Тод индэр
Н.Баярмаа: Ажлын ачааллын хажуугаар Нагояагийн их сургуулийн докторын зэрэг хамгаалах тийм ч амар байгаагүй
Чингэлтэй дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч Н.Баярмаа энэ сарын 25-ны өдөр Япон улсын Нагояагийн их сургуулийн докторын зэргийг “Development of Real Property Law in Mongolia: Toward a Uniform Foundation” буюу “Монгол Улсын үл хөдлөх хөрөнгийн эрх зүй: Нэгдмэл суурийг бүтээх нь” сэдвээр хамгааллаа. Япон улсын Нагояагийн их сургууль Азийн шилдэг сургуулийн нэгд зүй ёсоор тооцогддог. Нагояагийн их сургууль 2014 оноос “Азийн орнуудын тэргүүлэх мэргэжилтнүүдэд зориулсан докторын хөтөлбөр” хэрэгжүүлж эхэлсэн. Энэхүү докторын хөтөлбөр нь зайны сургалтыг уламжлалт сургалтын хэлбэртэй хослуулсан төрийн албанд ажил үүргээ гүйцэтгэхийн хажуугаар Нагояагийн их сургуульд суралцаж, Японы тэргүүлэх профессоруудаар удирдуулан докторын зэрэг хамгаалах боломжийг олгодог давуу талтай. Монгол Улсын шүүхэд 7 шүүгч хууль зүйн ухааны доктор цолыг хүртсэн байдаг бол ийнхүү 8 дахь доктороо угтан авлаа. Шинэхэн доктор, шүүгч Н.Баярмаатай цөөн хором хөөрөлдсөн юм.
-Дүүргийн иргэний хэргийн анхан шатны шүүхүүд маш ачаалал өндөртэйд тооцогддог. Энэ их ажлын хажуугаар докторын зэрэг хамгаалсанд баяр хүргэе!
-Баярлалаа. Миний хувьд 2018 онд Нагояагийн их сургуулийн Азийн сателит кампус институтийн докторын хөтөлбөрт элссэн. Дүүргийн иргэний хэргийн анхан шатны шүүх хэргийн ачааллаараа улсдаа дээгүүрт тооцогддог. Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхэд жилдээ 50 мянга орчим хэрэг шийдвэрлэдэг бол үүнээс 50 орчим хувийг нь төвийн дүүргийн иргэний шүүхүүд шийддэг тухай тоо баримт байдаг. Нэг шүүгчид дунджаар 350 орчим хэрэг ногддог. Манай Чингэлтэй дүүргийн иргэний хэргийн анхан шатны шүүх өндөр ачаалалтай шүүхийн нэг яах аргагүй мөн. Энэ ажлын ачааллын хажуугаар докторын зэрэг хамгаалах бол тийм ч амар байгаагүй. Судалгааны ажил бичих боломж бололцоогоор хангасан Чингэлтэй дүүргийн иргэний шүүхийн хамт олондоо талархал илэрхийлье. Уг нь 2021 оны 12 дугаар сард төгсөх ёстой байсан ч цар тахлын улмаас хөтөлбөр маань 3 сар орчим хугацаагаар сунгагдаж энэ жил төгсөж байна.
-Таны докторын зэрэг хамгаалсан сэдэв сонирхол татлаа?
-Докторын судалгаа маань ерөнхийдөө эд юмсын эрх зүйн чиглэлд илүү хамаарна. Тэр дундаа үл хөдлөх эд хөрөнгийн эрх зүй буюу газрын эрхийн асуудлыг сонгон авч судалсан. Манайд газрын эрхийн харилцааг өмчийн эрх зүйн үүднээс докторын ажлын хүрээнд судалсан ажил өмнө нь хийгдээгүй гэж ойлгож байна. Өнөөдөр газрын эрхийн харилцаа Монгол Улсын газрын тухай хуулиар болон Иргэний хуулиар зохицуулагдаж байна. Энэ хоёрын хоорондын уялдаа холбоо, газрын эрхийн хамгаалалт хот суурин бүсийн хөгжилд хэрхэн нөлөөлж байгааг судлахыг зорьсон. Энэ судалгааны ажлаа монгол хэлээрээ хөрвүүлчихвэл Газрын тухай хуулийн шинэчлэл, төрийн өмчийн реформ гээд яриад байгаа өнөө үед эх сурвалжийн хувьд бага ч болов хэрэгцээтэй байх магад гэж найдаж байна. Даанч одоохондоо англи хэл дээр л байна. Монголд судалгааны эргэлтэд эхний ээлжид англи хэл дээр оруулах байх. Легал датад ч юм уу оруулбал гадаад хэлтэй судлаачид маань уншаад дүгнээд явах болов уу гэж бодож байна. Цаашид чадах чинээгээрээ бага багаар монгол хэл рүү орчуулж гаргана гэсэн бодолтой байгаа.
