалд туннель барина. Авто замаар дамжих тооцоот хурдыг 80-100 км/цаг гэж тооцоолж байна. Туулын хурдны зам дангаараа замын хөдөлгөөний дундаж хурдыг 13.5 хувиар нэмэгдүүлнэ.
-Байршлын хувьд яг хаанаас хаа хүртэл гэж төсөөлөх вэ?
-Ерөөсөө л хотын зүүн зах буюу Улаанбаатар-Налайх чиглэлийн авто замаас Баруун аймаг руу салдаг аюулгүйн тойрог хүртэл Улаанбаатар хотын урдуур буюу Богд уулын энгэрээ дагаж 32 км тасралтгүй үргэлжилнэ. Дундуур нь 7 орц гарцтай. Олон улсын экспресс зам байдлаар гэрлэн дохиогүй үргэлжилнэ гэж тооцоолж байгаа. Хурдны зам дундуур орц гарцыг шийдэж өгснөөр Энхтайваны гүүр, Яармагийн гүүр, Наадамчдын гүүр, Сонсголонгийн гүүр зэргээр дамжин өнгөрөх Улаанбаатар хотын төвийн хэсгийн ачааллыг хуваалцаад зогсохгүй одоогийн асуудал болоод байгаа Нисэх, Яармагийн түгжрэлийг арилгана гэж тооцож байна.
-Туулын хурдны замыг хэдий хугацаанд барих вэ. Нэгэнт бариад эхлэх нь тодорхой болсон учраас санхүүжилтийн хувьд л асуудал үүсэхгүй бол барьчих боломжтой санагдаж байна?
-Туулын хурдны замыг богино хугацаанд өндөр үр дүнтэй барьж байж л түгжрэлийг бууруулна. Энэ хүрээндээ бид Улаанбаатар хотын хэмжээнд 2024 онд өмнөх 10 жилийн хугацаанд баригдсан авто замуудаас ч урт авто замыг шинэчилсэн. 2025 онд ч хурдны замтай, олон түвшний огтлолцлол замтай болохын тулд нэгдүгээр түвшний авто замуудын шинэчлэл үргэлжлээд явж байна. Санхүүжилтийн тал дээр барилгын ажил нийт 2.3 наяд төгрөгийн төсөвт өртөгтэй. Нийт өртөгт үндсэн авто зам, гүүр туннель, шугам сүлжээний ажил болон бусад ажлууд багтана. Энэ онд 500 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг шийдсэн. Гүйцэтгэгчээ шалгаруулчихлаа. Ажил явуулахад асуудал байхгүй. 2028 оны наймдугаар сард Туулын хурдны замын зорчих хэсгийн хөдөлгөөнийг нээхээр төлөвлөсөн.
-Туулын хурдны замын барилгын ажлыг гүйцэтгэх Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК-ийн талаар хүмүүс их сонирхож байгаа байх. Хэр туршлагатай компани юм бэ?
-Туулын хурдны замын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендерт 4 компаниас шалгарсан нь “ХаоЮань групп” ХХК. Энэ компани нь 2008 онд Хонгконгт бүртгэгдсэн. Инженер, худалдаа, логистик, эрчим хүч, ашигт малтмал, хөдөө аж ахуй, авто зам гээд олон салбарт бүтээн байгуулалт хийдэг туршлагатай. Европ, Ази, Африк, Ойрхи Дорнодын улсуудад 10 гаруй салбар компанитай. Малайз, Ангол, Этиоп, Серби, Казахстан, Хятад, Хонгконгт дэд бүтцийн болон хурдны замын төслүүд хэрэгжүүлж байсан. Хүлээлгэж өгсөн төслүүдээс нь дурдвал, Ангол улс Мозамбикийн төмөр замын төсөл, Ангол улс Луандагийн олон улсын шинэ нисэх онгоцны буудлын төмөр замын салбар шугам ба шугамын дагуух таван нэгдсэн төв станцын төсөл, Сербийн 253 км хурдны зам болон E763 хурдны зам, Серби-Унгар-Сербийн төмөр замын төсөл, Казахстан Кама хурдны замын төсөл, Малайзын KKIP баталгаат орон сууцны төсөл, Ангол улсын Онджива хотын усан хангамжийн төсөл, Малайз улсад байгаль орчныг хамгаалах технологи бүхий аюултай хог хаягдлыг боловсруулах иж бүрэн үйлдвэрийн төслийг хэрэгжүүлж байсан. Олон улсын инженерийн салбарт төлөвлөлт, зураг төсөл, барилгын ажлын болон төслийн удирдлагын тэргүүлэх чадвартай. Дотоод, гадаадын олон компани, банк, даатгалын байгууллагатай урт хугацааны тогтвортой хамтын ажиллагаа тогтоосон бөгөөд жилд 2 тэрбум ам.долларын үйлдвэрлэлийн хүчин чадалтай. Туулын хурдны замыг барьж ашиглалтад хүлээлгэн өгөх бүрэн бололцоотой компани гэж үзэж, шалгуур үзүүлэлтүүдтийг хангасан учраас сонгосон.
