Тод индэр
Ч.Жаргалбаатар: Хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэснээр ял завших явдлыг бууруулна

АТГ-ын Мөрдөн шалгах хэлтсийн III албаны дарга, ахлах комиссар Ч.Жаргалбаатартай ярилцав.
-Сүүлийн үед хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдэх гэдэг талаар нэлээд яригдах боллоо. Та хялбаршуулсан журам гэдэг ойлголтыг эхлээд тайлбарлахгүй юу?
-Гэмт хэрэг үйлдэж буй хүний хувьд тухайн гэмт үйлдлээ илрэхгүй, хариуцлага хүлээхгүй гэсэн итгэл, магадлалд тулгуурлан үйлддэг болохыг олон судалгааны тайланд дурдсан байна. Нийгэмд аюултай зохион байгуулалтад орсон бүлэг, бүлэглэлийн хэргийг илрүүлэх, гэм буруутай хүмүүст хариуцлага хүлээлгэхэд бэрхшээл нэлээд тулгардаг. Хохирсон этгээд хохирлоо нөхөн төлүүлэх, зөрчигдсөн эрхээ сэргээлгэх процесс удааширч цаг хугацаа, эдийн засгийн хувьд нэмж хохирох, мөрдөн шалгах, хянан шийдвэрлэх урт хугацаа бүхий процесс нь оролцогч нарыг залхаадаг байдал илэрхий харагдаж байгаа. Суурин соёл иргэншилтэй, эрх зүйн өндөр хөгжил бүхий улс орнуудад зохион байгуулалт бүхий хэргүүдийг хялбараар шийдвэрлэх, урт удаан процессыг халах зорилгоор PLEA BARGAIN гэсэн ойлголтыг бий болгож, улс орон бүр өөрийн хууль тогтоомжид нийцүүлэн хэрэглэж байна.
Ромын эрин үед эрүүгийн хариуцлагыг зөвшилцөн шийдвэрлэж байсан практик хөгжиж, өнөө цагт эрх зүйн бүл харгалзахгүй 90 орчим улс “хэргийг хялбаршуулсан журам”-аар шийдвэрлэх эрх зүйн орчныг бүрдүүлсэн. АНУ 1920 онд нийт хэргийн 50 хувийг хялбаршуулж шийдвэрлэж байсан бол одоо 95 хувьд хүрсэн, Орос, Хятад, Англи, Итали, Франц, Хорват зэрэг орнуудад энэ журмыг түгээмэл ашиглаж байгаа талаар Роберт Странг илтгэлдээ дурджээ.
“Гэмт хэргийг илрүүлэхэд туслалцаа үзүүлсэн, мэдээлэл өгсөн, эрх бүхий байгууллагатай хамтран ажилласан бол түүнийг гэм буруугаа хүлээсэнд тооцон ял оногдуулж, хөнгөрүүлж, чөлөөлж болно”, “Гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрсөн хүнд оногдуулах хорих ялыг хөнгөрүүлэх, ялаас чөлөөлөх, албадлагын арга хэмжээ хэрэглэх” гэсэн зохицуулалтыг хуульчлан Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 13.3 дугаар зүйлд “Хамтран ажиллах этгээдээр тогтоох”, мөн хуулийн 17 дугаар зүйлд “Яллагдагч хэргээ хялбаршуулсан журмаар хянан шийдвэрлүүлэх” гэсэн процессууд хуульчлагдсан.
-Манай улсын хууль тогтоомжуудад энэ талаар хэрхэн заасан байдаг вэ? Хуульд заасан бол бас тэгээд хэрэгжүүлэх нь зайлшгүй байх л даа?
-Эхлээд Авлигын эсрэг НҮБ-ын конвенцийг авч үзэх ёстой. Учир нь улс орнуудын авлигатай тэмцэх үндэсний хууль тогтоомжийн эх суурь нь НҮБ-ын конвенц байдаг. Авлигын эсрэг НҮБ-ын конвенцийн 37 дугаар зүйлд “Гэмт хэргийг үйлдэхэд оролцсон хүмүүс мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад баримт нотолгоо мэдээллийг гаргаж өгөх, хохирлыг нөхөн төлөх зэргээр мөрдөн шалгах ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлсэн бол эрх бүхий байгууллага хөхиүлэн дэмжих талаар зохих арга хэмжээ авна”, “Оролцогч улс бүр энэхүү конвенцийн дагуу тогтоосон гэмт хэргийг мөрдөн шалгах буюу яллахад идэвхтэй хамтран ажиллаж буй яллагдагч этгээдийн ялыг зохих тохиолдолд хөнгөрүүлэх боломжийг олгох асуудлыг авч үзнэ”, “Оролцогч улс бүр энэхүү конвенцийн дагуу тогтоосон гэмт хэргийг мөрдөн шалгах буюу яллахад идэвхтэй хамтран ажиллаж буй этгээдэд яллагдахаас чөлөөлөгдөх дархан эрхийг олгох боломжийг дотоодын хууль тогтоомжийнхоо тулгуур зарчимд нийцүүлэн олгох асуудлыг авч үзэхийг үүрэг болгосон” нь манай улсын Эрүүгийн хуульд хялбаршуулсан журмыг хуульчлах үндэслэл болсон.
Монгол Улсын хууль тогтоох байгууллагын хувьд хэрэг маргааныг богино хугацаанд шийдвэрлэх арга замыг эрэлхийлж байсан гэж ойлгодог. Иргэний хэрэг, Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хялбаршуулсан журмыг хуульчлан өгсөн нь ач холбогдлоо өгч Шүүхийн ерөнхий зөвлөлөөс хийсэн судалгаагаар нийт шийдвэрлэж буй хэргийнхээ 30-40 хувьд хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн гэсэн судалгааны дүн бий.
Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хувьд гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрсөн, учруулсан хохирлоо нөхөн төлсөн хүмүүст өршөөл, уучлал үзүүлэх, 2002 оны Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийн 25 дугаар зүйлд “яллагдагч, шүүгдэгч нь Эрүүгийн хуульд заасан хөнгөн гэмт хэргийг анх удаа үйлдсэн бөгөөд учруулсан хохирлоо бүрэн төлсөн, гэм хорыг арилгасан нөхцөлд хохирогч нь яллагдагч, шүүгдэгчтэй сайн дураараа эвлэрсэн бол хэргийг хэрэгсэхгүй болгох” зохицуулалт хуульчилж, хэрэгжүүлсэн жишээнээс тодорхой харагдана.
-Хялбаршуулсан журмаар хэрэг шийдвэрлэхийн давуу тал нь юу вэ?
-Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зорилт нь гэмт хэргийг шуурхай, бүрэн илрүүлэх, гэмт хэрэг үйлдсэн хүн, хуулийн этгээдийг олж тогтоон шударгаар ял оногдуулах, хүний эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах, зөрчигдсөн эрхийг сэргээхэд оршдог. Гэмт хэрэг үйлдсэн хүн буруугаа сайн дураараа хүлээн зөвшөөрч бусдад учруулсан хохирлоо нөхөн төлөөд хуульд заасан хорих ялыг хөнгөрүүлж, албадлагын арга хэмжээ хэрэглэх хүсэлтийг гаргаж шүүхээс Эрүүгийн хуулийн 6.7 дугаар зүйлд заасан журмаар хэргийг шийдвэрлэж байгаа нь Үндсэн хууль, Эрүүгийн хуулийн үзэл санаа, зарчимд нийцнэ.
Гэмт хэрэг үйлдсэн хүний хувьд хуульд зааснаас хөнгөн ял шийтгэл хүлээнэ, мөрдөн шалгах болон хянан шийдвэрлэх ердийн хугацаа буюу хэт урт хугацаанд бус, богино хугацаанд хэргээ шийдвэрлүүлнэ, хохирогчийн хувьд учирсан хохирлоо богино хугацаанд нөхөн төлүүлнэ, шүүх хуралдаанд мэдүүлэг өгөх, хохирол төлөгдөөгүй бол давж заалдах ажиллагаан дахь зардлаас чөлөөлөгдөнө, шүүх хуралдааны ихээр хойшилдог, хэрэг нэмэлт ажиллагаа хийгдэхээр буцаагдах, шүүхийн шийдвэрийн дагуу хохирол нөхөн төлөгдөхгүй байх, хөөн хэлэлцэх хугацаа дуусаж хэрэг хэрэгсэхгүй болох зэрэг эрсдэлүүд үүсэхгүй.
Гэрч, шинжээч нарын хувьд мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад мэдүүлэг өгсөн бол дахин шүүх дээр мэдүүлэг өгөх, шүүхийн дуудсан цагт ажлаасаа чөлөө авах, хоол, унааны зардал гаргах, занал хийлэл, нөлөөлөлд өртөхгүй байх давуу талтай.
Прокурор шүүх хуралдаанд бэлтгэх болон болзошгүй шүүн таслах ажиллагаанд цаг хугацаа, хөрөнгө зарцуулахаас зайлсхийж, ялыг тохиролцдог яллах ажиллагаа, шүүх хуралдааны явцад гарах зардал хэмнэгдэж төсвийн хөрөнгө үрэгдэхгүй, урт удаан хугацааны эрүүгийн шүүх хуралдаанаас зайлсхийх боломжийг олгодог. Нөгөө талдаа шат шатны шүүхийн ачаалал буурдаг сайн талтай.
-Хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан гэдэг үндэслэлээр олон томоохон хэрэг хэрэгсэхгүй болж байгаа. Авлигын гэмт хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа бага байдгийг ч хэлэх үү. Гэм буруугаа өөрөө хүлээгээд, хохирлоо төлөөд, дээр нь тодорхой ял хүлээлгэдэг болохоор уг нь хэрэгтэй юм.
-Албан тушаалтнаас албан тушаалын байдлаа ашиглан үйлдсэн гэмт хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа богино байгаагаас үүдэн ял завшсан олон тохиолдол гардаг. Өмчлөх эрхийн эсрэг гэмт хэргүүд буюу залилах, завших гэмт хэрэгт оногдуулж болох ял санкц өндөр учраас хөөн хэлэлцэх хугацаа урт байдаг бол хохирол хор уршиг нь ойролцоо, магадгүй их байдаг авлигын гэмт хэрэгт оногдуулах ял санкц бага, үүнээс улбаалан хөөн хэлэлцэх хугацаа богино байгаа.
Албан тушаалтнуудын хувьд нийгэмд аюултай үйлдэл хийчихээд ял шийтгэлээс зайлсхийх, тэр тусмаа хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан үндэслэлээр хариуцлагаас зайлсхийх гэсэн оролдлого гаргасаар байгаа, олон хэрэг шүүхийн шатанд гэм буруутайд тооцогдож хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан үндэслэлээр хэрэгсэхгүй болж шийдвэрлэгдлээ. Энэ бүхний дараа нийтэд, нийгэмд өөрийгөө гэмт хэрэг үйлдээгүй, гэм буруугүй байсан гэж ойлгуулах, дахин төрийн албанд орох зорилго, мөрөөдлийн доор хэргийг мөрдөн шалгасан мөрдөгч, хянасан прокурор, шийдвэр гаргасан шүүгч нарыг гүтгэх, нэр төрд нь халдсан мэдээ мэдээлэл нийтлэх үйлдэл түгээмэл болсон.