-Энэ сэдвийг чухам яагаад сонгох болов?
-Би 2015 онд шүүгч болсон. Одоо шүүгчээр долоо дахь жилдээ ажиллаж байна. Ер нь манайд эд юмсын эрх зүйн чиглэлээр докторын ажлын түвшинд судалсан нь цөөн байдаг. Хамгийн хамааралтай саяхны судалгааны ажлаас нэрлэвэл Д.Янжинхорлоо “Үл хөдлөх хөрөнгийн барьцааны эрх зүйн зохицуулалт, тулгамдсан асуудал” буюу ипотекийн чиглэлээр, Ц.Давхарбаяр “Эд юмсын эрх зүй дэх эзэмшлийн зохицуулалт, түүний хамгаалалтын тулгамдсан асуудал” сэдвээр доктор хамгаалсан байдаг. Газрын эрхтэй ямар нэг хэмжээгээр холбоотой үүссэн маргааныг захиргааны болон иргэний шүүх шийдвэрлэдэг. Газрын тухай хуулийн дагуу эзэмших, ашиглах эрхийг иргэд, хуулийн этгээдэд төрийн байгууллагаас олгох, эргээд тэр эрхийг цуцлах, хүчингүй болгохтой холбоотой буюу нэг талд нь төрийн байгууллага, нөгөө талд нь эрх эзэмшигч хоёрын хооронд үүсээд байгаа маргааныг захиргааны шүүх шийдээд байна. Гэтэл манай иргэний шүүх дээр ямар маргаан орж ирдэг вэ гэхээр газрын эрх эзэмшигчдийн хооронд эсхүл газрын эрх эзэмшигч түүний дээрх үл хөдлөх эд хөрөнгө өмчлөгчдийн хооронд, эсхүл газрын эрхийн барьцаатай холбоотой үүссэн маргаануудыг шийддэг. Энэ тохиолдолд Газрын тухай хуулийн дагуу үүссэн газрын эрхийг Иргэний хууль дахь эдийн баялгийн эрхийн хамгаалалтын хүрээнд хэрхэн хамруулах, хуулийг энэ чиглэлд тайлбарлан хэрэглэх асуудал нэлээд анхаарал татна. Гэтэл надад юу ажиглагдсан бэ гэхээр төрийн өмчийн газрыг бусдад ашиглуулахтай холбоотой асуудлыг эдийн баялгийн эрх зүйн зарим суурь зарчмын үүднээс тайлбарлахад бэрх асуудлууд нилээд ажиглагдсан. Уг нь бол Газрын тухай хуулийн дагуу үүссэн “газар эзэмших эрх” нь иргэний эрх зүйн утгаараа үнэ цэнэ бүхий эд хөрөнгийн эрх мөн. Эдийн засаг талаасаа энэ бол том бүтээгдэхүүн шүү дээ. Тийм ч учраас Газрын тухай хуулийн дагуу үүссэн “газар эзэмших эрх”-ийг санхүүгийн байгууллагууд барьцаалж зээл олгож байна. Энэ эрхийг хамгаалах механизм Монгол Улсын үл хөдлөх эд хөрөнгийн эрх зүйд байна уу үгүй юу гэдэг нь сонирхол татаж эхэлж байгаа юм. Энэ сэдвийг зайлшгүй судлах хэрэгтэй санагдсан. Төрийн өмчийн газар ашиглалтын харилцаа, хувийн өмчийн газар ашиглалтын харилцааг хэрхэн уялдуулах, эдгээр харилцаанд нэгдмэл зарчим байх ёстой бол хаана, ямар асуудлын хүрээнд байх юм. Төр