Тод индэр
Б.Лхагвасүрэн: 2022 он банкны салбарт томоохон шинэчлэлийн жил болно
Монголбанкны Ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэнтэй банкны салбарын шинэчлэл, 2022 оны эдийн засгийн талаар ярилцлаа.
-Америкийн худалдааны танхим (АмЧам)-ын уулзалтын үеэр Та санхүүгийн салбарт хийгдэж байгаа шинэчлэл, цаашдын төлөвийн талаар танилцуулсан. 2022 онд банкны салбарын ерөнхий дүр зураг ямар байна вэ?
Монгол дахь Америкийн худалдааны танхимаас зохион байгуулсан уулзалтад Төв банкны бодлого, банкны салбарт хийгдэж байгаа шинэчлэл, 2022 оны Монгол Улсын эдийн засгийн орчин, санхүүгийн салбарын өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар хөрөнгө оруулагчдад дэлгэрэнгүй мэдээлэл өглөө. 2021 оны банкны салбарын голлох үзүүлэлтүүдийг авч үзвэл актив хөрөнгө 40 их наяд төгрөгт хүрч, зээлийн өсөлт 20 хувь давж, төгрөгийн зээлийн хүү түүхэн доод түвшин 14.5 хувь, хөнгөлттэй хөтөлбөрийн зээлийг оруулж тооцвол 13.8 хувь болж буураад байна. Хэдийгээр ковид цар тахлын хүнд үеийг даван туулж байгаа ч санхүүгийн зуучлал ийнхүү хэвийн үргэлжилж, зах зээл дээрх санхүүжилтийн нөхцөл харьцангуй таатай болж ирж байгаа нь иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд чухал дэмжлэг болж, эдийн засгийн сэргэлтийг үргэлжлүүлэхэд нэг гол тулгуур, хөшүүрэг болох юм.
2022 он банкны салбарт томоохон шинэчлэлийн жил байх болно. Монгол Улсын Засгийн газраас Олон улсын валютын сантай хамтран амжилттай хэрэгжүүлсэн Өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөрийг цааш үргэжлүүлэх үүднээс Монголбанк 2020 оны эхээр Банкны системийн шинэтгэлийн хөтөлбөрийг баталсан. Энэ хөтөлбөр нь таван гол хэсэгтэй бөгөөд тэдгээрээс хамгийн чухал нь банкны хувь эзэмшлийн төвлөрлийг бууруулах, банкыг олон нийтийн хяналттай болгох зорилт юм.
Энэ хүрээнд банкыг хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй олон нийтийн компани буюу хувьцаат компани болгох, нэг хувьцаа эзэмшигчийн эзэмшлийн дээд хязгаарыг 20 хувь байхaaр тогтоож, олон хувьцаа эзэмшигч, хөрөнгө оруулагчтай болгох өөрчлөлтүүд Банкны тухай хуульд орж, 2021 оны 1 дүгээр сараас хэрэгжиж эхлээд байна. Мөн 2022 оны эхний хагас жилд багтаан системийн нөлөө бүхий 5 том банк хөрөнгийн биржээр дамжуулан олон нийтэд хувьцаагаа арилжаалах ёстой бөгөөд энэ нь санхүүгийн салбарт сүүлийн 30 жилд тохиож буй нэг томоохон шинэчлэл, өөрчлөлт болоод зогсохгүй хөгжлийн шинэ шатанд гарах арга хэмжээ болно.
-2022 онд дотоодын хамгийн том 5 банк IPO хийхээр хүлээгдэж байгаа нь хөрөнгө оруулагчдын анхаарлын төвд байна. Системийн гол банкууд олон нийтийн өмчлөлд шилжсэнээр ямар ач холбогдолтой вэ?
Банкууд хөрөнгийн бирж дээр IPO хийх нь зөвхөн дотоодын гэлтгүй гадны хөрөнгө оруулагчдад ч банкыг нээлттэй болгож байгаа. Гаднаас хөрөнгө татах нь валютын орох урсгалыг нэмэгдүүлэх, олон улсын зах зээл дээрх Монгол Улсын нэр хүндийг өсгөх, дотоодын бизнесийн стандартыг сайжруулах, дэлхийн сайн жишгийг нутагшуулах зэрэг олон ач холбогдолтой. Иймд санхүүгийн салбарт бодлого тодорхойлогч, шийдвэр гаргагчдын хувьд гадны хөрөнгө оруулагчдад нээлттэй байх, хөрөнгө оруулалтын таатай орчныг бүрдүүлэхийг зорьж байна. Мэдээж манай банкуудад Олон улсын санхүүгийн корпораци, Европын сэргэн босголт, хөгжлийн банк зэрэг гадны томоохон санхүүгийн байгууллагууд хувь эзэмшилтэй байдаг нь бусад хөрөнгө оруулагчдад эерэг мессеж болсоор ирсэн болов уу.
Үүний зэрэгцээ банк олон нийтэд хувьцаагаа арилжаалснаар нэг эзний бус, олон нийтийн хараа хяналтад орно. Энэ нь банкны засаглалыг сайжруулахаас гадна тухайн банкны үнэ цэнэ бирж дээр арилжаалагдаж байгаа хувьцааны үнээр тогтдог болно гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, банк өөрөө өөрийгөө “сайн банк, том банк” гэж үнэлэх бус, энэ үнэлгээг олон улсын жишгээр зах зээл, зах зээл дээрх хувьцааны ханшийн хөдөлгөөн нь тодорхойлно.
-Банкуудын хувь эзэмшлийн төвлөрлийн хэмжээ хязгаар, мөн IPO-д хэр хэмжээний хөрөнгө оруулалт орох, хэр амжилттай байх боломжийн талаар ямар тооцоо судалгаа байна вэ. ОУВС-аас IPO-г хойшуулах санал гаргасан гэж байсан?
Олон улсын туршлага жишээ олон байдаг. Дэлхий нийтийг хамарсан санхүү, эдийн засгийн 2008 оны хямралын дараа ялангуяа манайх шиг хөгжиж байгаа олон улс оронд банкуудын хувь эзэмшлийн төвлөрлийг бууруулж хязгаар тогтоох, нээлттэй хувьцаат компани болгох процесс эрчимжсэн. Банкны хувь эзэмшил дээр улс орнуудад тогтоосон дээд хязгаарын хэмжээ лимит, хэрэгжүүлсэн хугацаа, үр дүн гэх мэтийг бид нарийвчлан судалсан. Анх хуулийн саналыг боловсруулах явцад олон улсын туршлага жишгийг харгалзаж байсан хэдий ч хууль батлагдах явцдаа хэрэгжүүлэх хугацааг богиносгох, хэмжээг хатууруулах, нэмэлт шаардлага нөхцөл тавигдах зэргээр өөрчлөлтүүд орсон. Энэ нь бидний хувьд илүү шахуу, хурдтай ажиллан хуулийн хэрэгжилтийг үр дүнтэй байлгах үүднээс нэлээд ачаалалтай ажиллах шаардлагыг бий болгож байгаа. Системийн 5 том банкны хувьд нийтэд хувьцаагаа зэрэг шахуу санал болгож, нийт хувьцааныхаа 5–15 хувийг олон нийтэд гаргана.
