Чөлөөт бүс
Жуулчдыг далласан Mongol nomadic-т өнжсөн нь
Манай улс эдийн засгаа солонгоруулъя, аялал жуулчлалыг хөгжүүлье гэж олон жил ярьсан. Жуулчид хангалттай хэмжээнд ирэхгүй байгаа нь бидний санал болгодог үйлчилгээтэй холбоотой. Яг үнэндээ манай байгаль, тал нутаг, байшин барилга, рестораны үйлчилгээ тэдэнд тийм ч сонин биш. Энэ зэргийг өөр улсад очоод үзэж болно. Харин хөдөөгийн малчдын амьдрал гаднынханд сонирхолтой. Үйлдвэрийн архи, пиво биш айраг, шимийн архи. Стеак, барбикю биш тарвага, ямааны боодог, хонины чанасан толгой, шийр, гэдэс. Хиаман зууш биш борц сонирхлыг нь татна. Жинхэнэ монгол хүнсийг яаж бэлтгэж, яаж хүртдэгийг тэд гайхна. Үүх түүх, үлгэр домогтойгоо хольж тайлбарлавал чих нь сортойно. Үндэстэн ястны хувцас хэрэглэл, түүний зориулалтыг хэлж өгвөл талархана. Таван хошуу малын ашиг шимийг хүртэж ирсэн ахуйгаа харуулбал таална. Нутаг нутгийн хурим яаж болдгийг харуулбал баярлана. Монгол нүүдэлчдийн ахуй соёл, уламжлал, амьдралыг бүрэн цогцлоосон малчин айл ч өнөөдөр ховор. Орчин үежсэн малчныг биш жинхэнэ нүүдэлчин айлыг тэд зорьж ирнэ. Ийм учраас аялалын компаниудад жуулчдын сэтгэлийн татах орчин нөхцөл ус агаар мэт хэрэгтэй байгаа юм.
Бид Улаанбаатараас 50-иад км салхи татуулсаар Төв аймгийн Аргалант сумын нутагт орших Mongol nomadic цогцолборт өнжлөө. Сүүлийн хэдэн жил тус цогцолборыг гадаад, дотоодын жуулчид зорьж ирдэг болсон нь учиртай юм билээ.
Эднийх 2011 онд Шийр хайрханы нөмөр түшиглэн жуулчны баазаа байгуулсан нь өдгөө монгол нүүдэлчдийн ахуй соёлыг дэлхийд сурталчлах цогцолбор болтлоо өргөжжээ. Уулын хормойд тансаг зэрэглэлийн болон энгийн 30-аад гэр барьсан байх бөгөөд гол хэсэгтээ ресторантай юм. Гэрийн хаалгаар хөндий тал үзэгдэж, энд л нүүдэлчин ахуй соёлыг гайхуулдаг ажээ. Биднийг өглөө 09.00 цагт ирж цайндаа ороод байтал хоёр автобус жуулчин ирлээ. 10.00 цагт зочдыг угтах хөтөлбөр эхэлнэ гэдгийг зохион байгуулагч бүсгүй хэлэв. Шар тосонд хайрсан боорцог өрмөнд дүрж сүүтэй цайгаар даруулаад, араас нь гурилтай шөл идээд байтал хөтөлбөр ч эхэллээ.
Жуулчны баазаас 100-аад метрийн цаана байх хот айлаас тэмээ, сарлаг, морь хөлөглөж үндэсний хувцсаараа гоёсон харчууд гараа далласаар ирж явна. Тэд зочдыг тухлан саатахыг уриад, хөтөлбөр танилцуулж тэмээ, сарлаг, морь унуулав. Ирсэн зочид эмээлийн наран бүүрэгнээс тас атган хөтлүүлсээр хот айлд очих зуураа зураг даруулцгааж, бичлэг хийж байна лээ.
Хот айлд очсон хойно эхний гэрийн эзэн эрчүүдийг баруун талаар, хүүхнүүдийг зүүн талаар суулгаж, ахмадуудыг хойморт залав. Эзэгтэй сүүтэй цай, айраг аягалж, цагаан идээ амсуулах бөгөөд нүүдэллэхэд хялбар монгол гэрийн тухай хамгийн эхэнд танилцуулсан. Ингээд найр хийж, уртын дуу, морин хуур хадаан гэрийн жавар үргээх нь зочдод сонин байсан нь лавтай. Хоёр залуу дэмбээдэж ирсэн зочдыг хөгжөөв.