-Хотоо тойроод 32 км урт үргэлжлэх хурдны замтай болчихвол мэдээж хэнд ч таатай, жинхэнэ бүтээн байгуулалт болно гэж бодож байна?
-Тэгэлгүй яах вэ. Туулын хурдны замаар түгжрэлийг бууруулаад зогсохгүй шүү дээ. Цаашид энэ хэмжээний бүтээн байгуулалтыг улс орондоо хийж чадах юм байна гэсэн урам зориг ч болно. Тиймээс нийслэлийн удирдлага, баг, хамт олон хичээж ажиллаж, төслөө амжилттай хэрэгжүүлнэ. Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулахаас гадна эдийн засгийн хувьд ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, түгжрэлээс үүдэлтэй алдагдсан боломжийг нөхөх, эдийн засгийн эргэлтэд эерэг нөлөөтэй. Жишээлбэл, Улаанбаатар хотын иргэд цаг хугацаа, ажиллах боломж, түлш зэргээ түгжрэлд зарцуулдаг учраас нэг цагт 6500 төгрөг, жилд 3 их наяд төгрөгийг түгжрэлээс болж алддаг байна. Туулын хурдны зам төслөөр энэ алдагдсан боломжийн өртгийг нөхнө. Ингэснээр иргэдийн амьдралын чанар сайжирна. Гол нь стрессгүй амьдарна. “20 минутын хот” төлөвлөлтийг дэмжинэ. Азийн авто замын сүлжээний хөгжлийг дэмжиж, Улаанбаатар хотыг тойрон гарах тасралтгүй хөдөлгөөн бий болсноор хотын төвийн агаарын бохирдлыг бууруулахад ч хувь нэмрээ оруулна. Олон талын ач холбогдолтой төсөл бол Туулын хурдны зам юм.
Тод индэр
"Монгол дархан: өв, урлахуй" тусгай үзэсгэлэнд 60 уран бүтээлч 130 гаруй бүтээлээ дэлгэлээ
Монгол дархны уламжлалт өв, соёлыг хадгалан хамгаалах, судлан шинжлэх, олон нийтэд сурталчлан таниулах, түгээн дэлгэрүүлэх, соёлын биет бус өвийг өвлөн уламжлагч ахмад дархчуудыг хөхиүлэн дэмжих, тэдний мэдлэг ухааныг хойч үедээ өвлүүлэн уламжлуулах зорилгоор “Монгол дархан: өв, урлахуй” тусгай үзэсгэлэ2025 оны долоодугаар сарын 04-ний өдөр Чингис хаан Үндэсний музейд нээлтээ хийлээ.
Өдгөө дөрөв дэх жилдээ зохион байгуулж буй уг үзэсгэлэнг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн ивээл дор Өндөр гэгээн Занабазарын мэндэлсний 390 жилийн ойг тохиолдуулан дэлгэж байгаа онцлогтой.
“Монголчуудын түүхэнд дархчуудын оролцоо” сэдвийн дор болж буй тус үзэсгэлэнд Монгол, Буриадын 60 уран бүтээлч, дархан 138 бүтээлээр үзэсгэлэнгээ дэлгэсэн юм. Ийнхүү ардын, шашны, чимэглэлийн урлал болон чөлөөт уран бүтээл зэрэг дөрвөн төрлөөр бүтээлүүдийг хүлээн авч, шилдэг 20 бүтээлийг шалгарууллаа.
Шилдгийн шилдэг дөрвөн бүтээлч:
- Хүрэл цутгуурт алтан шармал “Цагаан дарь эх” – “Занабазарын хийц” ТББ;
- “Мөнгөн цар аяга” – Уран дархан Б.Баярсайхан;
- Луун сийлбэртэй, алтан шармал “Ган хэт хутга” – Уран дархан Н.Бат-Эрдэнэ;
- “Хүннү эмээл” – “Мөнгөн талст” урлангийн бүтээл тус тус шилдгийн шилдгээр шалгарлаа.