Зохицуулагч байгууллагууд болох Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хороонд ирүүлсэн бизнес төлөвлөгөөний төсөөллөөр 500–700 тэрбум төгрөгийг хөрөнгө оруулагчдаас төвлөрүүлэх тооцоо хийгдсэн байгаа. Нэгэнт хөрөнгийн биржээр олон нийтэд нээлттэй санал болгох учир дотоодын, гадаадын хөрөнгө оруулагчид болоод банкны ажиллагсад гээд бүгдэд ижил нээлттэй байх зарчим үйлчилнэ. Зарим банкны ажиллагсад тухайлбал, Хаан банкны ажиллагсад банкиндаа зохион байгуулалттайгаар хөрөнгө оруулагч, хувьцаа эзэмшигч болохоор гэрээ хэлцлүүд хийгээд явж байна. Мөн хуулийн зохицуулалтаар заавал нээлттэй байх шаардлагагүй ч жижиг банкууд өөрийн саналаараа нээлттэй болох боломжтой. Энэ хүрээнд саяхан Богд банк нийт хувьцааны 30 хүртэлх хувийг олон нийтэд санал болгож 30 тэрбум төгрөгийн хувьцааг амжилттай арилжаалсан байгаа. Хуулийн хүрээнд зорилгоо амжилттай хэрэгжүүлэхийн төлөө Төв банк төвлөрөн ажиллаж байна.
-Уулзалтын үеэр нэлээд анхаарал татаж яригдсан сэдэв бол гадаадын хөрөнгө оруулагчид нэг биш хэд хэдэн банканд зэрэг хувь эзэмших, хөрөнгө оруулах асуудал байсан. Энэ талаар мэдээлэл өгнө үү?
Банкны тухай хуульд сүүлийн нэмэлт өөрчлөлтөөс өмнө орсон байсан, одоо ч байнга яригдаж байдаг нэг сэдэв бол нэг банкны нөлөө бүхий хувь эзэмшигч өөр банкны нөлөө бүхий хувьцаа эзэмшигч байхыг хориглосон заалт юм. Олон улсын санхүүгийн байгууллагууд эрсдэлийн төвлөрлөө бууруулах, шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээ нэвтрүүлэхдээ зөвхөн нэг банк биш хэд хэдэн банкаар дамжуулан хэрэгжүүлэх, олон улсын сайн туршлага, сайн жишгийг нэвтрүүлэхдээ олон банкыг хамруулах зорилгоор энэ асуудлыг байнга хөндөж ирсэн. Төв банкны хувьд энэ санаачилгыг дэмжмээр байвч нэгэнт хуулинд орсон энэхүү заалтыг ялгавартай мөрдүүлэх боломжгүй учир бүгдэд тэгш үйлчлэх зарчмаар асуудалд хандаж ирсэн. Энэ хүрээнд маш хатуу шаардлага тавьж хангуулж байсны үр дүнд нэг эзэнтэй гэж яригдаж байсан хэд хэдэн банк хоорондоо нэгдэж нийлсэн байгаа.
Худалдаа, хөгжлийн банк болон Улаанбаатар хотын банкууд, Транс болон Кредит банкууд хоорондоо нэгдэн томорч үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулж байна. Мөн Олон улсын санхүүгийн корпораци хоёр банканд зэрэг хувь эзэмшилтэй байснаа болиод нэг банкнаас нь гарсан байгаа. Нэмэлт өөрчлөлт орсон шинэ хуулийн заалтаар банкны нөлөө бүхий хувь эзэмшлийн хязгаарыг 5 хувиар тогтоосон. Өмнө нь компанийн тухай хуулиар зохицуулагдаж байсан бөгөөд 10 хувь гэж тогтоож байв. Шинэ хуулийн заалтын дагуу нэг банкны нөлөө бүхий хувь эзэмшигч буюу 5 хувиас дээш хувьцаа эзэмшигч нөгөө банкинд 5 хувиас дээш хувьцаа эзэмшихийг хориглосон хатуу зохицуулалттай болсон. Хэрэв худал мэдээлэл өгөх, нуух байдлаар эзэмшсэн тохиолдолд авах хатуу арга хэмжээ, албадлагын шинжтэй заалтууд мөн Банкны тухай хуульд орсон байгаа.
-Банкуудын хувьцаа эзэмшил сэдэв дунд асуухгүй өнгөрч болохгүй нэг зүйл байна. Хаан банк ажилтнууддаа хувьцааныхаа тодорхой хувийг эзэмшүүлнэ гэж Та хэлсэн. Мөн мэдээллийн хэрэгслээр Савада холдингс компани Хаан банкны өөрийн эзэмшлийн хувьцаагаа зарсан, хэн авав гэсэн мэдээлэл гарч, харин Монголбанк эцсийн зөвшөөрлийг олгоогүй гэж мэдэгдээд байгаа шүү дээ?
Энэ асуудалд Төв банк олон нийтэд бүрэн дүүрэн мэдээлэл өгч, байр сууриа тодорхой илэрхийлэх мэдээлэл материал хангалттай бий боловч Банкны тухай хуулинд хяналт шалгалтын зорилгоор цуглуулсан мэдээллийг гуравдагч этгээдтэй хуваалцах болон мэдээллийн нууцлалтай холбоотой зохицуулалтаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл хийх боломжгүй байгаа. Гэхдээ нийтэд нээлттэй байдаг мэдээллийн хүрээнд байр сууриа илэрхийлж болно. Хаан банкны хувьцаа эзэмшилд өөрчлөлт ороогүй, өөрөөр хэлбэл, өнөөдрийн байдлаар тус банкны нийт хувьцааны 45.5 хувийг Япон улсын хуулийн этгээд Савада холдингс компани, 14.5 хувийг Эйч Эс Интернейшнл (Ази) Лимитед, үлдсэн 40 хувийг Таван богд трейд ХХК холбогдох этгээдийн хамт эзэмшсэн хэвээр байна.
Хамгийн том хөрөнгө оруулагч Япон улсын иргэн Х.Савада нь Токио болон Сингапурын хөрөнгө биржид бүртгэлтэй 2 компаниараа дамжуулан нийтдээ Хаан банкны 60 хувийг эзэмшдэг. Савада холдингсийн хувьд Монголоос гадна хэд хэдэн оронд банк болон банк бус санхүүгийн байгууллага эзэмшдэг нээлттэй компани. Нэгэнт дээрх хоёр компани олон нийтэд нээлттэй хувьцаат компаниуд учир харъяа улс орныхоо зохицуулалтын хүрээнд хянагдаж шалгагдаад, хөрөнгө оруулагчид нь хуулийнхаа хүрээнд орж гараад солигдоод ирсэн байдаг. Японы санхүүгийн зохицуулах байгууллагын хяналтын дор үйл ажиллагаа явуулж, Токиогийн хөрөнгийн бирж дээр бүртгэгдсэн, нээлттэй, ил тод тайлагнах зохицуулалттай тул арилжаа, хэлцэл, бүртгэл гээд бүхий л мэдээллийг нээлттэй харах боломжтой. Эдгээр компаниудыг хэн нэгэн монгол хүн, компани, эсвэл аль нэг Монголын банкны нөлөө бүхий хувьцаа эзэмшигч худалдаж авч, эзэмшил нь солигдсон гэх мэдээлэл, бүртгэл байхгүйг шалгаад үзэх бүрэн боломжтой.