“Би хэлмэгдлээ, би шударга байсны төлөө намайг хорьсон, ял шийтгэх гэж байна” гэсэн захидал, ярилцлага нийтийн цахим сүлжээнд нийтлүүлэх, олон нийт иргэдийг талцуулах үйл ажиллагаа явуулдаг. Зарим хүмүүс гадаад улс оронд оргон зайлж байхад зарим нэг хүмүүс УИХ-ын сонгуульд нэр дэвших, гишүүнээр сонгогдсоноор тухайн хүмүүс эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар татсан тогтоолтой танилцахгүй, яллах дүгнэлт гардан авахаас татгалзаж, худал үгээр иргэдийг төөрөгдүүлж хууль хяналтын байгууллагын үйл ажиллагааг дорд үзсээр яваа.
Хэргийг шийдвэрлэх ажиллагааг удаашруулах, оргон зайлах, шүүхээс хэргээ буцаалгаж байгаа үйлдлийн цаана хөөн хэлэлцэх хугацаа богино байгааг ашиглах гэсэн санаархал цухалзаад байдаг. Хялбаршуулсан журмаар хэргийг шийдвэрлэснээр ял завших бололцоо тодорхой хэмжээнд буурна.
-Гэхдээ яагаад нийгэмд энэ журмыг шүүмжлээд байгаа юм бол? Тэдэнд бодит тайлбар очихгүй байгаагаас уу? Эсвэл хялбаршуулсан гэдгийн цаана авлигачид ял завшаад байгаа нь үнэн юм болов уу?
-Аливаа факт эерэг, сөрөг гэсэн хоёр талтай байдаг. Хялбаршуулсан журам ч өөрийн гэсэн сул талтай. 2017 оны 7 дугаар сараас хойш энэ журмыг хэрэгжүүлснээр таван жил болж байна. Энэ хугацаанд хүмүүс хуулийн хийдэлтэй болон давуу талыг олж харж байгаа байх.
Хувь хүний хувьд хялбаршуулсан журмын ойлголт, үр нөлөөг таниулах ажил дутуу дулимаг хийгдсэн байна гэж хардаг. Энгийн жишээ ярих юм бол нийтийн сүлжээнд хандалт авах гэсэн хүмүүс 100 сая төгрөг хахуульд авсан хүн 40 сая төгрөгөөр торгуулаад 60 сая төгрөгийн ашигтай гэх мэт мэдээлэл түгээдэг. Бодит байдал дээр бол хахуульд авсан 100 сая төгрөгийг улсын орлого болгоод, торгуулийн ял оноож байгаа.
Прокурор, мөрдөгч гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч, хэргийг хялбаршуулсан журмаар хянан шийдвэрлүүлэх хүсэлт гаргасан яллагдагчид Эрүүгийн хуулийн 5.5 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэг, 6.7 дугаар зүйлд заасныг үндэслэн ял оногдуулах, ялаас чөлөөлөх, ял оногдуулахгүй тэнсэж албадлагын арга хэмжээ хэрэглэх тухай болон энэ бүлэгт заасан журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх үндэслэл, журмыг танилцуулах хуультай.
Хуулийн 6.7 дугаар зүйлд энэ хуулийн тусгай ангид хорих ялын доод хэмжээг хоёр жилээс дээш, дээд хэмжээг найман жил хүртэл хугацаагаар тогтоосон гэмт хэрэг үйлдсэн хүн тухайн гэмт хэргийн улмаас учруулсан хохирлоо нөхөн төлсөн бол тухайн зүйл, хэсэг, заалтад заасан ялын дээд хэмжээний хоёрны нэгээс хэтрүүлэхгүйгээр, ялын доод хэмжээний хоёрны нэгээс багагүй ял оногдуулах гэсэн заалт шүүмжлэл дагуулаад байгаа. Мөн зүйлийн 4 дэх хэсэгт ...тусгай ангид хорих ялын дээд хэмжээг арван хоёр жил, эсхүл арван таван жил хүртэл хугацаагаар тогтоосон гэмт хэрэг үйлдсэн хүн тухайн гэмт хэргийн улмаас учруулсан хохирлоо нөхөн төлсөн бол тухайн зүйл, хэсэг, заалтад заасан ялын дээд хэмжээний гуравны хоёроос хэтрүүлэхгүйгээр, ялын доод хэмжээний гуравны хоёроос багагүй ял оногдуулахаар хуульчилсан.
Авлигын гэмт хэрэгт хөөн хэлэлцэх хугацаа богино, ял санкц хөнгөн байна гэж хууль тогтоогч үзсэн бол Эрүүгийн хуулийн 22 дугаар бүлгийн гэмт хэргийн ял санкцыг нэмэгдүүлснээр хөөн хэлэлцэх хугацаа, хялбаршуулсан журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаатай холбоотой хийдэл гэж үзээд байгаад асуудал бүрэн шийдэгдэх боломжтой.
Улс орнуудын шүүхийн шийдвэртэй танилцаад үзэхээр буруутай этгээдээр учруулсан хохирлыг нөхөн төлүүлээд хорих болон торгуулийн ялыг үндсэн, эд хөрөнгө хураах ялыг нэмэгдэл ялаар хэрэглэж байна. Манай улсын хувьд (2002 он) Эрүүгийн хуулийн 46 зүйлд Эд хөрөнгө хураах ялыг нэмэгдэл ялын чанартай хэрэглэж байсан бол 2015 оноос хөрөнгө, орлогыг хураах албадлагын арга хэмжээ болгон хуульчилснаар хариуцлагын үр нөлөө нь буурсан тул эд хөрөнгө хураах албадлагын арга хэмжээг ялын төрөлд хамруулах шаардлага үүссэн.
