Тод индэр
Я.Аюурзана: Бурхан багшийн "Эхийн ачийг хариулсан дүйчэн өдөр"-өөр манай хийд дацангуудад “Бурхан багшийн чого” хурж, амьтны тусыг бүтээсээр ирсэн
- Бурхан багшийн "Эхийн ачийг хариулсан дүйчэн өдөр" буюу төвөдүүдийнхээр "Тэнгэрээс буусан дүйчэн өдөр" удахгүй тохионо. Ямар учиртай өдөр болох тухай бидэнд хэлж өгөөч.
- Энэ жил Бурхан багшийн “Эхийг ачийг хариулсан дүйчэн өдөр” нь намрын адаг сарын 22 буюу арваннэгдүгээр сарын 04-нд тохионо. Бурхан багш Тэнгэрийн оронд төрөл таалсан эхийнхээ ачийг хариулахаар тус орноо залран эхдээ болон бусад Тэнгэрүүдэд гурван сарын турш ном айлдаж, ханьцашгүй дээдийн номын рашаанаар эхийгээ ачлан, нирвааны хутагт хүргээд, намрын адаг сарын 22-ны өдөр 33 тэнгэрийн орноос эргэж замбутивд залран ирсэн хэмээн манайд хэвлэгдсэн “Бурхан багшийн намтар”, түүхэн сурвалж ном сударт тэмдэглэсэн байдаг. Тайванийн Гаосюн хотын Бурхан багшийн музейд Бурхан багш 33 Тэнгэрийн орноо ном номлож, эхийнхээ ачийг хариулж байгааг дэлгэцээр үзүүлж, нэн ойлгомжтой, үзсэн хүн бүрт итгэл бишрэлийг төрүүлэх сайхан үзмэр байдаг билээ. Монголчууд Бурханы шашинт орон болсноор Номт гурван улсын нэг болж, олон зуун жилийн өмнөөс энэ өдрийг тэмдэглэсээр ирсэн түүхтэй. Манай хийд, дацангууд энэ өдөр “Бурхан багшийн чого” хурж, амьтны тусыг бүтээсээр ирсэн уламжлалтай. Ард түмэн маань нийтээр “Эхийн ачийг хариулах” энэ өдөр нас барсан бол төрлийг сайжруулахын тухайд, амьд сэрүүн байгаа бол нас буяныг арвитгах ном айлтгуулж, хурал номын газраар орж, өргөл өргөж буянаа зузаатгах, улмаар ачлал үзүүлж баярлуулах, сайн үйл хийж буйгаа үзүүлэх, ярих, хилэнц нүгэл, хэрүүл тэмцлийг тэвчих, муу дадал зуршил, муу үйлээсээ татгалзахаа ээждээ амлаж андгайлж, ач буяныг нь дурсан санаж, үлгэр дуурайлал болох, сайн үйлсийг нь хүүхдүүддээ дурсан ярих зэрэг олон хэлбэрийн сайн үйлийг хийж болно.
- Зөвхөн эхийн ач гэлтгүй аавынхаа ачийг ч хариулах ёстой тийм ээ. Хэрхэн эднийхээ ачийг хариулах вэ. Энд ямар нэгэн шалгуур байх уу?
- Тийм л дээ. Эцэг эх маань ямар их хайр, ачлалаар гарыг минь ганзаганд, хөлийг минь дөрөөнд хүргэж, хүний зэрэгтэй болгохдоо мөн их цаг, хүч хөдөлмөр, эд эдлэлийг зарцуулсныг үргэлж санах учиртай. Аав ээжийнхээ хэн ч мэдэхгүй их хайр сэтгэлийн их хүч гаргаж байсныг ч төсөөлөн бодох ёстой.Юмны учир мэдэх цагаас эхлээд “Ингэж хий, ингэж болохгүй, ингэж яваарай” гэх мэт хэлж захиж, сургасан зүйл хичнээн их билээ. Ингэж ажиллаж амьдардаг юм гэдгийг биеэрээ үзүүлж дагуулж сургасан нь хичнээн их билээ. Захисан бүгдийг нь өнөөдөр би биелүүлж байгаа бил үү гэж бодох ёстой. Захисан сургасан зүйлийг нь биелүүлчихвэл аав ээж маань ямар их баярладаг билээ. Тэгэхээр захисныг нь биелүүлж, эцэг эхийнхээ сэтгэлд хүрч явах нь тэдний ачийг хариулж буй нэг том хэсэг юм. Мөн аав ээж бүрт хүүхдээ “Ийм л хүн болно. Ийм амжилтад хүрнэ” гэсэн итгэл хүлээлт байдгийг үргэлж бодон амжилт өөд тэмүүлж урагшлах ёстой. Амжилт бүтээлээ санаж төлөвлөж, зорьж байгаа зүйлээ аав ээждээ ярьж, тэдний зөвлөгөөг сонсох нь ч бас тэднийг баярлуулдаг. Энэ ч бас тэднийхээ ачийг хариулж буй нэг хэсэг. Мэдээж эцэг эхээ ачилж асрах нь ачийг нь хариулж буй хамгийн том буян юм. Хүүхдүүдийнхээ сайн үйлс бүтээж, сайхан амьдарч, хоорондоо эвтэй найртай байгааг л харж сэтгэл ханадаг улс шүү дээ.