Мөн Хаан банкны хувьчлал 2003 онд хийгдэхэд Япон улсын иргэн Х.Савада өөрийн хувьцаат компанидаа 46 хувь буюу дийлэнх хувийг эзэмшиж байснаас хойш жил бүр эзэмшлийн хувь хэмжээ болон бусад хөрөнгө оруулагчид нь хэрхэн өөрчлөгдөж ирсэн мэдээллийг ч гэсэн харах боломжтой. Хөрөнгө оруулагчдын орох, гарах, хөрөнгийн эх үүсвэр, татварын тооцоо, тайлагнал нь Япон улсын хууль тогтоомжийн хүрээнд явагддаг талаарх баримт мэдээллийг Монголбанк өөрийн хэмжээнд цуглуулсан. Төв банк мөрдөгдөж байгаа хууль тогтоомжийн хүрээнд тэр баримт нотолгоогоо Улсын Их Хурлаас гарсан ажлын хэсэгтэй нээлттэй хуваалцаад явж байгаа.
Ажилтнууддаа хувьцаа эзэмшүүлэх тухайд бол банкны салбарын шинэтгэлийн хөтөлбөрийн дагуу IPO хийх банкууд хувьцаа эзэмшлийн төвлөрлөө 20 хувь руу буулгаж, хуулийн шаардлагыг биелүүлэх нэг арга зам гэж ойлгож болно. Банкуудын хуулийн шаардлагыг биелүүлэхээр боловсруулсан төлөвлөгөөн дотор ажилтнууддаа хувьцаа эзэмшүүлэх хувилбар байж болох бөгөөд энэ нь олон улсад ч, Монголын компаниудад ч байдаг тогтсон жишиг юм. Монголбанк банкуудаас ирүүлсэн төлөвлөгөөг судлаад, хуулийн шаардлага хангасан, хувьцаа худалдан авах эх үүсвэр нь нотлогдсон нөхцөлд татгалзах зүйлгүй, хуулийн хүрээнд шийдвэрлээд явна.
-Таны тайлбарласнаар Савада холдингс компанийн дотоод хувь эзэмшилд байнга өөрчлөлт ордог, нэг япон хүн нөгөө япон хүн эсвэл компаниар солигдож байгаа гэж ойлгогдохоор байна. Гэтэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр “Монголд хөрөнгө оруулдаг ямар тэнэг япон байдгийг мэдэхгүй”, “урьд нь Ерөнхийлөгч байсан хүн, эсвэл том банкны эзэн, монгол хүмүүс холбоотой”, “мөнгөний эх үүсвэр нь тодорхой бус тул Монгол Улсыг эргээд саарал жагсаалт руу оруулах эрсдэлтэй” гэх зэрэг асуудлууд яригдаад байдаг?
Дахин хэлэхэд Монголбанк Монгол Улсад үйлчилж буй хуулийн дагуу үйл ажиллагаa эрхэлдэг зохицуулагч байгууллага бөгөөд нотлох баримт, мэдээлэл дээр суурилан дүгнэлт хийж шийдвэр гаргадаг. Сургаар эсвэл таамгаар ажиллаж болохгүй, магадaлж нягтлах, тодотгох асуудлууд байнга гардаг хэдий ч хуулиар олгогдсон эрх үүргийн хүрээнд ажилладаг. Харин хуулиас давах, өөрт олгогдоогүй үйл ажиллагаа эрхлэх, харилцаанд орох боломжгүй.
Токиогийн хөрөнгийн биржид 1958 оноос хойш бүртгэлтэй нээлттэй компани болох Савада холдингсийн дор Орос, Киргиз, Монгол, Японд үйл ажиллагаа явуулдаг олон банк болоод банк бус санхүүгийн байгууллагууд бий, тэдний нэг нь Хаан банк юм. Тус компанид хөрөнгө оруулагчдын талаарх олон нийтэд нээлттэй байгаа мэдээллээс харахад бидэнд танил болсон Сейко цагны компани, Сони электрониксийн хөрөнгө оруулагч нарын нэр бий. Бидэнд бүрдүүлж өгсөн материалд тэдгээр хүмүүсийн хувийн нууцын шинжтэй олон мэдээлэл материал нийлээд бараг 4000 гаруй хуудас болсон. Бизнесийн үйл ажиллагаа, мөнгөний эх үүсвэр нь эрүүгийн болон мөнгө угаах, татвараас зайлсхийх, терроризмыг санхүүжүүлэх эсхүл ижил төстэй санхүүгийн гэмт хэрэгт холбогдож байгаагүй гэсэн тодорхойлолтыг холбогдох байгууллагуудаас ирүүлсэн. Тийм болохоор тухайн компанитай холбоотой бүхий л хэлцлүүд Япон улсын хуулийн дагуу хийгдэж мэдээлэл нь олон нийтэд нээлттэй ил тод зүйл. Давхар хяналттай гэсэн үг.
Өнөөдрийн бидний зорьж хийгээд байгаа банкны салбарыг шинэчлэл, банкыг олон нийтийн компани болгох өөрчлөлт нь банкыг олон нийтийн хяналттай болгох, нээлттэй ил тод болгох, давхар хяналт зохицуулалттай болгох зорилготой. Цаг хугацаа үнэний шалгуур гэдэг. Дээрх олон таамаг, хардалт нь үндэслэлгүй хоосон зүйл байсныг цаг хугацаа харуулна гэдэгт итгэлтэй байна.
-Макро эдийн засгийн талаар ярилцъя. 2022 оны эдийн засгийн төлөв ямар байх вэ?
Монголбанкны тооцооллоор эдийн засгийн өсөлт 2021 онд 4 хувь орчим, 2022 онд 5.5 хувь хүрч сэргэлт үргэлжлэх төсөөлөлтэй байгаа. 2020 онд цар тахлаас үүдэлтэй томоохон шок үүсч дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ) 4.6 хувь агшсан байсантай харьцуулахад эдийн засаг маань 1990-ээд оны шилжилтийн үеэс хойш хамгийн гүнзгий агшсан тэрхүү уналтаасаа аажмаар гарч байна гэсэн үг. Үүнд эдийн засгийг тогтворжуулж, сэргээх зорилгоор хэрэгжүүлсэн бодлого чухал нөлөөтэй байсан. Тухайлбал, төгрөгийн ханшийг тогтвортой, зээлийн хүүг бага байлгахад чиглэн хэрэгжүүлсэн бодлогын багц арга хэмжээ, түүнчлэн бизнес эрхлэгчдийг дэмжсэн санхүүжилтийн шинэ хэрэгслүүд, иргэд аж ахуйн нэгжүүдийн санхүүгийн дарамтыг бууруулах зээлийн бүтцийн өөрчлөлт, зээлийн эргэн төлөлтийг хойшлуулсан арга хэмжээг нэрлэж болно. Түүнчлэн, цар тахлын хямралын үед Төв банк, Засгийн газартай бодлогоо уялдуулсны үр дүн нь макро эдийн засагт ажиглагдаж байгаа нааштай тоонуудаар илэрхийлэгдэж байна. Анх өнгөрсөн оны эхэнд хөтөлбөр хэрэгжүүлэхэд “яаж ажлын байрыг хадгалах вэ?” гэдэг зорилготой байсан бол одоо “ажлын байрыг яаж нэмэгдүүлэх вэ, хөрөнгө оруулалт руу хэрхэн чиглүүлэх вэ?” гэдэг зорилт тавигдаж байна. Хэдийгээр гадаад зах зээл дээр түүхий эдийн үнэ нааштай байсан боловч хилийн хязгаарлалтаас болж эдийн засагт маань орлогын гол суваг болсон уул уурхайн салбар энэ боломжийг бүрэн ашиглаж чадсангүй. Иймд сэргэлт эмзэг, салбаруудын өсөлт жигд бус хэвээр, цаашид бодлогын дэмжлэг чухал хэвээр байна.
