Тод индэр
Хироко Хирахара: Монгол цэргүүд байгаагүй бол маш олон хүний амь нас эрсдэх байсан
Эх сурвалж: ЗХЖШ
БНӨСУ-д явагдаж байгаа “UNMISS” ажиллагааны Юнити мужийн зохицуулагч хатагтай Хироко Хирахараг ярилцлагынхаа зочноор урилаа. Өдгөөгөөс бараг 20 жилийн өмнө буюу 2001 оноос НҮБ-тай ажил, амьдралаа холбосон түүнийг манай цэнхэр дуулгат дайчид, тэр тусмаа 2012 оноос хойш Өмнөд Судан улсад үүрэг гүйцэтгэсэн хэн бүхэн андахгүй. Бүсгүй хүнд ахадмаар асар их хариуцлагатай бөгөөд өндөр албан тушаалыг хашиж, монгол цэргүүдийг удирдлагаар ханган хамтран ажилладаг НҮБ-ын элч төлөөлөгч, арлын орны энэ бүсгүйн дотоод ертөнцийг бага ч атугай нээж, ажил амьдралынх нь замнал, алсдаа хэрхэх хүсэл мөрөөдөл, монголын тухай ойлголт, манай энхийг сахиулагчдыг хэрхэн үнэлж дүгнэдэг талаар ярилцсанаа уншигч Танаа хүргэе.
- Таны бага насны дурсамжаар ярилцлагаа эхэлье ...
- Би Япон улсын Осака хотод төрсөн. Айлын том охин. Бага насандаа маш сониуч, аливаа шинэ, содон зүйлсийг эрж хайн, нээж илрүүлэхийг эрмэлздэг охин байсан. Ялангуяа, гаднын улс орнуудын соёл, зан заншил, өв уламжлал, амьдралын хэв маяг ямар байдаг бол гэдэг талаар асар их сонирхдог, тэр ч утгаараа дэлхийн бүхий л улс орнуудад очиж үзэхийг хүсэж, мөрөөддөг байлаа. Япондоо ахлах сургуулиа дүүргээд дараагийн шатны сургуульд АНУ-д суралцсан, цаашлаад НҮБ-аар овоглогдон нэлээдгүй улс оронд ажиллаж яваа маань миний хүсэл мөрөөдлийн биелэл гэж боддог. Нөгөө талаасаа хүсэл мөрөөдөл маань надад энэ бүх боломж, гарцыг нээж олгосон гэж бас болох юм.
- АНУ-д ямар мэргэжил эзэмшсэн болон ажлын гараагаа хэрхэн эхлүүлж байсан бэ?
- АНУ-ын Олон нийтийн сургуулийг байгаль, хүрээлэн буй орчныг хамгаалах чиглэлээр 1997 онд төгссөн. Сургуулиа дүүргээд Токиод байрлах АНУ-ын цэргийн баазаас ажлын гараагаа эхэлж, тэнд мэргэжлээрээ 3-4 жил ажилласан. Мэдээж энэ хугацаанд ажлын дадлага, туршлага хуримтлагдсан, мөн мастераа хамгаалснаар өөртөө итгэх итгэл маань ч нэмэгдэж гадагшаа гарч ажиллах тухай бодож эхэлсэн. Тэгээд л НҮБ-д ажиллах хүсэлтээ өгсөн. Хамгийн гол нь энэхүү зорилгоо биелүүлэхийн тулд би өөрөө бэлтгэгдсэн байж НҮБ-ын сорилт, шалгууруудыг давах ёстой. Тийм ч учраас маш их хичээл зүтгэл гарган өөрийгөө олон талаар дайчилж, үүнийхээ үр дүнд чамгүй хүнд сорилтуудыг даван НҮБ хэмээх их айлтай ажил, амьдралаа холбосон шүү.
- Хэзээнээс НҮБ-аар овоглогдох болов. Түүнчлэн НҮБ-ын анхны томилолт таныг хааш нь хөтөлсөн бэ?
- НҮБ-д ажиллах гараагаа 2001 онд эхлүүлсэн. Тодруулбал, 2001-2003 онд Женев дэх НҮБ-ын Байгал орчны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх оффист, 2003-2004 онд “UNICEF”-д НҮБ-ын Олон улсын хүүхдийн төлөө сангийн удирдах байгууллагад, 2004-2008 онд Либерь дэх НҮБ-ын мандаттай ажиллагаанд Байгаль орчны зөвлөхөөр, 2008-2011 онд Хойд Судан улс дахь НҮБ-ын мандаттай “UNAMID” ажиллагаанд энгийн иргэдийн асуудал эрхэлсэн ажилтнаар, 2011-2012 онд Кипр улс дахь НҮБ-ын мандаттай ажиллагаанд энгийн иргэдийн асуудал эрхэлсэн хэлтсийн орлогч даргаар, 2012-2016 онд БНӨСУ дах “UNMISS” ажиллагааны Зүүн секторын Торит мужийн зохицуулагчаар, 2016 оны хоёрдугаар сараас одоог хүртэл “UNMISS” ажиллагааны Юнити мужийн зохицуулагчаар ажиллаж байна.
- Тэгэхээр НҮБ хэмээх энэ их айлын сүүлийн 20 жилийн түүхийг та бүтээлцсэн байна шүү дээ. Бахархалтай биш гэж үү?