нэгэнт би чамд энэ газрыг эзэмшүүлнэ, энэ газрыг чи хөгжүүл гээд өгчихсөн юм бол, түүнийхээ төлөө тодорхой төлбөрийг жил болгон авч байх нь зүйн хэрэг, нөгөө талдаа тэр этгээдэд олгосон эрхийнхээ хамгаалалтыг хангалттай тодорхой болгох нь чухал. Яг л энэ хандлагаар харахгүй юм бол эдийн засаг тэр дундаа хот суурин бүсийн газрын харилцаа маш төвөгтэй байдалд орж эхэлнэ. Хэзээ дуртай цагтаа хамгийн ялихгүй үндэслэл зааж, эсвэл бүр субъектив байдлаар хандан буцаагаад авч болох газар дээр өчнөөн олон тэрбумын хөрөнгө оруулж, хөгжүүлэлт хийх үү үгүй юу. Хэрвээ газрыг хэдэн тэрбумаар нь хөгжүүлэлт хийлгэх зорилгоор эзэмшүүлсэн бол түүнийгээ баталгаатай хамгаалдаг байх хэрэгтэй. Ингэж хөгжүүлэлт хийж байгаа газрынхаа төлбөрийг авсан шиг авдаг байх хэрэгтэй. Нэгэнт ашиглуулахаар өгсөн бол төр төлбөрөө авна, дээр нь тэр төрд итгээд тэрбум тэрбумын хөрөнгө оруулалт хийх гэж байгаа бол тэр хүний эд хөрөнгийн эрхийн баталгааг нь гаргаж өгдөг байх хэрэгтэй. Ийм нүдээр харахгүй бол цаашид хөгжих үү гэдэг асуудал л яригдана. Энэ үүднээс л ийм сэдэв сонгосон.
-Таны цаашдын судалгааны ажлын зорилго юу вэ. Энэ судалгаагаа цааш хөгжүүлэх үү?
-Судалгаагаа эргэлзээгүй үргэлжлүүлнэ. Докторын ажлын судалгаа бас бага төвшний судалгаанд хамаарахгүй болов уу. Тийм ч учраас энэ ажлын эцэст олон зүйл миний хувьд тодорсон гэж хэлж болно. Монгол Улсад эдийн баялгийн эрх зүйг, өмчийн эрх зүйг хөгжүүлэх зайлшгүй, бүр нэн тулгамдсан хэрэгцээ байна. Шүүгч нарын маань сургалт ч энэ чиглэлд хандахгүй бол болохгүй санагдаж байна. Манай их сургуулийн багш хэлдэг байсан “Хүн гэгч амьтан гурван мөн чанартай гэж. Эхнийх нь хүн нийгмийн амьтан буюу хүн нийгмээрээ амьдарч байж л амьдрал нь утга учиртай болно. Гэтэл нийгмийн амьдрал зайлшгүй шиг тэдний зөрчил зайлшгүй. Хоёр дахь нь хүн бол улс төрийн амьтан. Нэгэнт хүмүүс нийгмээрээ амьдардаг юм бол тэд лидер төрүүлэхээс өөр аргагүй. Лидер бол манлайлагчийн төлөө өрсөлдөөн. Энэ өрсөлдөөн өөрөө тэр чигээрээ улс төрийн амьдрал юм. Гурав дахь гол мөн чанар нь хүн өмч бий болгодог амьтан гэж. Өөрөөр хэлбэл өмч бүтээх, түүнээ ашиглах, эдлэх хэрэглэх, хамгаалуулах явдал бол зайлшгүй үндсэн эрх юм даа.
-Ярилцсанд баярлалаа. Таны цаашдын ажилд амжилт хүсье!
-За баярлалаа. Та бүгдэд ажлын амжилт хүсье.
Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн Хэвлэл мэдээллийн хэлтэс
Тод индэр
Б.Одбаяр: Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулах, амьдралын чанарыг дээшлүүлэхэд өндөр үр өгөөжийг авчирна
Нийслэлийн авто замын сүлжээг өргөтгөж, түгжрэлийг бууруулах Туулын хурдны зам төслийг Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх 24 мега төслийн хүрээнд хэрэгжүүлж байна. Тус төслийн бүтээн байгуулалтын ажлын гүйцэтгэгчээр Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, ажлыг эхлүүлэхэд бэлэн болсон. Үүнтэй холбогдуулан нийслэлийн Замын хөгжлийн газрын дарга Б.Одбаяраас зарим зүйлийг тодруулж, ярилцлаа.
-Монгол Улсад анх удаа хот доторх Туулын хурдны замын хэмжээний томоохон авто замын бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэхэд бэлэн болжээ. Аливаа ажлын эхлэх хүртэлх зам хамгийн урт гэдэг. Туулын хурдны замыг барьснаар яг ямар үр дүн гарах юм бэ?
-Туулын хурдны замыг барих гүйцэтгэгчийг олон улсын нээлттэй тендерээр шалгаруулж, Хонгконгийн ““ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, гэрээний хэлэлцээрт ороход бэлэн болоод байна. Ирэх долоо хоногт буюу наймдугаар сарын эхээр авто замын ажлыг эхлүүлнэ. Туулын хурдны замын тендер сонгон шалгаруулалтыг 2025 оны нэгдүгээр сард зарлаж, ТЭЗҮ-ийг шинэчлэн боловсруулах, замын трассын бодит судалгаа, олон улсын туршлага судлах, газар чөлөөлөх зэргээр бэлтгэл ажлууд хийгдэж ирлээ. Нийслэл 2025 оныг “Бүтээн байгуулалтын жил”-ээр нэрлэж, хотод хамгийн их тулгамдаад байгаа түгжрэл, агаарын бохирдол, эрчим хүч зэрэг асуудлыг шийдвэрлэхээр 24 мега төслийг гараанаас гаргаж байгаагийн нэг нь Туулын хурдны зам. Туулын хурдны зам, Шинэ тойрог замтай хамтаар баригдсанаар түгжрэлд хамгийн өндөр үр дүнгээ үзүүлж, нийтдээ 40 гаруй хувиар түгжрэлийг бууруулна. Энэ бол маш том үр дүн гэж үзэж, хүлээлт өндөр байна.
-Туулын хурдын замын техникийн үзүүлэлтээс товч дурдвал?
-Үндсэн авто замын урт 32 км, үндсэн авто замын эгнээ 6, хоёр түвшний огтлолцол бүхий гарц уулзварыг 7 байршилд шийднэ. Хоорондын зай нь 3-7 км байна. Үндсэн авто замаас гадна холбоос замуудыг барина гэсэн үг. Нийт 9.8 км урт гүүрэн байгууламж, 4 байрлалд туннель барина. Авто замаар дамжих тооцоот хурдыг 80-100 км/цаг гэж тооцоолж байна. Туулын хурдны зам дангаараа замын хөдөлгөөний дундаж хурдыг 13.5 хувиар нэмэгдүүлнэ.
-Байршлын хувьд яг хаанаас хаа хүртэл гэж төсөөлөх вэ?
-Ерөөсөө л хотын зүүн зах буюу Улаанбаатар-Налайх чиглэлийн авто замаас Баруун аймаг руу салдаг аюулгүйн тойрог хүртэл Улаанбаатар хотын урдуур буюу Богд уулын энгэрээ дагаж 32 км тасралтгүй үргэлжилнэ. Дундуур нь 7 орц гарцтай. Олон улсын экспресс зам байдлаар гэрлэн дохиогүй үргэлжилнэ гэж тооцоолж байгаа. Хурдны зам дундуур орц гарцыг шийдэж өгснөөр Энхтайваны гүүр, Яармагийн гүүр, Наадамчдын гүүр, Сонсголонгийн гүүр зэргээр дамжин өнгөрөх Улаанбаатар хотын төвийн хэсгийн ачааллыг хуваалцаад зогсохгүй одоогийн асуудал болоод байгаа Нисэх, Яармагийн түгжрэлийг арилгана гэж тооцож байна.