-Инфляцын цаашдын төсөөлөл ямар байна вэ? Үнийн өсөлт 2 оронтой тоогоор хэмжигдэж байгаа нөхцөлд мөнгөний бодлого юунд чиглэх вэ гэдэг нь анхаарлын төвд байна?
Эдийн засаг сэргэж байгаа ч эмзэг байгаа үед бодлогын хүүг нам дор түвшинд байлган мөнгөний бодлогын төлөвийг хэвээр хадгалах сонголттой зэрэгцэн инфляцын өсөлт нь бидэнд сорилт болоод байна. Мөнгөний бодлого мэдээж инфляцын дунд хугацааны зорилтоо хадгалан, эдийн засгийн сэргэлтийг дэмжихэд чиглэсэн хэвээр байх хэдий ч сэргэлтийг даган бий болох эрэлтийн шинжтэй инфляцыг сөрсөн мөнгөний бодлогын тохирсон арга хэрэгслийг хэзээ ч ашиглах шийдэл бидэнд бэлэн бий.
Цар тахлын үед дэлхий даяараа өндөр инфляцтай нүүр тулгарч байгааг анхаарах шаардлагатай. Энэ нь тодорхой хэмжээгээр импортын инфляц болж орж ирэхийн зэрэгцээ, хил дээр үүсээд байгаа хязгаарлалтууд ч үнийн өсөлтөд нөлөөлж байна. Дотоодод богино хугацаанд одоогийн үнийн өсөлтийг голлон тайлбарлаж буй шатахуун, махны нийлүүлэлт, хилээр нэвтрэх тээвэр ложистикийн асуудал гэх мэт шокуудаас шалтгаалан энэ оны 1-р улиралд инфляц харьцангуй өндөр хэвээр байх төсөөлөлтэй. Харин дунд хугацаанд нийлүүлэлтийн шокууд шийдвэрлэгдэж, эдийн засаг тогтворжиход инфляц эргээд Төв банкны зорилтот түвшин буюу 6 хувь нэмэх хасах 2 хувь интервалд тогтворжих хүлээлт хэвээр байна.
Ярилцсанд баярлалаа!
Эх сурвалж: Монголбанк
Тод индэр
У.Баатар: “Сэлбэ 20 минутын хот” төслийн гол хөдөлгөгч хүч нь нийтийн эрх ашиг юм
Нийслэлчүүдийн өмнө тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэж, 50 орчим мянган иргэн аюулгүй, тав тухтай, эрүүл, ногоон байгууламж бүхий орчинд амьдрах боломжийг бүрдүүлэх “Сэлбэ 20 минутын хот” төсөл хэдийн эхлэлээ тавьж, бүтээн байгуулалтын ажил өрнөж байна. Монгол Улсад анх удаа бүтээн босгож байгаа нийгэм, эдийн засаг, байгаль орчин гээд олон талын ач холбогдолтой энэхүү томоохон төслийг удирдан хэрэгжүүлэгч “Сэлбэ хорин минутын хот корпорац” ХХК-ийн Гүйцэтгэх захирал У.Баатартай ярилцлаа.
-Сүүлийн жилүүдэд “20 минутын хот” гэх нэр томьёо багагүй яригдах боллоо. Энэ нь ямар утга агуулгатай ойлголт юм бэ?
-“20 минутын хот” гэдгийг энгийнээр тайлбарлавал, тухайн бүсэд амьдарч байгаа хүн өдөр тутмын болон өөрт хэрэгтэй бүхий л нийгэм, соёл, төрийн үйлчилгээнд 20 минутад явганаар хүрч очих боломжийг бүрдүүлсэн төлөвлөлт, зохион байгуулалт юм. Сүүлийн жилүүдэд дэлхийн томоохон хотууд яг л манайх шиг түгжрэл, утаа, дуу чимээ гээд төвлөрлөөс үүсдэг олон хүчин зүйлийг давахын тулд дэд төвүүдийг бий болгож ирсэн. Олон улсад анх 15 минутын хот гэсэн концепцтэй гарч байсан. Одоогоор дэлхий нийтэд 100 орчим хот энэ концепцын дагуу төлөвлөлтөө хийгээд хэрэгжүүлчихсэн байна. Хэрэгжүүлэх шатандаа явж байгаа 50 орчим хот байгаа юм билээ. Энэ жишгээр “Сэлбэ 20 минутын хот”-ын бүтээн байгуулалтыг эхлүүллээ.
-Нийслэлчүүдийн өмнө тулгамдаж байгаа асуудал бол утаа, замын түгжрэл, орчны бохирдол, хэт төвлөрөл. “Сэлбэ 20 минутын хот” төсөл эдгээр асуудлыг шийдвэрлэхэд ямар хувь нэмэр оруулах вэ?
-Улаанбаатар нэг саяас дээш хүн амтай том хот болчихлоо. Сүүлийн 20 гаруй жил хотын хүн амын төвлөрөл хурдацтай нэмэгдэж байна. Улаанбаатар хотод гол ажлын байрууд төвлөрсөн, ДНБ-ий дийлэнх хувийг үйлдвэрлэж байна. Хүн амын төвлөрөл нэмэгдээд эхлэхээр нийгмийн үйлчилгээ болон дэд бүтэц хүртээмжгүй болж байна. Хүн амын нягтралын өсөлтийг бүтээн байгуулалт нь гүйцэхгүй байна гэсэн үг. Мөн дэлхийн бүхий л томоохон хотуудад байдаг түгжрэлийн асуудал болон эрс тэс уур амьсгал, дэд бүтцийн хүртээмжгүй байдлаас шалтгаалсан агаарын бохирдол зэрэг хүчин зүйлүүд ар араасаа гарч ирж байна. Эдгээрээс гадна соёл, боловсролын үйлчилгээ бүгдэд тэгш хүрч чадахгүй байна. Ийм учраас эдгээр асуудлыг богино хугацаанд зөв голдиролд нь оруулах томоохон сорилт бий болсон. Манай хотын хувьд Сүхбаатарын талбайгаа тойроод урлаг соёл, төрийн захиргаа, сургууль, бизнесүүд төвлөрчихсөн учраас яах аргагүй төв рүү чиглэсэн урсгал ихтэй.