Торгуулийн ял нэмээд эд хөрөнгө хураах ял оноож байгаа зарим жишээг хэлье. Лондон дахь “Ex-Oil” компанийн өмнөх захирал Дэвид Люфкинийг 2019 оны 2 дугаар сараас 2021 оны 1 дүгээр сарыг хүртэлх хугацаанд авлигын 11 хэрэг үйлдсэнийг тогтоож, өөрөө гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч, 2021 оны 12 дугаар сарын 15-ны өдөр хэргийг шүүхэд шилжүүлсэн байна. Шүүхээс түүнд 140 мянга гаруй фунт стерлинг төлөх торгууль ногдуулсан. Люфкин 2012-2018 онд Ирак, Саудын Араб, Арабын Нэгдсэн Эмират улсад авлигын гэмт хэрэг үйлдсэн гэдгээ хүлээн зөвшөөрч, хоёр жилийн тэнсэн харгалзах ял авчээ. Люфкин 2021 оны 10 дугаар сард Онц ноцтой авлигатай тэмцэх албатай албан ёсны хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулсан байсан тул түүнд илүү хөнгөн ял оноосон талаар дэлхий нийтэд яг одоогоор мэдээлэгдээд байна.
-Манай улсад хялбаршуулсан журмаар хэрэг шийдсэн жишээ цөөнгүй бий. Хаянхярваагаас гадна Нямдоржийн хэрэг гэх мэт.
-Өнөөдөр мөрдөгдөж байгаа хуулийн хүрээнд хэргүүдийг шийдвэрлэсэн. Тухайн хүмүүс ч гэсэн мөрдөгч нарыг буруутгах, байгууллагын буруутгах гэсэн үйлдэл хийж байсан хэдий ч нотлох баримт, тогтоогдсон нөхцөл байдалд дүгнэлт хийгээд хуулийн боломжийг ашиглахаар шийдэж хүсэлтээ прокурорт гаргаж хэргээ шийдвэрлүүлсэн байх. Түүнээс тухайн хүмүүст давуу байдал олгох, ял завшуулсан зүйл биш. http://old.shuukh.mn/ сайтад нэвтэрч олон нийтийн анхаарал татаад байгаа хэргүүдийг шийдвэрлэсэн тогтоол, магадлалтай танилцах юм бол нотлогдсон байдал, шүүхийн шийдвэрийн талаар мэдээлэлтэй болж чадна.
-Миний харж байгаагаар, хялбаршуулсан журмаар хэрэг шийдэхийн сөрөг тал нь аливаа гэмт хэрэгт оноох ял шийтгэлийн урьдчилан сэргийлэх зорилго хангагдахгүй болж байгаа юм шиг. Дараа дараагийн авлигын гэмт хэрэг үйлдэх сэдлийг төрүүлэх вий. “Өө ингээд л авснаа буцааж өгөөд л хорих ялгүй үлдэх юм байна” гэдэг ч юм уу. Онолын хувьд ингэж харах боломжтой юу?
-Миний хувьд арай өөрөөр харж байна. Хөөн хэлэлцэх хугацаа дуустал хянан шийдвэрлэх ажиллагааг удаашруулдаг байдлыг тодорхой хэмжээнд халж чадна. Гэм буруугаа хүлээж хохирлоо нөхөн төлсөн хүний хувьд шүүх хялбаршуулсан журмаар ял шийтгэл оноодог.
Эрүүгийн хариуцлага нь тухайн хүн, хуулийн этгээдийн үйлдсэн гэмт хэрэг, гэмт хэргийн нийгмийн аюулын шинж чанар, хэр хэмжээ, гэм буруугийн хэлбэрт тохирсон байх зарчимтай бөгөөд шүүх зарчимдаа тулгуурлан ял шийтгэл оногдуулах асуудал. Хариуцлага хүлээсэн хүний хувьд Төрийн албаны тухай хуулийн 22 дугаар зүйлийн 22.1.3-д зааснаар төрийн жинхэнэ албан тушаалд томилогдох эрх нь хязгаарлагдана шүү дээ.
Авлигын гэмт хэргийн ял шийтгэл хөнгөн байгаа. Нийгмийн хор аюулаар ойролцоо хэргүүдтэй дүйцүүлэх, салбарын хуульд байгаа халдашгүй байдлыг халах, зарим төрлийн гэмт хэргийн шинжийг оновчтой тодорхойлох шаардлагыг гаргаж тавьсан хэдий ч үр дүнд хүрээгүй л байна. Төрийн эрх барьж байгаа намын дарга, Засгийн газрын тэргүүн авлигатай тэмцэх хүсэл сонирхлоо илэрхийлсэн тул дээр дурдсан олон хийдлийг үгүй хийж шударга ёсны зарчимд нийцсэн өөрчлөлтүүд хуульд тусгалаа олно гэдэгт итгэж байна.
-Төрийн албанд ял шийтгэлтэй хүмүүс олноор ажиллаж байгааг иргэд ихээр шүүмжилж байна. Ял шийтгэлтэй хүмүүс төрийн албанд ажиллаад байж болдог уу?
-Зарим нэг эрх мэдэл бүхий хүмүүс хуульд заасан шаардлага хангахгүй хүнийг элдэв шалтаг, халхавч ашиглан албан тушаалд томилдог, илтэд хуулийн шаардлага хангахгүй хүнийг албан тушаалд нэр дэвшүүлж ХАСУМ хянуулахаар ирүүлдэг явдал байна. Хуулийн шаардлага хангахгүй байгааг нь тодорхойлоод өгөхөөр Авлигатай тэмцэх газар Төрийн албаны зөвлөлийн чиг үүргийг хэрэгжүүллээ гэсэн шүүмж яриад, хууль бус шийдвэрээ цуцлах бус олон нийтийн дунд өөрийгөө хамгаалах, зөвтгөх гэсэн буруу хандлага илэрхийлдэг. Хуулийн шаардлага хангахгүй хүнийг нэр дэвшүүлж, томилж байгаа үйлдэл нь өөрөө бусдад давуу байдал бий болгож буй хууль бус үйлдэл гэж үзэж болно.