Уран бүтээлч Д.Энхдаваа “Би уг үзэсгэлэнд дөрвөн бүтээл дэлгэснээс “Хас Эрдэнэ” гэх бүтээлээрээ шилдэг уран бүтээлч шагналыг хүртлээ. Ган сийлбэрээр урласан уг бүтээлээ орчин цагийн хийцээр алмас эрдэнийн 15 шигтгээ шигтгэн хийсэн. Очир алмас нь тухайн айл гэр, хувь хүний эд хөрөнгийг хамгаалахаас гадна өнө мөнх, өргөн дэлгэр байхыг бэлгэддэг. Мөн хэт хутга нь монгол эр хүний гоёлын нэгэн чухал зүйл бөгөөд үе удамдаа өвлүүлэн үлдээдэг гэдгээрээ эрхэм ач холбогдолтой” хэмээв.
Уран бүтээлч Г.Эвсанаа “Уг үзэсгэлэнд хоёр дахь жилдээ уран бүтээлээ дэлгэж байна. Утсан сүлжмэл, хөөмөл хоёрыг хослуулан XIII-XV зууны үеийн хатдын эдэлж хэрэглэж байсан зүйлсээс санаа аван “Хатан эмээл” хэмээх бүтээлээ туурвисан” гэлээ.
Үзэсгэлэнг Чингис хаан Үндэсний музейд долоодугаар сарын 4-20-ны өдрүүдэд дэлгэнэ.
Тод индэр
П.Батчимэг: Цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насныхан жолоодно гэж хуулийн төсөлд тусгасан
Улсын Их Хурлын даргын 76 дугаар захирамжаар Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор цахилгаан дугуй, суррон, цахилгаан скүүтерийн хэрэглээг зохицуулах талаар санал, дүгнэлт гаргах, холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сард байгуулагдсан. Тус ажлын хэсгийн ахлагч, Улсын Их Хурлын гишүүн П.Батчимэгээс хуулийн төслийг боловсруулах явцын талаар тодрууллаа.
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж буй гол зорилго нь юу вэ?
-Хүн амын хэт төвлөрөл, хотжилт, авто замын түгжрэлээс үүдэлтэйгээр Нийслэл Улаанбаатар хотод нийтийн хэрэглээний цахилгаан скүүтер түрээсийн шинэ төрлийн үйлчилгээ бий болж, иргэдийн хэрэглээг өсгөж байна. Гэвч үүнийг дагаад цахилгаан дугуй /суррон/, цахилгаан скүүтерээс унаж бэртэх, явган зорчигч, автомашин, унадаг дугуй, мотоциклтэй мөргөлдөж зам тээврийн осол гэмтэлд өртөх, иргэдийн аюулгүй, тайван зорчих эрхэд нөлөөлөх, өөрийн болон бусдын амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөнд хохирол учруулах явдал ихсэж байна.
Улаанбаатар хотод өдөрт дунджаар 700-800 мянган тээврийн хэрэгсэл авто замын хөдөлгөөнд оролцдог гэсэн статистик мэдээлэл бий. Үүний хажуугаар шинэ тутам гарч ирж буй цахилгаан тээврийн хэрэгслүүд ямар ч зохицуулалтгүйгээр замын хөдөлгөөнд оролцож байна. Иймд төрөөс иргэнийхээ амьд явах, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах үндсэн эрхийг хангах, хүүхдийн ашиг сонирхлыг нэн тэргүүнд хамгаалах “хууль зүйн баталгааг” бий болгох үндсэн үүргийн хүрээнд зайлшгүй хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай байгаа юм.
-Уг хуулийн төслийг боловсруулахад бусад улсын туршлагыг судалсан уу?
-Манай ажлын хэсэг өнгөрсөн сард Бүгд Найрамдах Казахстан Улсад ажиллаж, туршлага судлаад ирсэн. Тус улсын байгаль цаг уурын онцлог, түгжрэл, цахилгаан тээврийн хэрэгслийн хэрэглээ зэрэг нь манай улстай төстэй юм билээ. Түүнчлэн цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйг Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульдаа 2023 оны 06 дугаар сард өөрчлөлт оруулж, баталсан гэдгээрээ онцлогтой. Тус хуулиар цахилгаан скүүтер, жижиг цахилгаан тээврийн хэрэгсэл хэмээн тодорхойлсон байдаг. Манай ажлын хэсэг хуулийг боловсруулж батлуулсан салбарын яам тамгын газар, энэ чиглэлд бизнес эрхэлдэг компаниудын төлөөлөлтэй уулзсан. Ингэхдээ Астана, Алматы гэх томоохон хотуудад ажилласан. Алматы хотын тухайд авто замын нэгдүгээр эгнээг цахилгаан дугуй, скүүтер, мопедын зам болгож, тусгайлсан гэрлэн дохиотой болгож өгсөн нь сайн шийдэл байсан.