Улаанбаатар хотын төлөвлөлт, хөгжил нь өнгөрсөн зуунд социалист нийгмийн үзэл баримтлалаар бий болсон учраас нийтийн төлөвлөлтөөр хязгаарлагддаг байлаа. 40, 50 мянгат гэсэн томоохон хорооллын төлөвлөлт нь тухайн цаг үеийн нийгмийн хэрэгцээ шаардлагыг хангаж байсан ч өнөөдрийн амьдралын хэмнэлд тохирохгүй байгааг бүгд харж байна. Бүх хүн нийтийн тээврээр ажилдаа очдог байсан үетэй харьцуулахад айл бүр автомашинтай, хороолол болгон үйлчилгээний төвтэй болж, үүнийг дагаад үйлчилгээний талбай, бизнесийн нэгж, газар ашиглалт, автомашины зогсоол зэрэг хүртээмжийн асуудал гарч ирж байна. Цаашлаад хувийн өмчтэй байх ойлголт өнгөрсөн нийгэмд байгаагүй бол ардчилсан, чөлөөт нийгмийн өөрчлөлтөө дагаад хот төлөвлөлтөд хүний хөгжил, орчны чанар, нийтийн ба хувийн орон зайн зөв зохицлыг илэрхийлэх ёстой болжээ. Сүүлийн жилүүдэд барилгын салбарт бүтээн байгуулалт эрчимтэй өрнөж, шинэчлэгдэж байгаа ч цогцоор нь хараахан шийдэж чадаагүй байна.
“Сэлбэ 20 минутын хот”-ын төлөвлөлт нь барилга байгууламжаас гадна тээврийн системийг хөгжүүлэх, хотыг бүрэн шинэчилж, нийгмийн өөрчлөлттэй холбож сайжруулж байгаагаараа ялгаатай. Одоогоос арваад жилийн өмнө хотын төвлөрлийг сааруулах, инженерийн дэд бүтэц бий болгох, алслагдсан дүүргүүдэд шинэ төвүүд бий болгох зорилгоор Сэлбэ, Баянхошуу дэд төвийг байгуулах эхлэл тавигдаж байсан. Тухайн үед Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр багагүй хөрөнгө оруулалт хийж, дэд бүтцийн ажил нэлээн хийсэн байдаг. Гэсэн хэдий ч амжилттай хэрэгжээгүй энэ ажлыг “Сэлбэ 20 минутын хот” концепцоор үргэлжлүүлж байна. 2023 оны сүүлч 2024 оны эхэн үеэс Чингэлтэй дүүргийн 14, 18-р хороо, Сүхбаатар дүүргийн 14-р хорооны 158 га газрыг чөлөөлөхөөр одоогийн хотын удирдлагууд шийдэж, нийт газрын 92 хувийг нь чөлөөлөөд байна. Энэ хугацаанд ТЭЗҮ, зураг төсөл, судалгаа, хөрөнгө оруулалт гээд маш олон ажил хийсэн. 2025 онд тендер сонгон шалгаруулалт болон бүтээн байгуулалт, барилгын ажлууд эхэлсэн.
-Та төслийг хэрэгжүүлэх ажлаа хэзээ хүлээн авсан бэ?
-Хотын иргэдийн хамгийн тулгамдсан асуудал болсон түгжрэлийг бууруулах нэгдсэн нэгжийг удирдаж байгаад “Сэлбэ 20 минутын хот” төсөл рүү томилогдож ирээд хагас жил гаруй болж байна. Миний хувьд барилга, бүтээн байгуулалтын салбарт 20 гаруй жил ажилласан. Ажлын туршлага, арга барил гээд салбарынхаа жаргал, зовлонг ойлгож мэддэг учраас энэ ажил маань илүү ойр дөхөм санагдаж байгаа. Төслийг эхлүүлээд дуусах хүртэл нь хугацаанаас илүү чанарт анхаарч ажиллах мэргэжлийн баг бүрдүүлж, нягт хамтран ажиллах итгэл үнэмшил, зорилго бидэнд бий.
-Төслийн онцлог давуу тал юу вэ, яг хөрсөн дээрээ дэлхийн жишиг шиг бүтээн байгуулалт хийгдэх үү?
-Манай төсөл олон жил дэд бүтэц муутай байсан суурьшлын бүсийг шинэчлэн зохион байгуулж, одоо байгаа дэд бүтцийг нь өргөтгөж, иргэдийн амьдрах орчныг илүү сайжруулна. Амьдралын чанарт нь эергээр нөлөөлнө. Зөвхөн төсөл хэрэгжиж буй 158 га-гаар хязгаарлагдахгүй, зуслангийн ногоон бүс тэр чигтээ бизнес, эдийн засгийн хувьд дам нөлөөлөлд өртөнө. Төслийн үндсэн байршил Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүрэгт боловч Баянзүрх дүүргийн зарим хороо, 100 айл, Чингэлтэй, Хайлааст, Дамбадаржаа, Бэлх, Сэлх орчмын иргэд, оршин суугчид тэр чигтээ энэ дэд төвөөс үйлчилгээ авахаар зорьж ирэх төлөвлөлттэй.
Төслийн цар хүрээг тоон утгаар илэрхийлбэл, 1974-1982 оны хооронд барьж байгуулсан 3, 4 дүгээр хороололтой зүйрлэхээр хэмжээний том бүтээн байгуулалт, орон сууцны хорооллын бие даасан хот босох юм. Төсөл хэрэгжүүлж буй бүсэд 45-50 мянган хүний төвлөрөл бий болно. Бусад ойр орчмын бүсээс 300-400 мянган хүн дамжин өнгөрөх, зорин ирэх төв болгосноор бизнес эрхлэгчдэд зах зээлийн боломж олгож байна. Эдгээрээс гадна тухайн бүсэд амьдарч байгаа хүмүүсийн ая тухтай, аюулгүй байдлыг хангаж, сургууль цэцэрлэг болон бусад үйлчилгээг ойроос авах нөхцөлийг бүрдүүлэх нь бидний гол зорилго. Үндсэн төлөвлөлтөөрөө улсын гурван сургууль, таван цэцэрлэг барина. Цаашид ч хувийн сургуулиудыг оруулж ирнэ. Сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмж, боловсролын чанарыг сайжруулахаас гадна авто замын хөдөлгөөний түгжрэлийг бууруулахад эерэг нөлөөтэй.
Үндсэндээ “Сэлбэ 20 минутын хот” бол Улаанбаатарын 14 дагуул хотын хамгийн эхний бүтээн байгуулалт болж, хүн амьдрахад таатай орчныг бүрдүүлж байгаа гэж ойлгож болно. Энэ төслөөс дараа дараагийн дагуул хотуудын жишиг, загварыг гаргаж ирэх боломжтой. Эхний юм бүхэн төгс болохгүй байж мэдэх ч алдаа оноогоо цэгнэж сайжруулаад явах боломжтой.
-“20 минутын хот” концепцыг харвал, нийгэм, эдийн засаг, байгаль орчин гээд олон салбарт эерэг нөлөөтэй юм билээ. Тухайлбал, байгаль орчин, нийгмийн хувьд ямар үр ашиг гарах вэ?