-Туулын хурдны замыг хэдий хугацаанд барих вэ. Нэгэнт бариад эхлэх нь тодорхой болсон учраас санхүүжилтийн хувьд л асуудал үүсэхгүй бол барьчих боломжтой санагдаж байна?
-Туулын хурдны замыг богино хугацаанд өндөр үр дүнтэй барьж байж л түгжрэлийг бууруулна. Энэ хүрээндээ бид Улаанбаатар хотын хэмжээнд 2024 онд өмнөх 10 жилийн хугацаанд баригдсан авто замуудаас ч урт авто замыг шинэчилсэн. 2025 онд ч хурдны замтай, олон түвшний огтлолцлол замтай болохын тулд нэгдүгээр түвшний авто замуудын шинэчлэл үргэлжлээд явж байна. Санхүүжилтийн тал дээр барилгын ажил нийт 2.3 наяд төгрөгийн төсөвт өртөгтэй. Нийт өртөгт үндсэн авто зам, гүүр туннель, шугам сүлжээний ажил болон бусад ажлууд багтана. Энэ онд 500 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг шийдсэн. Гүйцэтгэгчээ шалгаруулчихлаа. Ажил явуулахад асуудал байхгүй. 2028 оны наймдугаар сард Туулын хурдны замын зорчих хэсгийн хөдөлгөөнийг нээхээр төлөвлөсөн.
-Туулын хурдны замын барилгын ажлыг гүйцэтгэх Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК-ийн талаар хүмүүс их сонирхож байгаа байх. Хэр туршлагатай компани юм бэ?
-Туулын хурдны замын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендерт 4 компаниас шалгарсан нь “ХаоЮань групп” ХХК. Энэ компани нь 2008 онд Хонгконгт бүртгэгдсэн. Инженер, худалдаа, логистик, эрчим хүч, ашигт малтмал, хөдөө аж ахуй, авто зам гээд олон салбарт бүтээн байгуулалт хийдэг туршлагатай. Европ, Ази, Африк, Ойрхи Дорнодын улсуудад 10 гаруй салбар компанитай. Малайз, Ангол, Этиоп, Серби, Казахстан, Хятад, Хонгконгт дэд бүтцийн болон хурдны замын төслүүд хэрэгжүүлж байсан. Хүлээлгэж өгсөн төслүүдээс нь дурдвал, Ангол улс Мозамбикийн төмөр замын төсөл, Ангол улс Луандагийн олон улсын шинэ нисэх онгоцны буудлын төмөр замын салбар шугам ба шугамын дагуух таван нэгдсэн төв станцын төсөл, Сербийн 253 км хурдны зам болон E763 хурдны зам, Серби-Унгар-Сербийн төмөр замын төсөл, Казахстан Кама хурдны замын төсөл, Малайзын KKIP баталгаат орон сууцны төсөл, Ангол улсын Онджива хотын усан хангамжийн төсөл, Малайз улсад байгаль орчныг хамгаалах технологи бүхий аюултай хог хаягдлыг боловсруулах иж бүрэн үйлдвэрийн төслийг хэрэгжүүлж байсан. Олон улсын инженерийн салбарт төлөвлөлт, зураг төсөл, барилгын ажлын болон төслийн удирдлагын тэргүүлэх чадвартай. Дотоод, гадаадын олон компани, банк, даатгалын байгууллагатай урт хугацааны тогтвортой хамтын ажиллагаа тогтоосон бөгөөд жилд 2 тэрбум ам.долларын үйлдвэрлэлийн хүчин чадалтай. Туулын хурдны замыг барьж ашиглалтад хүлээлгэн өгөх бүрэн бололцоотой компани гэж үзэж, шалгуур үзүүлэлтүүдтийг хангасан учраас сонгосон.
-Хотоо тойроод 32 км урт үргэлжлэх хурдны замтай болчихвол мэдээж хэнд ч таатай, жинхэнэ бүтээн байгуулалт болно гэж бодож байна?