- Тийм ээ. 20 жил гэдэг тийм ч богино хугацаа биш. Энэ хугацаанд НҮБ-аас надад өгсөн үүрэг, даалгаврыг амжилттай гүйцэтгэж, итгэлийг нь дааж яваадаа сэтгэл өндөр байдаг. Гэхдээ энэ ганцхан миний сайных биш, надад тусалдаг, намайг ойлгож дэмждэг олон хүний хүч, хөдөлмөр, сэтгэл зүрх энд бий. Тэр тусмаа монгол цэргүүдийг илүү онцлохыг хүсэж байна.
- Баярлалаа. Монгол цэргүүдийн талаар тусгайлан ярилцах учраас энэ тухай түр хойш тавья. Харин та ажилдаа баримталдаг гол зарчмаасаа бидэнтэй хуваалцаач?
- Ажлын талбарт үдэж өнгөрүүлсэн цаг хугацааны маань дийлэх нь буюу 80, 90-ээд хувь нь НҮБ-тай салшгүй холбоотой. Тийм учраас тус байгууллагынхаа үнэт зүйлсийг баримталж, жанжин шугамаа болгон дагаж, мөрдөж ажилладаг. Үнэт зүйлс гэдэгт тухайн хүн хэн ч бай арьс өнгө, нийгмийн гарлаар ялгаварлахгүйгээр тэгш хүндэтгэх, хүний эрхийг дээдлэх зэрэг харилцааны соёлоос эхлээд бүхий л зүйл багтдаг. Мэдээж дараа нь “UNMISS” ажиллагааны мандатыг баримталдаг. Үүнээс гадна НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын Тусгай төлөөлөгчийн гаргасан чиглэл зааварчилгааны дагуу ажилладаг даа.
- Таныг маш амжилттай яваа эмэгтэй гэж бид ойлгодог. Зоримог, шийдэмгий, хүчирхэг гэх зэрэг олон үгийг танд зориулж бахархалтайгаар хэлэх байна. Үүний зэрэгцээ энэ хүртэл ажиллахад тань багагүй хүндрэл бэрхшээлүүд тулгарсан нь гарцаагүй, тэдгээрийг хэрхэн даван туулж байсан талаар тодруулмаар байна...
- Бурам мэт урмын үгсийг надад зориулж хэлсэнд маш их баярлалаа. Миний хувьд энд Засгийн газар түүний эсрэг хүчин, бүх хот, тосгодын удирдлагууд, энгийн болон цэрэг, цагдаагийн бүрэлдэхүүнтэй хамтарч ажилладаг. Тэр хэрээрээ маш олон асуудалтай тулгардаг. Тухайлбал, миний удирдлагад ажилладаг хүмүүсийн ар гэрт ямар нэгэн асуудал гарна, хоорондоо үл ойлголцож, маргаан үүсгээд л орж ирдэг. Сая л гэхэд миний утас дуугарлаа шүү дээ, Маяом сууринд халдлага болж байгаа тухай мэдээ сонсогдож байна. Ингээд л бодохоор миний ажил маш хэцүү. Өдөр бүр л энэ мэтчилэн хүндрэлүүдтэй тулгарч байдаг. Ямар нэгэн бэрхшээл тулгараад бүр цагийн байдал хүндэрвэл бурхандаа залбирдаг.
Үүнээс гадна аль болох ажлаасаа жаахан ч гэсэн зай аваад найз нөхөд, хамтарч ажиллаж байсан ойр дотнынхонтойгоо утсаар ярих, чат бичих, эсвэл сайхан нам унтахыг хичээдэг. Тэгээд маргааш өглөө нь босоод маш сэргэгээр асуудлуудаа тунгааж зөв шийдвэрлэхийг эрхэмлэдэг. Аливаа бэрхшээлд шантрахгүй, өөрийгөө бас хүчилж зовоохгүй, стресстэхгүй давж гардаг арга энэ юм даа.
- Та бол “МОНБАТТ”-ын хэд хэдэн ээлжийг удирдлагаар хангаж, хамтран ажилласан хүн. Тэр ч утгаараа манайхныг сайн мэдэх байх. Ер нь монгол цэргүүдийг хэрхэн үнэлж дүгнэдэг юм бэ?
- Тэгэлгүй яах вэ. Монгол цэргүүдийг би маш сайн мэднэ. Энэ тухай ярихаас өмнө эндэхийн нөхцөл байдлын талаар товчхон дурдъя. Өмнөд Судан улсын хувьд цагийн байдал тийм ч таатай бус. Том хүн, хүүхэд гэлтгүй бараг бүгд зэвсэг хэрэглэдэг. Ямар нэгэн байдлаар үл ойлголцол, хулгай, дээрэм гарвал шууд буудалцахад бэлэн ийм л хүмүүс. Үүгээр би юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр, ямар нэгэн байдлаар цагийн байдал хүндрэхэд монгол цэргүүд мандатад заагдсаны дагуу энгийн иргэдийг хамгаалах үүргээ гүйцэтгэхдээ маш зөв арга барилаар ажилладаг. Үүнийг би нүдээрээ харж байсан. Монгол цэргүүд үнэхээр зөв тактиктай, асар богино хугацаанд зөв шийдвэрийг гаргаж чаддагаараа бусад орны энхийг сахиулагчдаас ялгардаг. Мэдээж хүн л юм чинь айдаг байж таарна, гэсэн хэдий ч энгийн иргэдэд аюул учирсан тохиолдолд монгол цэргүүд ямар ч эргэлзээгүйгээр мандатад заасан үүргээ биелүүлэхээр явдаг нь надад үнэхээр бахархууштай санагддаг. Үүнээс гадна тэд юманд баригдахгүйгээр чөлөөтэй сэтгэж, олон ажлыг зэрэг амжуулдаг. Тухайлбал, зөвхөн эргүүлийн үүрэг гүйцэтгээд л болчихдоггүй, иргэн-цэргийн харилцааны чиглэлээр хүмүүнлэгийн үйлсийг өрнүүлэх зэргээр чин сэтгэлээсээ ажилладаг. Тийм учраас би Монголын цэргүүдэд маш их баярладаг, тэдэнд бүрэн дүүрэн итгэдэг.