- Шүүдрийн усаар цай чанаж өгөх нь нэг л шөнө босож хуурайлсан эхийн ачийг хариулсантай тэнцэнэ гэдэг дээ.
- Өвсний шүүдрийн дусал төдий усыг хурааж цай чанах хэмжээний болгоно гэвэл ямар их хэцүү байх билээ. Ер нь бүтэх болов уу? гэж хүн бүрт бодогдоно. Тэгэхээр эхийн ач гэдэг ямар их үнэ цэнтэй хэмжээлшгүйг харуулсан маш оновчтой зүйрлэл юм. Бидний ээжүүд тийм хэмжээлшгүй их ачлал өгсөн хэрнээ буцаад биднээс түүнтэй тэнцэхүйц хариу нэхдэггүй. Ийм л болохоор ээж маань юутай ч зүйрлэшгүй Бурхан билээ. Бид эцэг эхээ баясгаж, асарч, хүндэлж, үг сургаалыг нь сонсож, авах гээхийн ухаанаар хэрэгжүүлж, өргөж ачилж явах ёстой. Ингэж л буянаа зузаалж, цаашдын үйлсээ тэгшилдэг учиртайг олон ном зохиолд зарлигласан нь бий.
БИДЭНД ГОМДЛЫГ УУЧЛАЛААР ХАРИУЛАХ УХААЛАГ ЁС БАС БИЙ
- Өнөөдөр хүний мөс чанар муудсан талаар хүмүүс их ярих юм аа. Саяхны нэг тв-ийн мэдээгээр төрсөн ээж аавыгаа асрамжийн газарт өгсөн, харж ханддаггүй тухай гарч байна. Тухайн асрамжийн газрын хүн үүнийг гэр бүл салалттай холбож тайлбарлаж байсан. Тодруулбал, багад нь хаяж явсан аав ээждээ гомдсон гомдол ийм байдалд хүргэсэн гэсэн. Үнэндээ гомдол улам ч их тухайн хүний /хүүхдийн/ сэтгэлийг өвтгөх юм шиг санагдаж байна.
Одоо хүний мөс чанар муудаж байгаа нь үнэн. Хүн ардаа аз жаргалтай, амар амгалан байлгахыг олон зуун мянган жилээр төр засаг анхаарлынхаа гол төвд авч явсаар өнөөдрийг хүрчээ. Одоо ч хүний сайн сайхны төлөө ярьж, хэлж, ажиллаж байгаа ч нэгдсэн бодлого зохицуулалт дутагдсаар байгаа нь таны асуултаар хөндөгдөж байна. “Хүмүүнлэг ардчилсан нийгэм байгуулна” гэж Монгол Улс Үндсэн хуулиндаа заасан байдаг. Хүнлэг биш үйлтэй тэмцэх ёстой. Албан тушаалд дэвших, гавьяа шагнал хүртэх, сонгуульд нэр дэвшүүлэх гэх мэт олон асуудалд гэр бүлийн тогтвортой байдлыг харгалзан үздэг байх хэрэгтэйг амьдрал шаардаж байна шүү дээ. Хүмүүсээ хүнлэг нэгэн болгож төлөвшүүлэхэд олон ажил дорвитой зохиох хэрэгтэй байна. Зөнд нь орхичихвол муухай болдгийг одоо бид харж байна.
- Бас төрүүлж, өсгөсөн нь үнэн ч өтөл болсон аав ээжийгээ заавал харж хандах ёсгүй гэж үздэг хүмүүстэй ч нэг бус удаа таарч байлаа. Энэ бол өр төлж байгаа зүйл биш тийм ээ.