Төрийн албанд ял шийтгэл хүлээсэн олон хүн ажиллаж байгаа, тэр дундаа аж ахуйн тооцоот үйлдвэрийн газрууд, хамтарсан өмч бүхий аж ахуйн нэгжүүдэд томилоод байна. Тухайн хууль бус үйлдлийг таслан зогсоож чадвал улстөрчид буюу албан тушаалд хүнийг томилох эрх бүхий этгээдүүдийн авлигатай тэмцэх хүсэл сонирхол, шударга байдал илэрхийлэгдэнэ. Хууль бус томилгоо хийж байгаа хүмүүсийн үг нь худлаа, үйлдэл нь хэлбэрийн байдаг. Энэ хүмүүс авлигатай тэмцэх хүсэлгүй, магадгүй авлигыг хаацайлдаг хүмүүс гэдгийг Монгол хүн бүрд таниулж өгнө дөө.
Монгол улсын Үндсэн хуулийн Гучдугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан “... уугуул иргэнийг зургаан жилийн хугацаагаар зөвхөн нэг удаа сонгоно” гэснийг нэг удаа гэж ойлго гээд ярьж байсан лидер гэх хүмүүс Шүүхийн ерөнхий зөвлөл, Шүүхийн сахилгын хорооны шүүгч бус гишүүнийг томилох үед “одоо ажиллаж байгаа биш, өмнө нь ажиллаж байсан нь хамаагүй, эхнэр, нөхөр, хүүхдийнхээ” холбогдсон маргааныг шийдэхгүй байхад болно гээд өөрийн төлөөний хүнийг дэмжиж байгаа нь мунхаглал. Хуулийг дээдэлдэг хэрэгжүүлдэг бус, хуулийн үг үсэг ярьж хэлбэрддэг байдлын илэрхийлэл.
Ярилцсан Т.Мөнхтунгалаг
Тод индэр
Б.Одбаяр: Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулах, амьдралын чанарыг дээшлүүлэхэд өндөр үр өгөөжийг авчирна
Нийслэлийн авто замын сүлжээг өргөтгөж, түгжрэлийг бууруулах Туулын хурдны зам төслийг Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх 24 мега төслийн хүрээнд хэрэгжүүлж байна. Тус төслийн бүтээн байгуулалтын ажлын гүйцэтгэгчээр Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, ажлыг эхлүүлэхэд бэлэн болсон. Үүнтэй холбогдуулан нийслэлийн Замын хөгжлийн газрын дарга Б.Одбаяраас зарим зүйлийг тодруулж, ярилцлаа.
-Монгол Улсад анх удаа хот доторх Туулын хурдны замын хэмжээний томоохон авто замын бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэхэд бэлэн болжээ. Аливаа ажлын эхлэх хүртэлх зам хамгийн урт гэдэг. Туулын хурдны замыг барьснаар яг ямар үр дүн гарах юм бэ?
-Туулын хурдны замыг барих гүйцэтгэгчийг олон улсын нээлттэй тендерээр шалгаруулж, Хонгконгийн ““ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, гэрээний хэлэлцээрт ороход бэлэн болоод байна. Ирэх долоо хоногт буюу наймдугаар сарын эхээр авто замын ажлыг эхлүүлнэ. Туулын хурдны замын тендер сонгон шалгаруулалтыг 2025 оны нэгдүгээр сард зарлаж, ТЭЗҮ-ийг шинэчлэн боловсруулах, замын трассын бодит судалгаа, олон улсын туршлага судлах, газар чөлөөлөх зэргээр бэлтгэл ажлууд хийгдэж ирлээ. Нийслэл 2025 оныг “Бүтээн байгуулалтын жил”-ээр нэрлэж, хотод хамгийн их тулгамдаад байгаа түгжрэл, агаарын бохирдол, эрчим хүч зэрэг асуудлыг шийдвэрлэхээр 24 мега төслийг гараанаас гаргаж байгаагийн нэг нь Туулын хурдны зам. Туулын хурдны зам, Шинэ тойрог замтай хамтаар баригдсанаар түгжрэлд хамгийн өндөр үр дүнгээ үзүүлж, нийтдээ 40 гаруй хувиар түгжрэлийг бууруулна. Энэ бол маш том үр дүн гэж үзэж, хүлээлт өндөр байна.
-Туулын хурдын замын техникийн үзүүлэлтээс товч дурдвал?
-Үндсэн авто замын урт 32 км, үндсэн авто замын эгнээ 6, хоёр түвшний огтлолцол бүхий гарц уулзварыг 7 байршилд шийднэ. Хоорондын зай нь 3-7 км байна. Үндсэн авто замаас гадна холбоос замуудыг барина гэсэн үг. Нийт 9.8 км урт гүүрэн байгууламж, 4 байрлалд туннель барина. Авто замаар дамжих тооцоот хурдыг 80-100 км/цаг гэж тооцоолж байна. Туулын хурдны зам дангаараа замын хөдөлгөөний дундаж хурдыг 13.5 хувиар нэмэгдүүлнэ.
-Байршлын хувьд яг хаанаас хаа хүртэл гэж төсөөлөх вэ?
-Ерөөсөө л хотын зүүн зах буюу Улаанбаатар-Налайх чиглэлийн авто замаас Баруун аймаг руу салдаг аюулгүйн тойрог хүртэл Улаанбаатар хотын урдуур буюу Богд уулын энгэрээ дагаж 32 км тасралтгүй үргэлжилнэ. Дундуур нь 7 орц гарцтай. Олон улсын экспресс зам байдлаар гэрлэн дохиогүй үргэлжилнэ гэж тооцоолж байгаа. Хурдны зам дундуур орц гарцыг шийдэж өгснөөр Энхтайваны гүүр, Яармагийн гүүр, Наадамчдын гүүр, Сонсголонгийн гүүр зэргээр дамжин өнгөрөх Улаанбаатар хотын төвийн хэсгийн ачааллыг хуваалцаад зогсохгүй одоогийн асуудал болоод байгаа Нисэх, Яармагийн түгжрэлийг арилгана гэж тооцож байна.