- Монгол цэргүүдийн бусдаас ялгардаг онцлогийн талаар тодорхой жишээ дурдвал?
- Би энд нэг зүйлийг онцолъё. Ямар азаар “UNMISS” ажиллагаанд монголын эрэлхэг зоригтой, дайчин цэргүүд үүрэг гүйцэтгэж байна вэ гэж бодогддог. Хэрвээ энэ ажиллагаанд Монголын энхийг сахиулагчид байгаагүй бол асар олон хүний амь нас эрсдэх байсныг онцгойлон хэлэхийг хүсэж байна. Хамгийн сүүлийн тод жишээ л гэхэд өнгөрсөн 4 дүгээр сарын 11-ний өдрийн үйл явдал шүү дээ. Зэвсэглэсэн этгээдүүд олон улсын хүмүүнлэгийн байгууллагын ажилтныг хулгайлах оролдлого хийснийг монгол цэргүүд буун дуу гаргалгүй эрэлхгээр таслан зогсоож бусад орны энхийг сахиулагчдад үлгэр дуурайлал болохуйц гавьяа байгуулж мандатад заагдсан үүргээ биелүүлсэн. Цөөнгүй жил монгол цэргүүдтэй хамтран ажилласан хүний хувьд энэ мэт олон жишээг гэрчилж чадна.
- Монгол орны талаар та хэр мэдэх вэ?
- Надад талын монгол орон, тал шигээ уужим сэтгэлтэй монголчууд маш дотно санагддаг. Монголчуудыг дэлхий даяар Чингисийн монгол гэдгээр нь сайн мэднэ, миний хувьд ч ялгаагүй энэхүү тодотголоор нь мэднэ. Дээрээс нь би монголчуудыг сумогийн их аваргуудаар нь төлөөлүүлж мэднэ. Ёкузона, Асашёрюү, Харумафүжи, Хакухо гээд бүх сумочдыг сайн мэднэ. Харин монгол цэргүүдтэй мөр зэрэгцэн алба хааж эхэлснээсээ хойш монгол орны болоод монголчуудын тухай илүү сайн мэддэг болсон. Хэрвээ монголыг мэдэхгүй өөр нэгэн гадаадын хүн надаас “Чи монголыг мэдэх үү?” гэж асуувал би “Маш сайн мэднэ” гэж хариулна. Гэхдээ би монголд очиж байгаагүй, япон хүн шүү дээ. Дахиад нэг зүйл тодруулж хэлэхэд, манай хоёр орны ард түмэн маш ойролцоо, ижил чанартай гэж боддог. Яагаад гэвэл монгол хүүхдүүд хөх толботой төрдөг бол япончууд ч хөх толботой төрдөг. Тэгэхээр Япон, Монгол хүмүүс ойролцоо хүмүүс гэж хардаг.
- Хүчирхэг хүний ард хүчирхэг гэр бүл байдаг гэж ойлгодог. Таны хувьд гэр бүлийнхэнтэйгээ хамт байх цаг хугацаа тун ховор байдаг болов уу?
- Тийм ээ. Үнэхээр гэр бүлдээ зарцуулах цаг хугацаа тун ховор. АНУ-д суралцаж байх явцдаа мөн гэр бүлийнхэнтэйгээ хамт амьдрах боломжтой газруудаар ажиллаж явахад бол надад мэдрэгддэггүй байсан. Харин НҮБ-ын “UNAMID”, “UNMISS” ажиллагаанд ажиллаж эхлэх үедээ л гэр бүлээсээ хол байхын хэцүүг мэдэрсэн. Яагаад гэхээр зөвхөн утсаар л ярьдаг байсан. Одоогийнх шиг ийм хурдтай интернэт байсангүй, нүүр нүүрээ хараад ярьчих боломж ч байсангүй шүү дээ. Одоо бол арай өөр болсон. Миний хувьд хэдийгээр амжилттай ажиллаж яваа ч нэг л зүйлд харамсдаг. Тэр нь юу вэ гэхээр, манай гэр бүлийн настай хүмүүс нь өтөлж байна, хүүхдүүд нь маш хурдтайгаар өсч байна. Энэ бүгдийг хамт байж, харахгүйгээр өнгөрөөж байна гэдэг бол нэг бодлын надад харамсалтай санагддаг.
- Ярилцлагынхаа эхэнд та айлын том охин гэдгээ дурдсан шүү дээ. Хэдэн дүүгийн эгч вэ? Түүнчлэн хэдэн хүүхдийн ээж вэ?