- Тийм ээ, өр төлж байна гэж бодохоос илүү эцэг эхийгээ асарч халамжлах, Бурхан болсон хойно нь ч сайн төрлийнх нь төлөө ном буян хийж байгаа нь хүний ёс, хамгийн дээд буян юм гэж бодох ёстой. Энэ буянаараа цаашдын үйлээ тэгшилж, ашдын жаргал эдэлнэ. Өтөл болсон эцэг эхийнхээ сургаал үгийг сонссоноор ажил амьдралдаа тусгах юм их бий. “Хазгар өвгөнд эрдэм бий. Хар авдарт эрдэнэ бий” гэсэн үгийг бодож л явах ёстой юм шүү дээ.
- Муу аав ээж гэж байх уу?
- Ер нь сайн муу гэсэн тогтсон хэмжүүр байхгүй. Энэ бол харьцангуй ойлголт. Аливаа зүйлд гэрэлтэй сүүдэртэй тал бий. Нэг зүйлийг нөгөөтэй нь нэг талаас нь харьцуулж харсан ойлголт. Эцэг, эхийн ёсоо баримтлахгүй байгаа аав ээжийг муу гэж хэлж болох юм. Гэтэл муу гэж үзэж байтал түүнээс муу аав ээж байхыг хэн байг гэх вэ. Бас эд баялгаар ч юм уу эрх мэдлээр илүү сайн аав ээж байж болно. Гэвч түүнд байхгүй сайн чанар өөр нэг аав ээжид байж таарна. Гарт баригдаж, нүдэнд харагдахгүй ч хүүхдийнхээ төлөө амиа өгөхөөс буцахгүй хүмүүс аав ээж байдаг шүү дээ. Тэгэхээр зөвхөн аав ээж ч гэлтгүй нэгнийхээ сайн чанарыг түрүүлж олж харахыг хичээх хэрэгтэй юм. Амьдрал мөнх бус. Нэгэнт өнгөрсөн хойно харамсаж суух мөн хэцүү еэ.
- Ээж аав хүүхдийн толь уу. Хүүхэд аав ээжийн толь болдог юм уу? Хүүхдийн хүмүүжлийн талаар яриагаа үргэлжлүүлэх үү?
- Толинд өөрийгөө харж зарим зүйлээ засаж янзалдаг. Бас “Толь бичиг” харж үгийн учир утггыг ойлгож авдаг. Хүүхэд эцэг эхээ харж биеэ засаж, дуурайх, түүний хэлж ярьснаар юмны учрыг мэдэж авдаг. Аав ээжийнхээ үгийг туйлын үнэн гэж боддог. Эцэг эх бол хир буртаггүй тунгалаг толь нь байх ёстой.“Биеэ засаад гэрээ зас, гэрээ засаад төрөө зас” гэдэг шүү дээ. Хүүхдүүд маань намайг л харж байгаа, намайг л дуурайж хүмүүжнэ гэж эцэг эхчүүд үргэлж бодож явдал мөрөө хянаж, явах ёстой юм. Хүүхдийнхээ өмнө буруу үлгэр үзүүлэх эрх эцэг эх хүнд байхгүй. Өөрөө буруу үлгэр үзүүлчхээд хүүхдийнхээ буруу үйлийг гайхаад байдаг зарим эцэг эхчүүд мэр сэр бий. Нэг хүний муу үлгэр дуурайлал, өөрийн хүүхдэд нөлөөлөөд зогсохгүй, хүүхдээр нь дамжин бусдын олон хүүхдэд нөлөөлдөг. Ингэж олон хүнд нөлөөлсөн нь нийтийн мөс чанар муудахад нөлөөлдөг. Энэ л хамгийн хортой. Манай монголчууд үүнийг “Муугийн уршиг олонд, Могойн цус тэнгэрт” гэж цэцэлсэн байдаг юм.
- Орчин цагт чангахан дуугарч ч загнах аргагүй болсон байна. Та бол багш хүн. Хүүхэд хүмүүжлийн талаар баримталж ирсэн ямар зарчим байна вэ?