-Туулын хурдны замыг хэдий хугацаанд барих вэ. Нэгэнт бариад эхлэх нь тодорхой болсон учраас санхүүжилтийн хувьд л асуудал үүсэхгүй бол барьчих боломжтой санагдаж байна?
-Туулын хурдны замыг богино хугацаанд өндөр үр дүнтэй барьж байж л түгжрэлийг бууруулна. Энэ хүрээндээ бид Улаанбаатар хотын хэмжээнд 2024 онд өмнөх 10 жилийн хугацаанд баригдсан авто замуудаас ч урт авто замыг шинэчилсэн. 2025 онд ч хурдны замтай, олон түвшний огтлолцлол замтай болохын тулд нэгдүгээр түвшний авто замуудын шинэчлэл үргэлжлээд явж байна. Санхүүжилтийн тал дээр барилгын ажил нийт 2.3 наяд төгрөгийн төсөвт өртөгтэй. Нийт өртөгт үндсэн авто зам, гүүр туннель, шугам сүлжээний ажил болон бусад ажлууд багтана. Энэ онд 500 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг шийдсэн. Гүйцэтгэгчээ шалгаруулчихлаа. Ажил явуулахад асуудал байхгүй. 2028 оны наймдугаар сард Туулын хурдны замын зорчих хэсгийн хөдөлгөөнийг нээхээр төлөвлөсөн.
-Туулын хурдны замын барилгын ажлыг гүйцэтгэх Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК-ийн талаар хүмүүс их сонирхож байгаа байх. Хэр туршлагатай компани юм бэ?
-Туулын хурдны замын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендерт 4 компаниас шалгарсан нь “ХаоЮань групп” ХХК. Энэ компани нь 2008 онд Хонгконгт бүртгэгдсэн. Инженер, худалдаа, логистик, эрчим хүч, ашигт малтмал, хөдөө аж ахуй, авто зам гээд олон салбарт бүтээн байгуулалт хийдэг туршлагатай. Европ, Ази, Африк, Ойрхи Дорнодын улсуудад 10 гаруй салбар компанитай. Малайз, Ангол, Этиоп, Серби, Казахстан, Хятад, Хонгконгт дэд бүтцийн болон хурдны замын төслүүд хэрэгжүүлж байсан. Хүлээлгэж өгсөн төслүүдээс нь дурдвал, Ангол улс Мозамбикийн төмөр замын төсөл, Ангол улс Луандагийн олон улсын шинэ нисэх онгоцны буудлын төмөр замын салбар шугам ба шугамын дагуух таван нэгдсэн төв станцын төсөл, Сербийн 253 км хурдны зам болон E763 хурдны зам, Серби-Унгар-Сербийн төмөр замын төсөл, Казахстан Кама хурдны замын төсөл, Малайзын KKIP баталгаат орон сууцны төсөл, Ангол улсын Онджива хотын усан хангамжийн төсөл, Малайз улсад байгаль орчныг хамгаалах технологи бүхий аюултай хог хаягдлыг боловсруулах иж бүрэн үйлдвэрийн төслийг хэрэгжүүлж байсан. Олон улсын инженерийн салбарт төлөвлөлт, зураг төсөл, барилгын ажлын болон төслийн удирдлагын тэргүүлэх чадвартай. Дотоод, гадаадын олон компани, банк, даатгалын байгууллагатай урт хугацааны тогтвортой хамтын ажиллагаа тогтоосон бөгөөд жилд 2 тэрбум ам.долларын үйлдвэрлэлийн хүчин чадалтай. Туулын хурдны замыг барьж ашиглалтад хүлээлгэн өгөх бүрэн бололцоотой компани гэж үзэж, шалгуур үзүүлэлтүүдтийг хангасан учраас сонгосон.
-Хотоо тойроод 32 км урт үргэлжлэх хурдны замтай болчихвол мэдээж хэнд ч таатай, жинхэнэ бүтээн байгуулалт болно гэж бодож байна?
-Тэгэлгүй яах вэ. Туулын хурдны замаар түгжрэлийг бууруулаад зогсохгүй шүү дээ. Цаашид энэ хэмжээний бүтээн байгуулалтыг улс орондоо хийж чадах юм байна гэсэн урам зориг ч болно. Тиймээс нийслэлийн удирдлага, баг, хамт олон хичээж ажиллаж, төслөө амжилттай хэрэгжүүлнэ. Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулахаас гадна эдийн засгийн хувьд ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, түгжрэлээс үүдэлтэй алдагдсан боломжийг нөхөх, эдийн засгийн эргэлтэд эерэг нөлөөтэй. Жишээлбэл, Улаанбаатар хотын иргэд цаг хугацаа, ажиллах боломж, түлш зэргээ түгжрэлд зарцуулдаг учраас нэг цагт 6500 төгрөг, жилд 3 их наяд төгрөгийг түгжрэлээс болж алддаг байна. Туулын хурдны зам төслөөр энэ алдагдсан боломжийн өртгийг нөхнө. Ингэснээр иргэдийн амьдралын чанар сайжирна. Гол нь стрессгүй амьдарна. “20 минутын хот” төлөвлөлтийг дэмжинэ. Азийн авто замын сүлжээний хөгжлийг дэмжиж, Улаанбаатар хотыг тойрон гарах тасралтгүй хөдөлгөөн бий болсноор хотын төвийн агаарын бохирдлыг бууруулахад ч хувь нэмрээ оруулна. Олон талын ач холбогдолтой төсөл бол Туулын хурдны зам юм.