-Тэнд амьдарч байсан 2000 орчим айлын газрыг чөлөөлж байгаа. Урьд нь тэнд байсан өрхүүд гал түлдэг, модон жорлонтой, усаа зөөдөг байсан бол энэ нөхцөл байдал шууд өөрчлөгдөж байна. Амьдралын чанар нь сайжирна гэсэн үг. Дараагийн нөлөө нь бусад үйлчилгээ буюу эрүүл мэнд, боловсрол, урлаг соёлын хүртээмж нэмэгдэнэ. Сургууль, төрийн үйлчилгээ, худалдаа, үйлчилгээний төвүүд, кино театр зэрэг чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх боломжууд нэмэгдэнэ.
Байгаль экологийн хувьд, төсөл бүрэн хэрэгжсэнээр 15 мянган яндан, 12 мянган нүхэн жорлонг буулгана. Тоо хэлэх амархан хэдий ч чанар, зорилго нь чухал учраас илүү том утга агуулгаар нь харж байна. Яг өнөөдрийн байдлаар бид 2500-3000 айлын янданг буулгасан. Зөрүүлээд 12-13 мянган айлын орон сууц барьж байна. Тэгэхээр шууд утгаараа 15-16 мянган яндангаас утаа гарах дайны агаарын бохирдлыг бууруулж байна гэж болно. Хамгийн чухал нь гэр хороолол, зуслангийн бүсэд эрүүл мэндийн ноцтой эрсдэл үүсгэж буй хөрсний бохирдлоосоо сална. Он удаан жил суурьшлын бүсэд байсан уламжлалт нүхэн жорлонг боломжит бүх хэлбэрээр зөөж, оронд нь цэвэр шороогоор булж ариутгасан. Ер нь бид нүдэнд харагддагаар нь утааг яриад байгаагаас биш халдварт өвчний эх үүсвэр болж ундны усыг бохирдуулж байгаа хөрсний бохирдол үнэхээр гамшгийн хэмжээнд байна. Тиймээс гэр хорооллыг орон сууцжуулах нь зөвхөн утааг бууруулж, янданг цөөлөхөөс гадна олон төрлийн эрсдэлийг үүсгэж байгаа хөрсний бохирдлыг шийдэж, хөрсийг ариутгах, цэвэрлэх боломжийг бий болгож байна.
-Эдийн засгийн үр өгөөж нь юу байх вэ?
-20 минутын хот концепц бүрэн утгаараа хэрэгжиж хүмүүс түгжрэлд зарцуулах цагаа багасгаад эхлэхээр алдагдсан боломжийн өртгийг бууруулна. Нэг судалгаанаас дурдахад, хүн өдөрт дунджаар 2.5 цагийг түгжрэлд зарцуулж байна. Үүнийг мөнгөн дүн рүү шилжүүлбэл, нэг хүн жилдээ 2,4-2,5 сая төгрөг, нэг өрх 10-11 сая төгрөгийг зөвхөн түгжрэлд үргүй зарцуулж байна. Тэгэхээр энэ алдагдсан боломжийн өртгийг бууруулахад үлэмж хэмжээний нөлөөтэй. Мөн 10 орчим мянган айлын орон сууц баригдахаар 40-50 мянган иргэний төвлөрөл бий болно. Үүнийг дагаад хэрэглэгч, зах зээлийн эрэлт хэрэгцээ үүснэ. Бизнесийн энэ орон зайд хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг татна. Орон сууц, үйлчилгээ, оффис бусад худалдааны төвүүдийг хувийн хэвшлийн шууд хөрөнгө оруулалтаар хийх ажил ирэх 2026 онд эхэлнэ. Мөн улсын цирк, спорт цогцолбор, кино театр зэрэг урлаг спортыг дэмжсэн томоохон бүтээн байгуулалтыг төлөвлөсөн. Бидний тооцооллоор бүтээн байгуулалтын хугацаанд 20 мянган шууд ажлын байр бий болно. Дараагийн шатанд тухайн бүсэд дахиад 8 мянга орчим ажлын байр шинээр бий болох юм.
-Төслийн явц хэр байна, төлөвлөсөн хугацаандаа хэрэгжиж байна уу?
-Тухайн орчинд дэд бүтэц, цахилгаан шугам сүлжээ болон замын ажлууд хийгдсэн. Шинээр нэмж хийнэ. Одоогийн байдлаар эхний ээлжийн 8565 айлын 113 блок барилгын ажлаас 82 блокийн суурийн ажил эхэлсэн явж байна. Хоёр жилийн дараа буюу 2027 оны 7-р сар гэхэд эхний ээлжийн айлууд орон сууцандаа орчихсон байх юм. Иргэд байрандаа ороод хүн амын төвлөрөл үүсэх учраас 2027 оны намар гэхэд нийгмийн дэд бүтэц буюу сургууль, цэцэрлэгийг мөн ашиглалтад оруулна гэж төлөвлөж байна. Бидний олон нийтэд зарлаад байгаа 24 сар гэдэг нь орон сууцны болон инженерийн дэд бүтцийн ажлууд хийгдэх хугацаа. Энэ хугацаанд амжиж 8500 айлын орон сууцыг барих юм.
-Энэ төсөлд оролцох сонирхолтой бизнесийн байгууллагуудтай хэрхэн хамтарч байгаа вэ?
-Өнгөрсөн 5 сараас хойш компаниудаас саналыг нь авах хэд хэдэн үйл ажиллагаа зохион байгуулсан. Хувийн хэвшил юу хүсэж байна, тэд хөрөнгө оруулалт хийвэл ямар эрсдэл байна, юунд хамтарч оролцох зориг байна, төр болон нийслэлийн зүгээс юуг анхаарах ёстойг мэдэх зорилгоор 2-3 удаагийн уулзалт зохион байгуулж, нээлттэй саналууд авсан. Энэ ондоо багтааж зарим байршилд нээлттэй сонгон шалгаруулалт явуулж, хувийн хэвшлүүдийг татан оролцуулах ажлууд эхэлнэ. Удаашралтай байгаа нэг шалтгаан нь зам дагуу байршлуудад газар чөлөөлөлт 100 хувь хийгдээгүй байна. Энэ асуудлыг нэг талдаа шийдэж байж, хөрөнгө оруулагч талтайгаа тохирох ажлуудаа хийнэ.
-Төсөл хэрэгжүүлэх явцад ямар эрсдэл, бэрхшээл, сорилт тулгарч байна?
-Биднээс буюу дотоодоос шалтгаалах зүйл ч байна. Бусад хүчин зүйлээс шалтгаалах зүйл ч байна. Том хэмжээний бүтээн байгуулалт учраас тэр хэрээр асуудал том байдаг. Манай хамт олон энэ болгоныг цаг тухайд нь шийдэхээр ажиллаж байна. Мэдээж 100 хувь бүх хүний хүсэл сонирхолд нийцэх зүйл гэж үгүй. Эсэргүүцэл бий. Энэ төсөл зарим нэг хүний эрх ашгийг хөндөж байгаа тохиолдолд ч байна. Үүнд улс төрийн өнцөг ч орж ирж байна. Янз бүрийн бэрхшээлүүд байгаа. Гэхдээ эцсийн дүндээ нийтээрээ хожно, Улаанбаатар хот хожно. Тэнд орон сууц аваад амьдраагүй ч гэсэн тэнд байсан яндангаас утаа гардаг байсан, түүгээр нийслэлчүүд бид бүгд амьсгалж байсан, хөрсний бохирдол хүн бүрд нөлөөлж байсан. Үүнийг тодорхой хэмжээнд бууруулна гэдэг нь нийтээрээ хожно гэсэн үг. Тиймээс нийтийн эрх ашиг бол энэ төслийн гол хөдөлгөгч хүч юм.