- Би гэр бүл зохиож, ээж болж амжаагүй яваа. Нэг эрэгтэй дүүтэй, тэр маань хүнтэй гэрлэчихсэн, гурван хүүхэдтэй. Миний хувьд аав, ээж, дүү нартаа буюу гэр бүлтэйгээ маш ойр дотно байдаг. Энэ хүмүүс бол миний хамгийн эрхэм хүмүүс дээ.
- Залуу хойч үеийнхэнд та юуг эрхэмлэн захиж сургадаг вэ?
- Хүн бол өөрөө нийгмийн асар олон харилцаан дунд оршиж байдаг. Тэр хэмжээгээрээ цаг завгүй байх нь олонтоо. Хэдий тийм ч гэр бүлээ нэгдүгээрт тавьж, тэдэндээ цаг, зав гаргаж байгаарай, хамгийн эрхэм хүмүүс бол гэр бүл шүү гэж залууст хэлмээр байна. Нэлээд олон жил гэрээсээ хол хөндий явсан хүний хувьд үүнийг хамгийн түрүүнд хэлмээр байна. Дараа нь хүүхэд, залуус гар утсыг хэт их ашиглаж, хэтэрхий цахим орчинд байдаг болсон байна. Ингэснээр гэр бүлийн халуун дотно уур амьсгал, амьд харилцаа алдагдах дүр зураг харагдаж байгааг анхаарах хэрэгтэй. Үүнээс улбаалаад Монголын үндэсний гэрийг дурдахыг хүслээ, би монгол гэрийг маш сайн мэднэ. Гэр бүлээрээ халуун дотно уур амьсгалыг бий болгож, эрүүл амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлсэн хамгийн шилдэг сууц юм шүү.
- Амралт чөлөөт цагаа хэрхэн яаж өнгөрүүлэх дуртай вэ? Таны сонирхол хобби юу вэ?
- Миний хобби ном унших. Гэсэн хэдий ч яг энэ цаг мөчүүдэд ном унших зав үнэхээр гарахгүй байна. Яг үнэнийг хэлэхэд нэг сайхан ном уншаад тайван суумаар л байна. Мөн дуулах дуртай.
- Таны дуулахыг сонссон. Үнэхээр сайхан дуулаг юм билээ ...
- Үнэн гэж үү? /Инээв/ баярлалаа. Гэхдээ та бүхэн шиг сайхан дуулж чадахгүй байх аа. Монголчууд үнэхээр дууч ард түмэн гэдгийг би сайн мэднэ.
- Таны цаашдын зорилго, хүсэл мөрөөдөл юу вэ?
- Хэрвээ би цэргийн хүн байсан бол магадгүй хурандаа, генерал болоод цаашид илүү өндөр албан тушаалд дэвших тухай бодож болох байсан байх. Гэхдээ энэ албан тушаал бол миний хувьд хамгийн оргил бөгөөд сайн хийж чадах ажил гэж бодож энэ ажлаар карьераа дуусгавар болгоно. Тэтгэвэртээ гараад гэр бүлтэйгээ төрөлх япон орондоо амар тайван амьдрахыг хүсэж байна. Япон улсад жуулчид их ирдэг, мөн адил гадаадын хүмүүс олноор очиж ажиллаж, амьдардаг. Тэр хүмүүст япончууд тийм ч ойр дотно байж, аливаа учрыг тайлбарлаж, хэлж ярьж чаддаггүй. Би тийм хүмүүст туслахыг маш их хүсдэг. Магадгүй би тэтгэвэртээ гарсныхаа дараа гаднаас ирсэн, хөлөө олж амжаагүй байгаа хүмүүст өөрийнхөө туршлага, сургамжаас хуваалцаж, туслах болно. Давуу тал маань гэвэл би англиар ярьдаг. Тийм учраас ямар ч хүндрэл гарахгүй байх. Би өнгөрсөн хугацаанд ажлын хүнд хэцүү, амьдралын хатуу хүтүү зүйлсийн талаар маш их туршлага хуримтлуулсан. Үүнийг зөвхөн өөртөө хадгалах биш бусдад түгээхийг хүсэж байна. Магадгүй хаана хэрэгтэй байна, намайг хэн дуудна, тэнд очиж ажиллахад бэлэн.
- Ярилцлагынхаа төгсгөлд та манай сонины уншигч энхийг сахиулагчдад хандан юу хэлэх вэ?
- Үнэхээр монгол цэргүүдэд маш их баярлалаа гэдэг үг ч багадах гээд байна. Би монгол цэргүүдээр маш их бахархдаг. Хэрэв та бүхэн өөрсдөөрөө бахархдаг бол бид та бүхнээс ч илүү та нараар бахархдаг шүү гэдгийг НҮБ-ын нэрийн өмнөөс дахин дахин хэлмээр байна. Монгол цэргүүдээ Та нар энд маш их хэрэгтэй шүү, Та бүхнийг энд байгаа хүмүүс харж байдаг шүү, итгэж найддаг шүү гэдгийг бахархалтайгаар онцлоод цэнхэр дуулгат монгол цэргүүддээ Олон улсын энхийг сахиулагчдын өдрийн халуун мэндийг дэвшүүлж, амжилт хүсье. Тэр тусмаа өнгөрсөн таван жилийн хугацаанд надтай хамтран үүрэг гүйцэтгэсэн бүх хүмүүсээр бахархаж байна. Бүгдээрээ буцаад ирээч ээ, хамтран ажиллая гэж хэлмээр байна.