Казахстан улс цахилгаан скүүтерийг 25 км/цагаас хэтрэхгүй, зөвхөн 1 хүн унахад зориулагдсан, суудалгүй, 2 эсвэл 3 дугуйт тээврийн хэрэгслийг хэлнэ гэж тодорхой дурдсан байна билээ. Харин бидний хувьд тус улсын туршлагыг үндэслээд асуудлыг цогцоор нь шийдэх гээд зорьж байна.
-Хуулийн төсөлд орж буй өөрчлөлтийн талаар танилцуулахгүй юу?
-Товчхондоо цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насны хүн жолоодно гэж тусгасан. Мөн эдгээр тээврийн хэрэгслийн ангиллыг шинээр тодорхойлж, тээврийн хэрэгслийн техникийн дээд хурд, тээврийн хэрэгсэл зорчихыг зөвшөөрсөн замыг хуульчилна. Цаашлаад цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйн жолоочийн эрх, үүрэг, жолоочид хориглох зүйлсийг тусгана. Мөн нийтийн хэрэглээний цахилгаан дугуй, цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн эрх, үүрэг, тусгай зөвшөөрлийн нөхцөл, шаардлагыг шинээр тодорхойлох юм.
-Цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ эрхлэгчдийн хувьд хуулийн төслийг хэрхэн хүлээн авч байна вэ?
-Үйлчилгээ эрхлэгчдийн зүгээс аль болох л хууль шаардлагагүй. Бид стандартаа баталчихвал мөрдөөд байж чадна гэдэг байр суурийг илэрхийлсээр байдаг. Гэхдээ хуулиар зохицуулж, хариуцлагажуулж үүрэгжүүлэхээс өөр аргагүй. Хууль баталж байж л бид шаардлага тавьж, хариуцлага нэхнэ. Одоо скүүтер түрээсийн бизнес эрхлэгчидтэй төрийн байгууллагуудын харилцаа нь албан бичиг солилцох хэлбэрээр өрнөж байна. Албан бичиг өгсөн гээд хариуцлага шаардах хууль эрх зүйн үндэслэл үүсэхгүй учраас хэн ч мөрдөж дагахгүй. Хууль баталж байж л хяналт зохицуулалтыг албажуулна. Хүний амь насны асуудал шүү дээ. Тээврийн цагдаагийн албаныхан скүүтер унасан иргэн гэдэг зам дээр хутга бариад гүйж байгаа хүнээс ялгаагүй байна хэмээн тодорхойлж байна. Яг голыг нь олсон тодорхойлолт шиг санагдсан.
-Хуулийн төсөл ямар шатанд явж байна вэ?
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулсантай холбогдуулан олон нийтийн хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан. Энэхүү хэлэлцүүлэгт иргэд, олон нийт, үйлчилгээ эрхлэгчид, холбогдох төрийн байгууллагуудын 100 гаруй хүн оролцож, санал бодлоо илэрхийллээ. Хэлэлцүүлгээс гарсан саналыг хуулийн төсөлд тусгасан. Манай ажлын хэсэг тус хуулийн төслийг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сараас хойш боловсруулж, үндсэндээ Улсын Их Хурлын намрын чуулганы завсарлагааны хугацаанд төвлөрч ажилласан. Үүний дүнд хуулийн төслийг 2025 оны 03 дугаар сарын 23-нд Улсын Их Хурлын Тамгын газрын d.parliament.mn/ сайтад байршуулж, https://d.parliament.mn/tusul/c618cdf9-42ec-4c4d-875c-8c3e79b93795 олон нийтээс санал авч, /2025.04.15/-нд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газарт санал авахаар хүргүүлсэн.
Засгийн газрын ирүүлсэн саналыг хуулийн төсөлд тусгаж эцэслэхээр бэлтгэж байна. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Улсын Их Хурлын энэ хаврын чуулганы хугацаанд өргөн барихаар бэлтгэж байна.