Ер нь Улаанбаатарт газар чөлөөлөхөөс илүү газар олголт хамгийн том асуудал болсон байна. Орон сууцны хороолол төлөвлөөд барилаа гэхэд хажууд нь дахиад л газар олгоод байшин барьчихдаг. Тэгвэл энэ эрсдэлээс сэргийлж төр маш зоригтой шийдвэр гаргалаа. Хөрөнгө мөнгийг богино хугацаанд шийдвэрлэж түүхэнд байгаагүйгээр 158 га талбайг хамарсан газрыг чөлөөллөө. Өөрөөр хэлбэл, энэ 158 га-г чөлөөлсөн орчинд дахиад нэг ч газар олгохгүй, дараа нь хэн нэгэн ирээд хажууд нь байшин барихгүй. Зүй нь үйлчилгээ, сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг хаана баригдах, хажууд нь юу байх вэ гэдэг нь эхнээсээ тодорхой байх юм. Бид тухайн бүсдээ хотын стандартад нийцүүлсэн ерөнхий төлөвлөгөө гаргаж, ТЭЗҮ батлуулсан. Аль болох алдаа, эрсдэл гаргахгүйн тулд нарийн төлөвлөгөөтэй, холыг харж ажиллахыг хичээж байна.
-Сэлбэ хотод баригдах орон сууцны чанарт хэрхэн анхаарч байгаа вэ?
-Технологийн хувьд олон давуу тал байгаа. Чанарын хувьд, Монгол Улсад мөрдөгдөж байгаа норм, дүрмийг хангасан, түүнээс дээш үзүүлэлттэй төслийг бид хэрэгжүүлнэ. Ирээдүйгээ уртаар харж чанартай, үзэмжтэй, зөв төлөвлөлттэй бүтээн байгуулалт хийхийг зорьж байна.
-Энэ төсөл анхных гэдгээрээ нэлээн онцлог бас өндөр хүлээлттэй байгаа. Амжилттай хэрэгжүүлбэл дараагийн байршлуудад хэрэгжүүлэх эхлэл хурдан тавигдана. Иргэд, олон нийт илүү итгэл үнэмшилтэй болно. Төслийн хүлээгдэж байгаа үр дүн юу вэ?
-15 мянган яндан, 12 мянган нүхэн жорлонг буулгана гэсэн тоон үзүүлэлтүүд хангагдана. Хамгийн гол нь Сэлбэ хот шиг нийгэм болон эдийн засагт нөлөөлөхүйц хэмжээний дэд төв бий болсноор хувь хүн, иргэд, өрхийн маш олон зүйл өөрчлөгдөнө гэдэгт итгэлтэй байгаа. Төсөл амжилттай хэрэгжсэний дараа Улаанбаатар хотод ажиллаж, амьдарч байгаа бүх хүмүүсийн итгэл сэргэх болов уу гэж бодож байна. Мэдээж процессын хувьд сайжруулах зүйл их бий. Бүх ажлыг төр хийгээд байх биш газраа чөлөөлж, дэд бүтцээ шийдэж өгөөд бусад ажлыг хувийн хэвшилд өгч, хувийн хэвшлийн хүчээр явуулах зэргээр сайжруулах зүйлс ажиглагдаж байгаа. Дараа дараагийн төслүүд “Сэлбэ 20 минутын хот”-ыг бүтээн байгуулсан туршлагад үндэслэн хувийн хэвшлийн хүч бололцоонд тулгуурлан хэрэгжиж, хөгжих ёстой гэж бодож байна.
-“Сэлбэ 20 минутын хот” төсөл нь хотын бусад бүтээн байгуулалттай хэрхэн уялдаж байна вэ?
-Сэлбэ төсөл нь нийслэлийн хөгжлийн том зурганд багтаж байгаа цогц ажил юм. Трамвай, тойрог зам, инженерийн дэд бүтцийн шинэчлэл зэрэг томоохон төсөл бүгд энэ бүсийн хөгжилтэй уялдан хэрэгжиж байна. Том хэмжээний төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгө, төлөвлөлт их шаарддаг. Энэ цаг үед зайлшгүй авч хэрэгжүүлэх зөв стратеги бол асуудлыг цогцоор нь харж, шийдвэрлэх юм. Ингэснээр хотын хөгжлийн үр дүн илүү өргөн хүрээнд, илүү хурдан мэдрэгдэнэ. Нийгмийн болон эдийн засгийн өгөөжийг иргэд, аж ахуйн нэгжүүд жигд хүртэж, хотын хөгжлийн хэмнэл нэгэн зэрэг урагшилна гэж бид итгэж байна.
Тод индэр
Б.Дэлгэрсайхан: Ирэх таван жилд Засгийн газар 4 боомтыг төмөр замаар холбоно
Монгол Улсын Засгийн газар ирэх 2026-2030 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэлээ сэтгүүлчид болон олон нийтэд танилцуулж, Ерөнхий сайд Г.Занданшатар болон Засгийн газрын сайдууд мэдээлэл хийж, сэтгүүлчдийн асуултад хариуллаа.
Зам, тээврийн салбар, тэр дундаа төмөр замын салбарт ирэх таван жил ямар бодлого баримталж ажиллах талаар Зам, тээврийн сайд Б.Дэлгэрсайханаас тодрууллаа.
-Төмөр замыг ирэх таван жилд ямар бодлого баримтлан хөгжүүлэх вэ?
-Бид ирэх таван жилийн төлөвлөгөөнд эрс шинэчлэлийн хүрээнд дөрвөн боомтыг төмөр замаар холбоно. Эхний боомт холбогдох ажил явж байна. Дараагийнх нь Сэхээ-Шивээхүрэн, Ханги-Мандал, Бичигт-Зүүнхатавч гэсэн дөрвөн боомтыг төмөр замаар холбох бөгөөд нийтдээ 2500 км төмөр замыг тавина.
Төмөр замын бодлогод хурдны төмөр зам тавих асуудлыг оруулсан байгаа. Хурдны төмөр зам гэхээр зарим хүн өндөр хурдны галт тэрэг хэмээн андуурдаг. 260 км/цаг хурдтай хурдны төмөр замыг Зам, тээврийн бодлого бодлого болгон оруулж байгаа. Энэхүү төмөр замаар том хотууд болон босоо тэнхлэгийн аймгуудаа холбосноор төвлөрлийг сааруулах боломжтой гэж үзэж байгаа.