- Цаг зав гарган ярилцсан танд маш их баярлалаа. Таны цаашдын ажил үйлсэд улам их амжилтыг хүсэн ерөөе ...
- Олон улсын энхийг сахиулагчдын өдөр удахгүй тохиох гэж байна. Харамсалтай нь бид коронавирусийн тархалтын улмаас өмнөх жилүүдийнх шиг өргөн цар хүрээнд тэмдэглэж чадахгүй болсон. Гэсэн хэдий намайг Зэвсэгт хүчнийхээ хэвлэлээр дамжуулж энхийг сахиулагч монгол цэргүүдтэй уулзуулсанд туйлын баяртай байна. Ярилцлагынхаа төгсгөлд “UNMISS” ажиллагаанд монголын энхийг сахиулагчид байгаагүй бол маш олон хүний амь нас эрсдэх байсныг дахин хэлэхийг хүсэж байна.
Ахмад Д.МЭНДБАЯР
Тод индэр
Б.Одбаяр: Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулах, амьдралын чанарыг дээшлүүлэхэд өндөр үр өгөөжийг авчирна
Нийслэлийн авто замын сүлжээг өргөтгөж, түгжрэлийг бууруулах Туулын хурдны зам төслийг Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх 24 мега төслийн хүрээнд хэрэгжүүлж байна. Тус төслийн бүтээн байгуулалтын ажлын гүйцэтгэгчээр Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, ажлыг эхлүүлэхэд бэлэн болсон. Үүнтэй холбогдуулан нийслэлийн Замын хөгжлийн газрын дарга Б.Одбаяраас зарим зүйлийг тодруулж, ярилцлаа.
-Монгол Улсад анх удаа хот доторх Туулын хурдны замын хэмжээний томоохон авто замын бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэхэд бэлэн болжээ. Аливаа ажлын эхлэх хүртэлх зам хамгийн урт гэдэг. Туулын хурдны замыг барьснаар яг ямар үр дүн гарах юм бэ?
-Туулын хурдны замыг барих гүйцэтгэгчийг олон улсын нээлттэй тендерээр шалгаруулж, Хонгконгийн ““ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, гэрээний хэлэлцээрт ороход бэлэн болоод байна. Ирэх долоо хоногт буюу наймдугаар сарын эхээр авто замын ажлыг эхлүүлнэ. Туулын хурдны замын тендер сонгон шалгаруулалтыг 2025 оны нэгдүгээр сард зарлаж, ТЭЗҮ-ийг шинэчлэн боловсруулах, замын трассын бодит судалгаа, олон улсын туршлага судлах, газар чөлөөлөх зэргээр бэлтгэл ажлууд хийгдэж ирлээ. Нийслэл 2025 оныг “Бүтээн байгуулалтын жил”-ээр нэрлэж, хотод хамгийн их тулгамдаад байгаа түгжрэл, агаарын бохирдол, эрчим хүч зэрэг асуудлыг шийдвэрлэхээр 24 мега төслийг гараанаас гаргаж байгаагийн нэг нь Туулын хурдны зам. Туулын хурдны зам, Шинэ тойрог замтай хамтаар баригдсанаар түгжрэлд хамгийн өндөр үр дүнгээ үзүүлж, нийтдээ 40 гаруй хувиар түгжрэлийг бууруулна. Энэ бол маш том үр дүн гэж үзэж, хүлээлт өндөр байна.
-Туулын хурдын замын техникийн үзүүлэлтээс товч дурдвал?
-Үндсэн авто замын урт 32 км, үндсэн авто замын эгнээ 6, хоёр түвшний огтлолцол бүхий гарц уулзварыг 7 байршилд шийднэ. Хоорондын зай нь 3-7 км байна. Үндсэн авто замаас гадна холбоос замуудыг барина гэсэн үг. Нийт 9.8 км урт гүүрэн байгууламж, 4 байрлалд туннель барина. Авто замаар дамжих тооцоот хурдыг 80-100 км/цаг гэж тооцоолж байна. Туулын хурдны зам дангаараа замын хөдөлгөөний дундаж хурдыг 13.5 хувиар нэмэгдүүлнэ.
-Байршлын хувьд яг хаанаас хаа хүртэл гэж төсөөлөх вэ?
-Ерөөсөө л хотын зүүн зах буюу Улаанбаатар-Налайх чиглэлийн авто замаас Баруун аймаг руу салдаг аюулгүйн тойрог хүртэл Улаанбаатар хотын урдуур буюу Богд уулын энгэрээ дагаж 32 км тасралтгүй үргэлжилнэ. Дундуур нь 7 орц гарцтай. Олон улсын экспресс зам байдлаар гэрлэн дохиогүй үргэлжилнэ гэж тооцоолж байгаа. Хурдны зам дундуур орц гарцыг шийдэж өгснөөр Энхтайваны гүүр, Яармагийн гүүр, Наадамчдын гүүр, Сонсголонгийн гүүр зэргээр дамжин өнгөрөх Улаанбаатар хотын төвийн хэсгийн ачааллыг хуваалцаад зогсохгүй одоогийн асуудал болоод байгаа Нисэх, Яармагийн түгжрэлийг арилгана гэж тооцож байна.
-Туулын хурдны замыг хэдий хугацаанд барих вэ. Нэгэнт бариад эхлэх нь тодорхой болсон учраас санхүүжилтийн хувьд л асуудал үүсэхгүй бол барьчих боломжтой санагдаж байна?