Гэрээс гараад зочдод үндэсний хувцас хэрэглэлийг танилцуулав. Тэд чонон дах өмсч гэрийн өмнө зургаа даруулах аж. Мөн гэрийн гадна тэргэн дээр тохсон борцыг яаж хийдэг, хэрхэн хэрэглэдэг тухай шалгаана. Бас ааруул, ээзгий, бяслаг тэргүүтэн хийхийг харж, амсч үзэцгээв.
Монгол наадгай, оньсон тоглоомыг тайлбарлаж өгсний дараа дараагийн гэрт орлоо. Гэрийн эзэгтэй хөлчүүрэх ундааг монголчууд хэрхэн нэрдэг болохыг бодитоор харуулав. Зэс аяганд шимийн архи мэлтэлзүүлэн өгөхөд бүгд сонирхож амсав. Зарим нь “зөөлөн байна” гээд хоёр ч дүүргээд татаж байна лээ. Шимийн архины амт зөөлөн ч дорхноо дотор халаадгийг тэд мэдэж чадсан байх.
Тэндээс гараад шагайн асраар зочдыг орууллаа. Шагайн харвааг тайлбарлан өгч, харвахыг зааж өгөв. Үүний дараа жуулчдад ноос зулж, савахыг зааж өгсөн. Дараа нь ноосоо услаад мориор чирч харуулав. Зочдыг ийн сонирхож байхад моринд гарамгай залуус тулам, уурга шүүрч харуулж шагшруулав. Морь цоройлгох үзүүлбэрийн наана зочид зургаа даруулж байна лээ. Mongol nomadic-ийн ажилтнууд малаа маллахын хажуугаар сүү, тараг, ааруулаа өөрсдөө бэлддэг юм байна.
Үдээс өмнө жуулчдад монголчуудын нүүдэл суудлаа хэрхэн хийдэг талаар биетээр харуулав. Нүүдэлчид сарлаг, тэмээндээ авдар, гэрээ ачин, тэргээ хөллөөд хэрхэн нүүдэллэдэгийг зочид бичлэг хийж авч байв. Гэрийн эзэгтэй сүү өргөж, орчуулагчаар дамжуулж нүүдэллэх ёс уламжлалынхаа тухай ярив. Тэмээн тэрэг, морин тэргэнд сууж дурсамж болгон зургаа даруулж байна лээ. Эдний сарлаг, тэмээ, тэргүүдийг улсын баяр наадмын нээлтэд ашигладаг.
Mongol nomadic цогцолбор монголчуудын уламжлалт амьдралын хэв маягийг жуулчдад мэдрүүлэхээс гадна нүүдэлчин соёл, эрийн гурван наадмыг үйл ажиллагаандаа багтааснаараа бусад жуулчны баазаас ялгардаг юм байна. Найман ханатай залгаа гурван гэр бүхий зоогийн газрын ард халуун усны газар, боловсон жорлон байдаг юм байна лээ. Зочид тохь алдахгүйгээс гадна тэднийг уйдаахгүй хөтөлбөртэй. Өнөөдрийн бидний үздэг хөтөлбөр 10.00-13.00 цагийн хооронд өдөр бүр өрнөдөг.
Жуулчид зоогийн газрын дэргэдэх бэлэг дурсгалын дэлгүүрт орж босоо монгол бичгээр нэрээ бичүүлж, дурсгалын зүйлс худалдан авах боломжтой юм байна. Оройн галын наадам, өдрийн эрийн гурван наадам зэргийг үзээд буцахад жуулчдын сэтгэлд хоногших нь лавтай. Мөн караоке, Хорхог, хуушуур, боодог амталж, монгол ахуйг жинхэнэ утгаар нь мэдэрсэн жуулчид л бусдадаа дуулгаж, тэднийг урин дууддаг нь гарцаагүй юм.
Чөлөөт бүс
“Та Докду арлын талаар сонсож байсан уу?”
Солонгос улсад Аялал зуучлалын докторантад сурдаг миний бие харийн улсыг зорьсон зорилгоо биелүүлэхийн тулд Өдөр бүрийг үр бүтээлтэй өнгөрөөж, өөрийгөө хөгжүүлэхийн төлөө хичээн зүтгэж байна.