Тод индэр
"Монгол дархан: өв, урлахуй" тусгай үзэсгэлэнд 60 уран бүтээлч 130 гаруй бүтээлээ дэлгэлээ
Монгол дархны уламжлалт өв, соёлыг хадгалан хамгаалах, судлан шинжлэх, олон нийтэд сурталчлан таниулах, түгээн дэлгэрүүлэх, соёлын биет бус өвийг өвлөн уламжлагч ахмад дархчуудыг хөхиүлэн дэмжих, тэдний мэдлэг ухааныг хойч үедээ өвлүүлэн уламжлуулах зорилгоор “Монгол дархан: өв, урлахуй” тусгай үзэсгэлэ2025 оны долоодугаар сарын 04-ний өдөр Чингис хаан Үндэсний музейд нээлтээ хийлээ.
Өдгөө дөрөв дэх жилдээ зохион байгуулж буй уг үзэсгэлэнг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн ивээл дор Өндөр гэгээн Занабазарын мэндэлсний 390 жилийн ойг тохиолдуулан дэлгэж байгаа онцлогтой.
“Монголчуудын түүхэнд дархчуудын оролцоо” сэдвийн дор болж буй тус үзэсгэлэнд Монгол, Буриадын 60 уран бүтээлч, дархан 138 бүтээлээр үзэсгэлэнгээ дэлгэсэн юм. Ийнхүү ардын, шашны, чимэглэлийн урлал болон чөлөөт уран бүтээл зэрэг дөрвөн төрлөөр бүтээлүүдийг хүлээн авч, шилдэг 20 бүтээлийг шалгарууллаа.
Шилдгийн шилдэг дөрвөн бүтээлч:
- Хүрэл цутгуурт алтан шармал “Цагаан дарь эх” – “Занабазарын хийц” ТББ;
- “Мөнгөн цар аяга” – Уран дархан Б.Баярсайхан;
- Луун сийлбэртэй, алтан шармал “Ган хэт хутга” – Уран дархан Н.Бат-Эрдэнэ;
- “Хүннү эмээл” – “Мөнгөн талст” урлангийн бүтээл тус тус шилдгийн шилдгээр шалгарлаа.
Уран бүтээлч Д.Энхдаваа “Би уг үзэсгэлэнд дөрвөн бүтээл дэлгэснээс “Хас Эрдэнэ” гэх бүтээлээрээ шилдэг уран бүтээлч шагналыг хүртлээ. Ган сийлбэрээр урласан уг бүтээлээ орчин цагийн хийцээр алмас эрдэнийн 15 шигтгээ шигтгэн хийсэн. Очир алмас нь тухайн айл гэр, хувь хүний эд хөрөнгийг хамгаалахаас гадна өнө мөнх, өргөн дэлгэр байхыг бэлгэддэг. Мөн хэт хутга нь монгол эр хүний гоёлын нэгэн чухал зүйл бөгөөд үе удамдаа өвлүүлэн үлдээдэг гэдгээрээ эрхэм ач холбогдолтой” хэмээв.
Уран бүтээлч Г.Эвсанаа “Уг үзэсгэлэнд хоёр дахь жилдээ уран бүтээлээ дэлгэж байна. Утсан сүлжмэл, хөөмөл хоёрыг хослуулан XIII-XV зууны үеийн хатдын эдэлж хэрэглэж байсан зүйлсээс санаа аван “Хатан эмээл” хэмээх бүтээлээ туурвисан” гэлээ.
Үзэсгэлэнг Чингис хаан Үндэсний музейд долоодугаар сарын 4-20-ны өдрүүдэд дэлгэнэ.
Тод индэр
П.Батчимэг: Цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насныхан жолоодно гэж хуулийн төсөлд тусгасан
Улсын Их Хурлын даргын 76 дугаар захирамжаар Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор цахилгаан дугуй, суррон, цахилгаан скүүтерийн хэрэглээг зохицуулах талаар санал, дүгнэлт гаргах, холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сард байгуулагдсан. Тус ажлын хэсгийн ахлагч, Улсын Их Хурлын гишүүн П.Батчимэгээс хуулийн төслийг боловсруулах явцын талаар тодрууллаа.
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж буй гол зорилго нь юу вэ?
-Хүн амын хэт төвлөрөл, хотжилт, авто замын түгжрэлээс үүдэлтэйгээр Нийслэл Улаанбаатар хотод нийтийн хэрэглээний цахилгаан скүүтер түрээсийн шинэ төрлийн үйлчилгээ бий болж, иргэдийн хэрэглээг өсгөж байна. Гэвч үүнийг дагаад цахилгаан дугуй /суррон/, цахилгаан скүүтерээс унаж бэртэх, явган зорчигч, автомашин, унадаг дугуй, мотоциклтэй мөргөлдөж зам тээврийн осол гэмтэлд өртөх, иргэдийн аюулгүй, тайван зорчих эрхэд нөлөөлөх, өөрийн болон бусдын амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөнд хохирол учруулах явдал ихсэж байна.
Улаанбаатар хотод өдөрт дунджаар 700-800 мянган тээврийн хэрэгсэл авто замын хөдөлгөөнд оролцдог гэсэн статистик мэдээлэл бий. Үүний хажуугаар шинэ тутам гарч ирж буй цахилгаан тээврийн хэрэгслүүд ямар ч зохицуулалтгүйгээр замын хөдөлгөөнд оролцож байна. Иймд төрөөс иргэнийхээ амьд явах, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах үндсэн эрхийг хангах, хүүхдийн ашиг сонирхлыг нэн тэргүүнд хамгаалах “хууль зүйн баталгааг” бий болгох үндсэн үүргийн хүрээнд зайлшгүй хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай байгаа юм.