-Туулын хурдны замыг богино хугацаанд өндөр үр дүнтэй барьж байж л түгжрэлийг бууруулна. Энэ хүрээндээ бид Улаанбаатар хотын хэмжээнд 2024 онд өмнөх 10 жилийн хугацаанд баригдсан авто замуудаас ч урт авто замыг шинэчилсэн. 2025 онд ч хурдны замтай, олон түвшний огтлолцлол замтай болохын тулд нэгдүгээр түвшний авто замуудын шинэчлэл үргэлжлээд явж байна. Санхүүжилтийн тал дээр барилгын ажил нийт 2.3 наяд төгрөгийн төсөвт өртөгтэй. Нийт өртөгт үндсэн авто зам, гүүр туннель, шугам сүлжээний ажил болон бусад ажлууд багтана. Энэ онд 500 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг шийдсэн. Гүйцэтгэгчээ шалгаруулчихлаа. Ажил явуулахад асуудал байхгүй. 2028 оны наймдугаар сард Туулын хурдны замын зорчих хэсгийн хөдөлгөөнийг нээхээр төлөвлөсөн.
-Туулын хурдны замын барилгын ажлыг гүйцэтгэх Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК-ийн талаар хүмүүс их сонирхож байгаа байх. Хэр туршлагатай компани юм бэ?
-Туулын хурдны замын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендерт 4 компаниас шалгарсан нь “ХаоЮань групп” ХХК. Энэ компани нь 2008 онд Хонгконгт бүртгэгдсэн. Инженер, худалдаа, логистик, эрчим хүч, ашигт малтмал, хөдөө аж ахуй, авто зам гээд олон салбарт бүтээн байгуулалт хийдэг туршлагатай. Европ, Ази, Африк, Ойрхи Дорнодын улсуудад 10 гаруй салбар компанитай. Малайз, Ангол, Этиоп, Серби, Казахстан, Хятад, Хонгконгт дэд бүтцийн болон хурдны замын төслүүд хэрэгжүүлж байсан. Хүлээлгэж өгсөн төслүүдээс нь дурдвал, Ангол улс Мозамбикийн төмөр замын төсөл, Ангол улс Луандагийн олон улсын шинэ нисэх онгоцны буудлын төмөр замын салбар шугам ба шугамын дагуух таван нэгдсэн төв станцын төсөл, Сербийн 253 км хурдны зам болон E763 хурдны зам, Серби-Унгар-Сербийн төмөр замын төсөл, Казахстан Кама хурдны замын төсөл, Малайзын KKIP баталгаат орон сууцны төсөл, Ангол улсын Онджива хотын усан хангамжийн төсөл, Малайз улсад байгаль орчныг хамгаалах технологи бүхий аюултай хог хаягдлыг боловсруулах иж бүрэн үйлдвэрийн төслийг хэрэгжүүлж байсан. Олон улсын инженерийн салбарт төлөвлөлт, зураг төсөл, барилгын ажлын болон төслийн удирдлагын тэргүүлэх чадвартай. Дотоод, гадаадын олон компани, банк, даатгалын байгууллагатай урт хугацааны тогтвортой хамтын ажиллагаа тогтоосон бөгөөд жилд 2 тэрбум ам.долларын үйлдвэрлэлийн хүчин чадалтай. Туулын хурдны замыг барьж ашиглалтад хүлээлгэн өгөх бүрэн бололцоотой компани гэж үзэж, шалгуур үзүүлэлтүүдтийг хангасан учраас сонгосон.
-Хотоо тойроод 32 км урт үргэлжлэх хурдны замтай болчихвол мэдээж хэнд ч таатай, жинхэнэ бүтээн байгуулалт болно гэж бодож байна?
-Тэгэлгүй яах вэ. Туулын хурдны замаар түгжрэлийг бууруулаад зогсохгүй шүү дээ. Цаашид энэ хэмжээний бүтээн байгуулалтыг улс орондоо хийж чадах юм байна гэсэн урам зориг ч болно. Тиймээс нийслэлийн удирдлага, баг, хамт олон хичээж ажиллаж, төслөө амжилттай хэрэгжүүлнэ. Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулахаас гадна эдийн засгийн хувьд ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, түгжрэлээс үүдэлтэй алдагдсан боломжийг нөхөх, эдийн засгийн эргэлтэд эерэг нөлөөтэй. Жишээлбэл, Улаанбаатар хотын иргэд цаг хугацаа, ажиллах боломж, түлш зэргээ түгжрэлд зарцуулдаг учраас нэг цагт 6500 төгрөг, жилд 3 их наяд төгрөгийг түгжрэлээс болж алддаг байна. Туулын хурдны зам төслөөр энэ алдагдсан боломжийн өртгийг нөхнө. Ингэснээр иргэдийн амьдралын чанар сайжирна. Гол нь стрессгүй амьдарна. “20 минутын хот” төлөвлөлтийг дэмжинэ. Азийн авто замын сүлжээний хөгжлийг дэмжиж, Улаанбаатар хотыг тойрон гарах тасралтгүй хөдөлгөөн бий болсноор хотын төвийн агаарын бохирдлыг бууруулахад ч хувь нэмрээ оруулна. Олон талын ач холбогдолтой төсөл бол Туулын хурдны зам юм.