Тиймээс эрдэм шинжилгээний хурал, гадуур зохиогдож байгаа үйл ажиллагаануудад чадахаараа идэвхтэй оролцож илүү суралцаж, мэдлэгээ тэлэхийг зорьдог. Энэ удаа “Дэлхийн Докдугийн сурвалжлагч” хөтөлбөрөөр олон орны оюутнуудтай мөр зэрэгцэн Солонгосын үзэсгэлэнт арал болох Докду аралтай танилцан, түүх соёлыг судлах ховор боломж надад тохиосон юм. Тус хөтөлбөрийн гол зорилго нь Докду арлын үнэ цэнийг дэлхий нийтэд таниулах явдал билээ.
2025 оны арваннэгдүгээр сард би Уллындо(Ulleungdo) арлаар дамжин усан онгоцоор Докду арал руу аялсан юм. Багаасаа аялалд дуртай байсан болоод ч тэрүү сүүлийн жилүүдэд Олон улс уруу аялсан түүх бүтээж чадсан нь миний докторт суралцах үйл явц болон судалгаа хийхэд ч гэсэн том нөлөөллийг үзүүлж байгаа гэж хардаг. Энэ удаагийн аялал маань усан онгоцны аялал байсан тул урьдны бүх аяллаас илүү догдлом, хүлээлттэй, сэтгэл хөдөлгөм байлаа.
Докду арал нь Солонгос улсаас 217 км, Япон улсаас 220 км зайд, Зүүн тэнгисийн хамгийн зүүн хэсэгт байрладаг. Галт уулын дэлбэрэлтээс үүссэн хоёр том хадархаг арал, хэд хэдэн шүрэн хаднаас бүрдэх бөгөөд олон төрлийн далайн амьтан, ховор шувуудын өлгий нутаг, далайн экосистемийн судалгаанд онцгой ач холбогдолтой газар юм.
Сүүлийн үед Солонгос, Японы хооронд газар нутгийн маргаан хэвлэл мэдээллээр их гарах болсон бөгөөд энэхүү газар нутгийн маргааны төв болсон сэдэв бол Докду арлын газрын маргаан зүй ёсоор ордог. Докду арал бол өглөөний нарыг хамгийн түрүүнд үзэж болох байгалийн үзэсгэлэнгээрээ гайхагдахын зэрэгцээ газрын гүндээ асар их байгалийн баялагтай гэгддэг хосгүй үзэсгэлэнт байгалийн бүтэцийг харуулсан арал юм.
Япон улс Докдуг өөрийн газар нутаг гэж үздэг бол Солонгосын Засгийн газар Докду нь эртнээс Солонгосчуудын эзэмшил нутаг гэдгийг баталгаажуулах, дэлгэрүүлэхэд анхаарч байна. Түүхэн баримтуудаар ч Солонгосчууд энэхүү аралд эртнээс суурьшиж ирсэн нь нотлогддог бөгөөд өнөөдөр ч тус арал дээр Солонгос иргэд амьдарч, хамгаалж байдаг. Докду бол Солонгосын ард түмний хувьд дайны үеийн хүнд цаг үеийг санагдуулдаг, гашуун дурсамж тээсэн ариун газар юм.
Солонгосчууд Докдуг зорихдоо ихэвчлэн нулимстайгаар дурсгалын зураг даруулж, газар нутгийн үнэ цэн, бахархлаа илэрхийлдэг. Мөн үе үеийн уран бүтээлчид Докдугийн тухай олон дуу, шүлэг, өгүүлэл туурвисан байдаг. Солонгост ирсний дараа би ‘Докду бол манай газар’ хэмээн дуулж буй бага ангийн хүүхдүүдийг хараад энэ арал ямар утга учир, түүхэн үнэ цэн агуулж байгаа болоод хүүхдүүд хүртэл ингэж дуулдаг билээ гэж ихэд сонирхон интернетээс хайж байсан үе саяхан. Хайлт хийсний дараа ийм их үнэ цэнээр олдсон учир түүнийгээ алдахгүйн тулд хойч үедээ хүртэл өвлүүлэхийн төлөө хичээж байгаа сэтгэлийг нь ойлгосон.