-Уг хуулийн төслийг боловсруулахад бусад улсын туршлагыг судалсан уу?
-Манай ажлын хэсэг өнгөрсөн сард Бүгд Найрамдах Казахстан Улсад ажиллаж, туршлага судлаад ирсэн. Тус улсын байгаль цаг уурын онцлог, түгжрэл, цахилгаан тээврийн хэрэгслийн хэрэглээ зэрэг нь манай улстай төстэй юм билээ. Түүнчлэн цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйг Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульдаа 2023 оны 06 дугаар сард өөрчлөлт оруулж, баталсан гэдгээрээ онцлогтой. Тус хуулиар цахилгаан скүүтер, жижиг цахилгаан тээврийн хэрэгсэл хэмээн тодорхойлсон байдаг. Манай ажлын хэсэг хуулийг боловсруулж батлуулсан салбарын яам тамгын газар, энэ чиглэлд бизнес эрхэлдэг компаниудын төлөөлөлтэй уулзсан. Ингэхдээ Астана, Алматы гэх томоохон хотуудад ажилласан. Алматы хотын тухайд авто замын нэгдүгээр эгнээг цахилгаан дугуй, скүүтер, мопедын зам болгож, тусгайлсан гэрлэн дохиотой болгож өгсөн нь сайн шийдэл байсан.
Казахстан улс цахилгаан скүүтерийг 25 км/цагаас хэтрэхгүй, зөвхөн 1 хүн унахад зориулагдсан, суудалгүй, 2 эсвэл 3 дугуйт тээврийн хэрэгслийг хэлнэ гэж тодорхой дурдсан байна билээ. Харин бидний хувьд тус улсын туршлагыг үндэслээд асуудлыг цогцоор нь шийдэх гээд зорьж байна.
-Хуулийн төсөлд орж буй өөрчлөлтийн талаар танилцуулахгүй юу?
-Товчхондоо цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насны хүн жолоодно гэж тусгасан. Мөн эдгээр тээврийн хэрэгслийн ангиллыг шинээр тодорхойлж, тээврийн хэрэгслийн техникийн дээд хурд, тээврийн хэрэгсэл зорчихыг зөвшөөрсөн замыг хуульчилна. Цаашлаад цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйн жолоочийн эрх, үүрэг, жолоочид хориглох зүйлсийг тусгана. Мөн нийтийн хэрэглээний цахилгаан дугуй, цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн эрх, үүрэг, тусгай зөвшөөрлийн нөхцөл, шаардлагыг шинээр тодорхойлох юм.
-Цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ эрхлэгчдийн хувьд хуулийн төслийг хэрхэн хүлээн авч байна вэ?
-Үйлчилгээ эрхлэгчдийн зүгээс аль болох л хууль шаардлагагүй. Бид стандартаа баталчихвал мөрдөөд байж чадна гэдэг байр суурийг илэрхийлсээр байдаг. Гэхдээ хуулиар зохицуулж, хариуцлагажуулж үүрэгжүүлэхээс өөр аргагүй. Хууль баталж байж л бид шаардлага тавьж, хариуцлага нэхнэ. Одоо скүүтер түрээсийн бизнес эрхлэгчидтэй төрийн байгууллагуудын харилцаа нь албан бичиг солилцох хэлбэрээр өрнөж байна. Албан бичиг өгсөн гээд хариуцлага шаардах хууль эрх зүйн үндэслэл үүсэхгүй учраас хэн ч мөрдөж дагахгүй. Хууль баталж байж л хяналт зохицуулалтыг албажуулна. Хүний амь насны асуудал шүү дээ. Тээврийн цагдаагийн албаныхан скүүтер унасан иргэн гэдэг зам дээр хутга бариад гүйж байгаа хүнээс ялгаагүй байна хэмээн тодорхойлж байна. Яг голыг нь олсон тодорхойлолт шиг санагдсан.
-Хуулийн төсөл ямар шатанд явж байна вэ?
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулсантай холбогдуулан олон нийтийн хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан. Энэхүү хэлэлцүүлэгт иргэд, олон нийт, үйлчилгээ эрхлэгчид, холбогдох төрийн байгууллагуудын 100 гаруй хүн оролцож, санал бодлоо илэрхийллээ. Хэлэлцүүлгээс гарсан саналыг хуулийн төсөлд тусгасан. Манай ажлын хэсэг тус хуулийн төслийг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сараас хойш боловсруулж, үндсэндээ Улсын Их Хурлын намрын чуулганы завсарлагааны хугацаанд төвлөрч ажилласан. Үүний дүнд хуулийн төслийг 2025 оны 03 дугаар сарын 23-нд Улсын Их Хурлын Тамгын газрын d.parliament.mn/ сайтад байршуулж, https://d.parliament.mn/tusul/c618cdf9-42ec-4c4d-875c-8c3e79b93795 олон нийтээс санал авч, /2025.04.15/-нд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газарт санал авахаар хүргүүлсэн.
Засгийн газрын ирүүлсэн саналыг хуулийн төсөлд тусгаж эцэслэхээр бэлтгэж байна. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Улсын Их Хурлын энэ хаврын чуулганы хугацаанд өргөн барихаар бэлтгэж байна.
-
Тод мэдээ2023/04/18
Томуугийн болзошгүй цар тахлын бэлэн байдал, хариу арга хэмжээний төлөвлөгөөг ши...
-
Тод мэдээ2022/07/25
УУХҮЯ: Нүүрс экспорт өмнөх оны мөн үеэс 3.4 дахин өсөлттэй байна
-
Тод индэр2021/11/11
Б.Одсүрэн: Буруу талдаа жолооны хүрдтэй автомашиныг хөдөлгөөнд оролцуулахгүй гэс...
-
Өнөөдөр2024/12/04
УИХ: Өнөөдөр хуралдах байнгын хороод