-Тэгэлгүй яах вэ. Туулын хурдны замаар түгжрэлийг бууруулаад зогсохгүй шүү дээ. Цаашид энэ хэмжээний бүтээн байгуулалтыг улс орондоо хийж чадах юм байна гэсэн урам зориг ч болно. Тиймээс нийслэлийн удирдлага, баг, хамт олон хичээж ажиллаж, төслөө амжилттай хэрэгжүүлнэ. Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулахаас гадна эдийн засгийн хувьд ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, түгжрэлээс үүдэлтэй алдагдсан боломжийг нөхөх, эдийн засгийн эргэлтэд эерэг нөлөөтэй. Жишээлбэл, Улаанбаатар хотын иргэд цаг хугацаа, ажиллах боломж, түлш зэргээ түгжрэлд зарцуулдаг учраас нэг цагт 6500 төгрөг, жилд 3 их наяд төгрөгийг түгжрэлээс болж алддаг байна. Туулын хурдны зам төслөөр энэ алдагдсан боломжийн өртгийг нөхнө. Ингэснээр иргэдийн амьдралын чанар сайжирна. Гол нь стрессгүй амьдарна. “20 минутын хот” төлөвлөлтийг дэмжинэ. Азийн авто замын сүлжээний хөгжлийг дэмжиж, Улаанбаатар хотыг тойрон гарах тасралтгүй хөдөлгөөн бий болсноор хотын төвийн агаарын бохирдлыг бууруулахад ч хувь нэмрээ оруулна. Олон талын ач холбогдолтой төсөл бол Туулын хурдны зам юм.
Тод индэр
"Монгол дархан: өв, урлахуй" тусгай үзэсгэлэнд 60 уран бүтээлч 130 гаруй бүтээлээ дэлгэлээ
Монгол дархны уламжлалт өв, соёлыг хадгалан хамгаалах, судлан шинжлэх, олон нийтэд сурталчлан таниулах, түгээн дэлгэрүүлэх, соёлын биет бус өвийг өвлөн уламжлагч ахмад дархчуудыг хөхиүлэн дэмжих, тэдний мэдлэг ухааныг хойч үедээ өвлүүлэн уламжлуулах зорилгоор “Монгол дархан: өв, урлахуй” тусгай үзэсгэлэ2025 оны долоодугаар сарын 04-ний өдөр Чингис хаан Үндэсний музейд нээлтээ хийлээ.
Өдгөө дөрөв дэх жилдээ зохион байгуулж буй уг үзэсгэлэнг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн ивээл дор Өндөр гэгээн Занабазарын мэндэлсний 390 жилийн ойг тохиолдуулан дэлгэж байгаа онцлогтой.
“Монголчуудын түүхэнд дархчуудын оролцоо” сэдвийн дор болж буй тус үзэсгэлэнд Монгол, Буриадын 60 уран бүтээлч, дархан 138 бүтээлээр үзэсгэлэнгээ дэлгэсэн юм. Ийнхүү ардын, шашны, чимэглэлийн урлал болон чөлөөт уран бүтээл зэрэг дөрвөн төрлөөр бүтээлүүдийг хүлээн авч, шилдэг 20 бүтээлийг шалгарууллаа.
Шилдгийн шилдэг дөрвөн бүтээлч:
- Хүрэл цутгуурт алтан шармал “Цагаан дарь эх” – “Занабазарын хийц” ТББ;
- “Мөнгөн цар аяга” – Уран дархан Б.Баярсайхан;
- Луун сийлбэртэй, алтан шармал “Ган хэт хутга” – Уран дархан Н.Бат-Эрдэнэ;
- “Хүннү эмээл” – “Мөнгөн талст” урлангийн бүтээл тус тус шилдгийн шилдгээр шалгарлаа.
Уран бүтээлч Д.Энхдаваа “Би уг үзэсгэлэнд дөрвөн бүтээл дэлгэснээс “Хас Эрдэнэ” гэх бүтээлээрээ шилдэг уран бүтээлч шагналыг хүртлээ. Ган сийлбэрээр урласан уг бүтээлээ орчин цагийн хийцээр алмас эрдэнийн 15 шигтгээ шигтгэн хийсэн. Очир алмас нь тухайн айл гэр, хувь хүний эд хөрөнгийг хамгаалахаас гадна өнө мөнх, өргөн дэлгэр байхыг бэлгэддэг. Мөн хэт хутга нь монгол эр хүний гоёлын нэгэн чухал зүйл бөгөөд үе удамдаа өвлүүлэн үлдээдэг гэдгээрээ эрхэм ач холбогдолтой” хэмээв.