Арал дээр хөл тавьсан мөчид миний сэтгэлд гүн сэтгэгдэл төрсөн. Догдлол, сониуч зан зэрэгцэн хөдөлж, аралд очсон тэр мөчид энэ бүхэн улам хүчтэй мэдрэгдсэн юм. Үгээр илэрхийлэхийн аргагүй үзэсгэлэнт энэ арал хязгаар үгүй далайн дунд орших нэгэн гайхамшиг байлаа. Ийм үзэсгэлэнтэй газар тул өөр улс орнууд ч анхаарлаа хандуулж, шунан дурлах нь аргагүй мэт санагдсан. Байгалийн гоо үзэсгэлэнг бишрэхийн зэрэгцээ аяллын хөтөлбөрийн үеэр танилцсан түүхэн баримт, соёлын өв, арлын тухай өгүүлэмжүүд нь энэ газар бол зүгээр нэг арал бус Солонгосын ард түмний түүх, өв соёлын амьд гэрч гэдгийг улам тод харуулсан. Энэ бүхнийг биеэр мэдэрсний дараа би энэхүү гайхамшигт арлыг дэлхий дахинд таниулж, түүний үнэ цэнийг олон нийтэд хүргэх хүсэл тэмүүллээр дүүрсэн юм.
Мэргэжлийн үүднээс харахад, Докдугийн байгалийн болон газарзүйн онцлог нь эко аялал жуулчлалын нөөц болох боломжийг тодорхой харуулдаг. Байгальд хор хөнөөл учруулахгүйгээр хүмүүст танин мэдэх, суралцах боломж олгох тогтвортой аялал жуулчлалын жишиг загвар болж хөгжих бүрэн потенциалтай. Ийм байгалийн өвийг дайн, маргааны төв болгож биш, харин энх тайвны бэлгэдэл болгон хамгаалах нь хүн төрөлхтний үүрэг гэж бодож байна.
Энэхүү хөтөлбөрт оролцсоноор би Докду арлын үнэ цэнэ, нийгмийн эв нэгдлийн чухлыг гүнзгий ойлгосон. Цаашид өөрийн эх орондоо ч байгалийн болон түүхийн үнэ цэнтэй газруудаа хамгаалж, танин мэдүүлэх үйлсэд хувь нэмрээ оруулахыг зорьж байна.
Мөн "Дэлхийд Докдуг таниулах сурвалжлагч" хүний хувьд миний мэдэрсэн бас нэг чухал зүйл бол Докду нь Өмнөд Солонгос, Японы хооронд газар нутгийн маргаантай байгаа нь бүрэн эрхт байдлын зөрчил үргэлжилсээр, цаашлаад дэлхийн амар тайван алдагдахвий гэсэн айдас байлаа. Солонгосчуудын хувьд Докду арал энх тайван байх нь дэлхийн энх тайвны бэлгэ тэмдэг гэж үзэхүйц хэмжээнд том ач холбогдол өгч байгаа ба үүнээс улбаалан дэлхийг амар тайван бус байлгахыг хүсэхгүй байгаа учраас өөрсдийн гэсэн газар нутаг дээрээ маргаанаа дуусгахыг хүсч байгаа байр суурьтай байгаа юм.
Иймээс Докду арлыг зөвхөн газар нутгийн маргааны төв бус, харин дэлхий нийтэд энх тайвныг бэлгэдэх ариун газар хэмээн ойлгох хэрэгтэй гэж үзэж байна.
Докторант Ганбатын Эрдэнэсувд
Гангненг Их Сургууль
Чөлөөт бүс
Угаарын хийн хордлогын үед илрэх түгээмэл шинж тэмдэг
Угаарын хийн хордлогын үед илрэх түгээмэл шинж тэмдэг:
- Толгой өвдөх, толгой эргэх
- Огиулах, бөөлжих
- Ядрах, сульдах
- Ханиалгах
- Ухаан балартах
Чөлөөт бүс
Зэрлэг, тэжээвэр амьтдад хазуулсан үед авах арга хэмжээ
Анагаах ухаанд өнөөг хүртэл эмчлэх боломжгүй байгаа өвчнүүдийн нэг нь мал, амьтнаас хүнд халдварладаг галзуу өвчин юм.
Галзуу өвчтэй гэрийн тэжээвэр амьтад болон зэрлэг амьтанд хазуулах, ноцуулах, мөн өвчтэй амьтдын шүлс хүний ил шарх шалбархай, салст бүрхүүлд хүрсэн тохиолдолд энэ өвчин хүнд халдварлаж өвчлүүлдэг.
- Тиймээс зэрлэг, тэжээвэр амьтдад хазуулсан үед авах яаралтай арга хэмжээг та бүхэнд хүргэж байна.
- Шархыг усаар 15 минут сайтар урсгаж угаан, 5%-ийн иодын уусмалаар шархыг сайтар шавшаарай.
- Эмнэлэгт яаралтай очиж, галзуугийн эсрэг вакцинд хамрагдаарай.
- Эмчийн заавраар галзуу өвчний эсрэг вакцинд хамрагдана.