Хөшигийн хөндийн төмөр замын тухайд өмнө нь Богдхан төмөр зам хэмээн нэрлэгдэж байсан төмөр замыг хоёр улсын хамтарсан ТУЗ-аас шийдвэр гараагүйн улмаас хойшлогдсон. Харин өнгөрсөн хавар Багахангай-Хөшигийн хөндийн салаа төмөр зам барих ажлыг Засгийн газраас 2025 оны тавдугаар сард шийдвэр гаргаад зургадугаар сард эхлүүлсэн. Өнөөдрийн байдлаар 82 км төмөр замыг барьчихаад байна. Ирэх хавар Эмээлт буюу Рашаантын аль нэгтэй холбохоор зургийг нь хийгээд явж байна. Энэ хүрээнд ОХУ-ын талтай бүх шатанд зөвшилцөлд хүрээд явж байгаа. Ямар нэгэн асуудал гарахгүй.
Багахангай-Хөшигийн хөндий чиглэлийн салбар төмөр замын ач холбогдол их. Бид 2024 онд болсон Дүнжингаравын газын дэлбэрэлтээс хойш аюултай ачаа тээврийг хотоос гаргах нь Засгийн газрын нэн тэргүүний зорилт болсон.
Тод индэр
А.Итгэлт: Намрын улиралд мал хулгайлах гэмт хэрэг идэвхиждэг
ЦЕГ-ын урьдчилан сэргийлэх албаны ахлах мэргэжилтэн, Цагдаагийн хошууч А.Итгэлтээс мал хулгайлах гэмт хэргийн талаар ярилцлаа.
-Өвлийн улирал эхэлж, иргэд идшээ бэлдэж эхлэхээр мал хулгайлах гэмт хэрэг нэмэгддэг. Үүнээс урьдчилан сэргийлэх ямар арга хэмжээ авч байгаа бэ?
-Мал хулгайлах гэмт хэрэг 9 дүгээр сараас 12 дугаар сарын хооронд үйлдэгдэг. Манай иргэд өвлийн улиралд идшээ бэлдэж эхэлдэг учраас үед мал хулгайлах гэмт хэрэг өсдөг. 2020 оноос эхэлж Цагдаагийн ерөнхий газар, Мал эмнэлгийн ерөнхий газартай хамтарч мал хулгайлах гэмт хэргийн урьдчилан сэргийлж, хяналт шалгалтыг эрчимжүүлэх арга хэмжээг тогтмол зохион байгуулж байгаа.
Энэ жилийн хувьд “Мал, мах 2025” арга хэмжээг 10 дугаар сарын 15-наас эхэлсэн. Цагдаагийн байгууллагаас хөдөлгөөнт болон байнгын постыг 132 цэг байршилд ажиллуулж байна. Нийтдээ 288 алба хаагчид 24 цагаар байнгын хяналтыг хийж байгаа. Мөн Олон нийтийн цагдаа, Эрүүгийн цагдаа нартай хамтарч мал, мах худалдаалдаг төв, зах болон мал нядалгааны газруудад Мал эмнэлгийн газартай хамтарч байнгын хяналт шалгалтын явуулж байгаа. Одоо аймаг, нийслэл рүү ямар ч бүртгэлгүй мал, мах орж ирэх боломжгүй болсон. 2020 оноос эхэлж мал болон махны бичгийг цахим болгосон. Өмнө нь гарал үүслийн бичгийг малын эмч бичиг өгдөг байсан.
-Малын хулгайн гэмт хэрэг энэ оны байдлаар хэчнээн хэрэг бүртгэгдсэн бэ?
-2025 оны есдүгээр сарын байдлаар 376 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн. Энэ нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 19,4 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байна.
-Өвлийн идэшний үеэр бод мал хулгайлах гэмт хэрэг зонхилон гардаг байх?
-Мал хулгайлах гэмт хэрэгт бог мал, бод мал гэж ялгахгүй гардаг. Намрын улиралд мал хулгайлах гэмт хэрэг идэвхиждэг. Иймээс малчид малдаа тавих хараа хяналтаа сайжруулах хэрэгтэй. Мөн малчдын хувьд туслах малчин авахдаа ямар хүн авч байна гэдгээ сайн судлах хэрэгтэй. Туслах малчид мал хулгайлах гэмт хэргийн хамтрагч нь болох тохиолдол цөөнгүй байдаг. Тухайн айлын мал нь хариулаг муутай, мал нь тарган гэх мэт мэдээллийг өгч байдаг. Ийм тохиолдлыг цагдаагийн байгууллага илрүүлж тогтоож байсан.
Мөн саахалт айлууд ямар хүмүүс байна гэдгээ маш судалж байх хэрэгтэй. Зуншлага муу байна гээд отор нүүдэл хийхдээ малчид нэг нэгнийхээ малын талаар мэдээлэл өгөх тохиолдол ч гардаг. Иймээс малчид сааталт айл болон туслах малчнаа сайн судалж, малын тавих хараа хяналтаа сайжруулах хэрэгтэй.
-Мал хулгайлах гэмт хэрэг аль аймаг хамгийн их гардаг бэ?
-Мал хулгайлах гэмт хэрэг харилцан адилгүй байдаг. Хамгийн сүүлийн жишээгээр Сүхбаатар, Хэнтий аймагт 22 тооны үхэр алдагдсан тохиолдол бүртгэгдсэн. Бод малын хувьд хариулаг бага байдаг учраас хулгайд алдагдах тохиолдол их гардаг. Малчид бэлчээрт байгаа бод малын эргэж тойрч, хардаг байх хэрэгтэй байна. Одоо үед мал хулгайлахдаа тууж явахгүйгээр машин тэргэнд дээр ачиж явдаг болсон.
-Өвлийн улирал эхлэхээр идэшнээс гадна өвс тэжээлтэй холбоотой залилангийн гэмт хэрэг нэлээдгүй гардаг. Энэ талаар мэдээлэл өгнө үү?
-Намраас өвлийн улиралд шилжих үед өвс тэжээлийн залилах гэмт хэрэг нэлээд бүртгэгдэг. Энэ оны эхний есөн сарын байдлаар 135 залилангийн гэмт хэрэг бүртгэгдсэн. Мал, мах, өвс тэжээл авна гэдэг зарын дагуу иргэдийг залилах тохиолдол нэлээд гардаг. Энэ жилийн хувьд баруун таван аймаг зуншлага муутай байгаа. Энэ эрэлт хэрэгцээнд тулгуурлаж, залилах гэмт хэрэг өртөх эрсдэл их байна. Мөн өвс тэжээл бэлтгэж худалдаалдаг хүмүүсийн зар мэдээллийг ашиглаж залилах гэмт хэргийг үйлдэж байна. Иймээс иргэд мал, мах, өвс тэжээл худалдаж авах гэж байгаа бол маш сайн нягталж байж авахыг цагдаагийн байгууллагаас анхааруулж байна.
-
Өнөөдөр2023/01/27
“Амар байна уу 2023” үзэсгэлэнд 1000 гаруй жижиг, дунд бизнес эрхлэг...
-
Тод мэдээ2022/02/11
Нөхөн сонгуулийг зохион байгуулсан сонгуулийн хороодыг татан буулгалаа
-
Тод мэдээ2020/08/11
“Залуучуудын хөгжлийн сарын аян” энэ сарын 12-ны өдрөөс эхэлнэ
-
Тод зураг2019/06/26
Улаанбаатарт өдөртөө 23 хэм дулаан