Уран бүтээлч Г.Эвсанаа “Уг үзэсгэлэнд хоёр дахь жилдээ уран бүтээлээ дэлгэж байна. Утсан сүлжмэл, хөөмөл хоёрыг хослуулан XIII-XV зууны үеийн хатдын эдэлж хэрэглэж байсан зүйлсээс санаа аван “Хатан эмээл” хэмээх бүтээлээ туурвисан” гэлээ.
Үзэсгэлэнг Чингис хаан Үндэсний музейд долоодугаар сарын 4-20-ны өдрүүдэд дэлгэнэ.
Тод индэр
П.Батчимэг: Цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насныхан жолоодно гэж хуулийн төсөлд тусгасан
Улсын Их Хурлын даргын 76 дугаар захирамжаар Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор цахилгаан дугуй, суррон, цахилгаан скүүтерийн хэрэглээг зохицуулах талаар санал, дүгнэлт гаргах, холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сард байгуулагдсан. Тус ажлын хэсгийн ахлагч, Улсын Их Хурлын гишүүн П.Батчимэгээс хуулийн төслийг боловсруулах явцын талаар тодрууллаа.
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж буй гол зорилго нь юу вэ?
-Хүн амын хэт төвлөрөл, хотжилт, авто замын түгжрэлээс үүдэлтэйгээр Нийслэл Улаанбаатар хотод нийтийн хэрэглээний цахилгаан скүүтер түрээсийн шинэ төрлийн үйлчилгээ бий болж, иргэдийн хэрэглээг өсгөж байна. Гэвч үүнийг дагаад цахилгаан дугуй /суррон/, цахилгаан скүүтерээс унаж бэртэх, явган зорчигч, автомашин, унадаг дугуй, мотоциклтэй мөргөлдөж зам тээврийн осол гэмтэлд өртөх, иргэдийн аюулгүй, тайван зорчих эрхэд нөлөөлөх, өөрийн болон бусдын амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөнд хохирол учруулах явдал ихсэж байна.
Улаанбаатар хотод өдөрт дунджаар 700-800 мянган тээврийн хэрэгсэл авто замын хөдөлгөөнд оролцдог гэсэн статистик мэдээлэл бий. Үүний хажуугаар шинэ тутам гарч ирж буй цахилгаан тээврийн хэрэгслүүд ямар ч зохицуулалтгүйгээр замын хөдөлгөөнд оролцож байна. Иймд төрөөс иргэнийхээ амьд явах, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах үндсэн эрхийг хангах, хүүхдийн ашиг сонирхлыг нэн тэргүүнд хамгаалах “хууль зүйн баталгааг” бий болгох үндсэн үүргийн хүрээнд зайлшгүй хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай байгаа юм.
-Уг хуулийн төслийг боловсруулахад бусад улсын туршлагыг судалсан уу?
-Манай ажлын хэсэг өнгөрсөн сард Бүгд Найрамдах Казахстан Улсад ажиллаж, туршлага судлаад ирсэн. Тус улсын байгаль цаг уурын онцлог, түгжрэл, цахилгаан тээврийн хэрэгслийн хэрэглээ зэрэг нь манай улстай төстэй юм билээ. Түүнчлэн цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйг Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульдаа 2023 оны 06 дугаар сард өөрчлөлт оруулж, баталсан гэдгээрээ онцлогтой. Тус хуулиар цахилгаан скүүтер, жижиг цахилгаан тээврийн хэрэгсэл хэмээн тодорхойлсон байдаг. Манай ажлын хэсэг хуулийг боловсруулж батлуулсан салбарын яам тамгын газар, энэ чиглэлд бизнес эрхэлдэг компаниудын төлөөлөлтэй уулзсан. Ингэхдээ Астана, Алматы гэх томоохон хотуудад ажилласан. Алматы хотын тухайд авто замын нэгдүгээр эгнээг цахилгаан дугуй, скүүтер, мопедын зам болгож, тусгайлсан гэрлэн дохиотой болгож өгсөн нь сайн шийдэл байсан.