Тод индэр
"Монгол дархан: өв, урлахуй" тусгай үзэсгэлэнд 60 уран бүтээлч 130 гаруй бүтээлээ дэлгэлээ
Монгол дархны уламжлалт өв, соёлыг хадгалан хамгаалах, судлан шинжлэх, олон нийтэд сурталчлан таниулах, түгээн дэлгэрүүлэх, соёлын биет бус өвийг өвлөн уламжлагч ахмад дархчуудыг хөхиүлэн дэмжих, тэдний мэдлэг ухааныг хойч үедээ өвлүүлэн уламжлуулах зорилгоор “Монгол дархан: өв, урлахуй” тусгай үзэсгэлэ2025 оны долоодугаар сарын 04-ний өдөр Чингис хаан Үндэсний музейд нээлтээ хийлээ.
Өдгөө дөрөв дэх жилдээ зохион байгуулж буй уг үзэсгэлэнг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн ивээл дор Өндөр гэгээн Занабазарын мэндэлсний 390 жилийн ойг тохиолдуулан дэлгэж байгаа онцлогтой.
“Монголчуудын түүхэнд дархчуудын оролцоо” сэдвийн дор болж буй тус үзэсгэлэнд Монгол, Буриадын 60 уран бүтээлч, дархан 138 бүтээлээр үзэсгэлэнгээ дэлгэсэн юм. Ийнхүү ардын, шашны, чимэглэлийн урлал болон чөлөөт уран бүтээл зэрэг дөрвөн төрлөөр бүтээлүүдийг хүлээн авч, шилдэг 20 бүтээлийг шалгарууллаа.
Шилдгийн шилдэг дөрвөн бүтээлч:
- Хүрэл цутгуурт алтан шармал “Цагаан дарь эх” – “Занабазарын хийц” ТББ;
- “Мөнгөн цар аяга” – Уран дархан Б.Баярсайхан;
- Луун сийлбэртэй, алтан шармал “Ган хэт хутга” – Уран дархан Н.Бат-Эрдэнэ;
- “Хүннү эмээл” – “Мөнгөн талст” урлангийн бүтээл тус тус шилдгийн шилдгээр шалгарлаа.
Уран бүтээлч Д.Энхдаваа “Би уг үзэсгэлэнд дөрвөн бүтээл дэлгэснээс “Хас Эрдэнэ” гэх бүтээлээрээ шилдэг уран бүтээлч шагналыг хүртлээ. Ган сийлбэрээр урласан уг бүтээлээ орчин цагийн хийцээр алмас эрдэнийн 15 шигтгээ шигтгэн хийсэн. Очир алмас нь тухайн айл гэр, хувь хүний эд хөрөнгийг хамгаалахаас гадна өнө мөнх, өргөн дэлгэр байхыг бэлгэддэг. Мөн хэт хутга нь монгол эр хүний гоёлын нэгэн чухал зүйл бөгөөд үе удамдаа өвлүүлэн үлдээдэг гэдгээрээ эрхэм ач холбогдолтой” хэмээв.
Уран бүтээлч Г.Эвсанаа “Уг үзэсгэлэнд хоёр дахь жилдээ уран бүтээлээ дэлгэж байна. Утсан сүлжмэл, хөөмөл хоёрыг хослуулан XIII-XV зууны үеийн хатдын эдэлж хэрэглэж байсан зүйлсээс санаа аван “Хатан эмээл” хэмээх бүтээлээ туурвисан” гэлээ.
Үзэсгэлэнг Чингис хаан Үндэсний музейд долоодугаар сарын 4-20-ны өдрүүдэд дэлгэнэ.
Тод индэр
П.Батчимэг: Цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насныхан жолоодно гэж хуулийн төсөлд тусгасан
Улсын Их Хурлын даргын 76 дугаар захирамжаар Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор цахилгаан дугуй, суррон, цахилгаан скүүтерийн хэрэглээг зохицуулах талаар санал, дүгнэлт гаргах, холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сард байгуулагдсан. Тус ажлын хэсгийн ахлагч, Улсын Их Хурлын гишүүн П.Батчимэгээс хуулийн төслийг боловсруулах явцын талаар тодрууллаа.
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж буй гол зорилго нь юу вэ?
-Хүн амын хэт төвлөрөл, хотжилт, авто замын түгжрэлээс үүдэлтэйгээр Нийслэл Улаанбаатар хотод нийтийн хэрэглээний цахилгаан скүүтер түрээсийн шинэ төрлийн үйлчилгээ бий болж, иргэдийн хэрэглээг өсгөж байна. Гэвч үүнийг дагаад цахилгаан дугуй /суррон/, цахилгаан скүүтерээс унаж бэртэх, явган зорчигч, автомашин, унадаг дугуй, мотоциклтэй мөргөлдөж зам тээврийн осол гэмтэлд өртөх, иргэдийн аюулгүй, тайван зорчих эрхэд нөлөөлөх, өөрийн болон бусдын амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөнд хохирол учруулах явдал ихсэж байна.
Улаанбаатар хотод өдөрт дунджаар 700-800 мянган тээврийн хэрэгсэл авто замын хөдөлгөөнд оролцдог гэсэн статистик мэдээлэл бий. Үүний хажуугаар шинэ тутам гарч ирж буй цахилгаан тээврийн хэрэгслүүд ямар ч зохицуулалтгүйгээр замын хөдөлгөөнд оролцож байна. Иймд төрөөс иргэнийхээ амьд явах, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах үндсэн эрхийг хангах, хүүхдийн ашиг сонирхлыг нэн тэргүүнд хамгаалах “хууль зүйн баталгааг” бий болгох үндсэн үүргийн хүрээнд зайлшгүй хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай байгаа юм.