Казахстан улс цахилгаан скүүтерийг 25 км/цагаас хэтрэхгүй, зөвхөн 1 хүн унахад зориулагдсан, суудалгүй, 2 эсвэл 3 дугуйт тээврийн хэрэгслийг хэлнэ гэж тодорхой дурдсан байна билээ. Харин бидний хувьд тус улсын туршлагыг үндэслээд асуудлыг цогцоор нь шийдэх гээд зорьж байна.
-Хуулийн төсөлд орж буй өөрчлөлтийн талаар танилцуулахгүй юу?
-Товчхондоо цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насны хүн жолоодно гэж тусгасан. Мөн эдгээр тээврийн хэрэгслийн ангиллыг шинээр тодорхойлж, тээврийн хэрэгслийн техникийн дээд хурд, тээврийн хэрэгсэл зорчихыг зөвшөөрсөн замыг хуульчилна. Цаашлаад цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйн жолоочийн эрх, үүрэг, жолоочид хориглох зүйлсийг тусгана. Мөн нийтийн хэрэглээний цахилгаан дугуй, цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн эрх, үүрэг, тусгай зөвшөөрлийн нөхцөл, шаардлагыг шинээр тодорхойлох юм.
-Цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ эрхлэгчдийн хувьд хуулийн төслийг хэрхэн хүлээн авч байна вэ?
-Үйлчилгээ эрхлэгчдийн зүгээс аль болох л хууль шаардлагагүй. Бид стандартаа баталчихвал мөрдөөд байж чадна гэдэг байр суурийг илэрхийлсээр байдаг. Гэхдээ хуулиар зохицуулж, хариуцлагажуулж үүрэгжүүлэхээс өөр аргагүй. Хууль баталж байж л бид шаардлага тавьж, хариуцлага нэхнэ. Одоо скүүтер түрээсийн бизнес эрхлэгчидтэй төрийн байгууллагуудын харилцаа нь албан бичиг солилцох хэлбэрээр өрнөж байна. Албан бичиг өгсөн гээд хариуцлага шаардах хууль эрх зүйн үндэслэл үүсэхгүй учраас хэн ч мөрдөж дагахгүй. Хууль баталж байж л хяналт зохицуулалтыг албажуулна. Хүний амь насны асуудал шүү дээ. Тээврийн цагдаагийн албаныхан скүүтер унасан иргэн гэдэг зам дээр хутга бариад гүйж байгаа хүнээс ялгаагүй байна хэмээн тодорхойлж байна. Яг голыг нь олсон тодорхойлолт шиг санагдсан.
-Хуулийн төсөл ямар шатанд явж байна вэ?
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулсантай холбогдуулан олон нийтийн хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан. Энэхүү хэлэлцүүлэгт иргэд, олон нийт, үйлчилгээ эрхлэгчид, холбогдох төрийн байгууллагуудын 100 гаруй хүн оролцож, санал бодлоо илэрхийллээ. Хэлэлцүүлгээс гарсан саналыг хуулийн төсөлд тусгасан. Манай ажлын хэсэг тус хуулийн төслийг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сараас хойш боловсруулж, үндсэндээ Улсын Их Хурлын намрын чуулганы завсарлагааны хугацаанд төвлөрч ажилласан. Үүний дүнд хуулийн төслийг 2025 оны 03 дугаар сарын 23-нд Улсын Их Хурлын Тамгын газрын d.parliament.mn/ сайтад байршуулж, https://d.parliament.mn/tusul/c618cdf9-42ec-4c4d-875c-8c3e79b93795 олон нийтээс санал авч, /2025.04.15/-нд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газарт санал авахаар хүргүүлсэн.
Засгийн газрын ирүүлсэн саналыг хуулийн төсөлд тусгаж эцэслэхээр бэлтгэж байна. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Улсын Их Хурлын энэ хаврын чуулганы хугацаанд өргөн барихаар бэлтгэж байна.