-Уг хуулийн төслийг боловсруулахад бусад улсын туршлагыг судалсан уу?
-Манай ажлын хэсэг өнгөрсөн сард Бүгд Найрамдах Казахстан Улсад ажиллаж, туршлага судлаад ирсэн. Тус улсын байгаль цаг уурын онцлог, түгжрэл, цахилгаан тээврийн хэрэгслийн хэрэглээ зэрэг нь манай улстай төстэй юм билээ. Түүнчлэн цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйг Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульдаа 2023 оны 06 дугаар сард өөрчлөлт оруулж, баталсан гэдгээрээ онцлогтой. Тус хуулиар цахилгаан скүүтер, жижиг цахилгаан тээврийн хэрэгсэл хэмээн тодорхойлсон байдаг. Манай ажлын хэсэг хуулийг боловсруулж батлуулсан салбарын яам тамгын газар, энэ чиглэлд бизнес эрхэлдэг компаниудын төлөөлөлтэй уулзсан. Ингэхдээ Астана, Алматы гэх томоохон хотуудад ажилласан. Алматы хотын тухайд авто замын нэгдүгээр эгнээг цахилгаан дугуй, скүүтер, мопедын зам болгож, тусгайлсан гэрлэн дохиотой болгож өгсөн нь сайн шийдэл байсан.
Казахстан улс цахилгаан скүүтерийг 25 км/цагаас хэтрэхгүй, зөвхөн 1 хүн унахад зориулагдсан, суудалгүй, 2 эсвэл 3 дугуйт тээврийн хэрэгслийг хэлнэ гэж тодорхой дурдсан байна билээ. Харин бидний хувьд тус улсын туршлагыг үндэслээд асуудлыг цогцоор нь шийдэх гээд зорьж байна.
-Хуулийн төсөлд орж буй өөрчлөлтийн талаар танилцуулахгүй юу?
-Товчхондоо цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насны хүн жолоодно гэж тусгасан. Мөн эдгээр тээврийн хэрэгслийн ангиллыг шинээр тодорхойлж, тээврийн хэрэгслийн техникийн дээд хурд, тээврийн хэрэгсэл зорчихыг зөвшөөрсөн замыг хуульчилна. Цаашлаад цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйн жолоочийн эрх, үүрэг, жолоочид хориглох зүйлсийг тусгана. Мөн нийтийн хэрэглээний цахилгаан дугуй, цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн эрх, үүрэг, тусгай зөвшөөрлийн нөхцөл, шаардлагыг шинээр тодорхойлох юм.
-Цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ эрхлэгчдийн хувьд хуулийн төслийг хэрхэн хүлээн авч байна вэ?
-Үйлчилгээ эрхлэгчдийн зүгээс аль болох л хууль шаардлагагүй. Бид стандартаа баталчихвал мөрдөөд байж чадна гэдэг байр суурийг илэрхийлсээр байдаг. Гэхдээ хуулиар зохицуулж, хариуцлагажуулж үүрэгжүүлэхээс өөр аргагүй. Хууль баталж байж л бид шаардлага тавьж, хариуцлага нэхнэ. Одоо скүүтер түрээсийн бизнес эрхлэгчидтэй төрийн байгууллагуудын харилцаа нь албан бичиг солилцох хэлбэрээр өрнөж байна. Албан бичиг өгсөн гээд хариуцлага шаардах хууль эрх зүйн үндэслэл үүсэхгүй учраас хэн ч мөрдөж дагахгүй. Хууль баталж байж л хяналт зохицуулалтыг албажуулна. Хүний амь насны асуудал шүү дээ. Тээврийн цагдаагийн албаныхан скүүтер унасан иргэн гэдэг зам дээр хутга бариад гүйж байгаа хүнээс ялгаагүй байна хэмээн тодорхойлж байна. Яг голыг нь олсон тодорхойлолт шиг санагдсан.
-Хуулийн төсөл ямар шатанд явж байна вэ?
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулсантай холбогдуулан олон нийтийн хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан. Энэхүү хэлэлцүүлэгт иргэд, олон нийт, үйлчилгээ эрхлэгчид, холбогдох төрийн байгууллагуудын 100 гаруй хүн оролцож, санал бодлоо илэрхийллээ. Хэлэлцүүлгээс гарсан саналыг хуулийн төсөлд тусгасан. Манай ажлын хэсэг тус хуулийн төслийг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сараас хойш боловсруулж, үндсэндээ Улсын Их Хурлын намрын чуулганы завсарлагааны хугацаанд төвлөрч ажилласан. Үүний дүнд хуулийн төслийг 2025 оны 03 дугаар сарын 23-нд Улсын Их Хурлын Тамгын газрын d.parliament.mn/ сайтад байршуулж, https://d.parliament.mn/tusul/c618cdf9-42ec-4c4d-875c-8c3e79b93795 олон нийтээс санал авч, /2025.04.15/-нд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газарт санал авахаар хүргүүлсэн.
Засгийн газрын ирүүлсэн саналыг хуулийн төсөлд тусгаж эцэслэхээр бэлтгэж байна. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Улсын Их Хурлын энэ хаврын чуулганы хугацаанд өргөн барихаар бэлтгэж байна.