- Тийм ээ. Хүүхдийн эрх зөрчигдөж байгаа үйлдэл мэр сэр байна. Эцэг эх, багш нарыг “Эд нар яах бол” гэх байдлаар хандаж хүүхдийн эрхийг хамгаалах нь хүүхдийг эцэг эх, багш нараас нь хөндийрүүлж, ойр дотно харилцаагүй, болгоомжтой харьцахад хүргэж байна. Юмны учир мэдэхгүй балчир хүүхдийг юмны учир мэддэг болчихсон хүн шиг эрх, дураар нь, өөрийнхөөр нь шахаж шаардахгүй бол хэн болж төлөвших бол оо? Монголчууд хүүхдээ олон мянган жил сурган хүмүүжүүлж ирсэн өв уламжлал, баялаг туршлагатай. Сайн хүү, сайн охин болгох тодорхой үзүүлэлт, тийм болгож сургах зарчимтай байсан. Сайн хүү бол эцгийн сургаалаар явдаг. Эрдэм сурах дуртай, энэрэх сэтгэлтэй, ах дүүстэйгээ аятай харьцдаг, тэдэнд тустай, дөлгөөн ааштай, уургүй, шударга, наадам цэнгээнд дургүй, ажилд арга эвтэй, зүтгэлтэй, бүтээмжтэй байх ёстой. Эцэг эхчүүд ч хүүхдээ ийм болгож хүмүүжүүлдэг. Хүү ч тийм болохыг хичээдэг байх нь. Хэрвээ муу хүү болчихвол эцгийн сургаалыг үл тоогч, тэнэг бөгөөд хэдэр, эд юмаа нуун худалддаг, эрх танхи, ахас ихсийг муулах, бусдад үл туслах, хов үг зөөгч болчихдог тухай дурдсан ном судрууд байна. Мөн сайн охин гэхэд цэвэрч, нямбай, гоо сайхандаа анхаардаг, номхон дөлгөөн зантай, саруул ухаантай, эхийн сургаалаар явдаг, эгч дүүстэйгээ эвтэй, эсгэх оёход уран, наадам цэнгээнд дургүй, ахуй биеэ хичээж хадгалаад, ахас ихсийг хүндэлдэг, уур хилэнгүй байдаг. Ийм л охид болохыг охид бүр хичээдэг байх нь. Эцэг эхчүүд ч чармайдаг. Хэрэв хичээхгүй бол муу охин болно. Муу охин бол авир дүр нь чөтгөр мэт, ааш нь сармагчин мэт, асар их ууртай, алхай залхуу, эхээ сургахад уурладаг, ачит багшийн заасныг сурах дургүй, ах дүүтэйгээ хэрэлдэн хараагч, наадам цэнгээнээр хэсэгч, үйл хийх дургүй, хов үг хэлэх дуртай, айх ичихийг үл мэдэгч, шалиг үгтэй, садар самуун явдалтай аальгүй нэгэн болдог. Ийм болчихгүйн тулд охин ч хичээж, эцэг эх багш нар ч анхаарч сургадаг. Юмны учир мэдэхгүй балчир хүүхэд залхуурах, биеэ өмөөрөх, бурууг бусдад өгөх, худал хэлэх гэх мэт буруу үйлдэл гаргах нь байдаг. Тэр нь дахин дахин давтагдвал буруу зуршилтай болчих гээд байдгийг хүн бүр мэднэ. Тиймд зөв үйлийг гэр бүл, сургуульд зааж өгч хэвшүүлэх, бурууг жигшүүлж, шахаж шаардаж, уйгагүй үйл ажиллагааны үрээр муу зуршилгүй хүн болж төлөвшдөг.
“Хал нь гаднаа, хайр нь дотроо” гэдэг үг байдаг даа. Энэ нь хүүхдийг яаж сургаж байсан арга ухааныг маш товч тодорхой хэлсэн байгаа юм. Багш хүн бол ганц хүүтэй эх хүүхдээ яаж энэрч асарч сургадаг билээ. Тийм л байдлаар шавь нартаа хандах учиртай. Энэрлийн сэтгэл үүсэхээр хармын сэтгэл үгүй болж хамаг чаддаг бүхнээ харамгүй зааж сургадаг юм л даа. Тийм болохоор шавь нь “Энэ намайг яах бол” гэж багшдаа эргэлзэлгүй “багшийгаа хүндэлж” сурдаг учиртай. Багшийн шаардлага шахалтын цаана асрал энэрэл нь далд байдгийг шавь нар хийгээд эцэг эхчүүд ойлгож, итгэж багшаас сурах ёстой. Багшаа хүндэлж байж сайн сурна. Хэрэв өөлж муулбал түүнээс мууг нь л сурна шүү дээ.
- Хүүхдийг хүн болгож өсгөнө гэдэг амаргүй юм аа. Боловсролоос илүү хүн болж өснө гэдэг үнэ цэнтэй мэт санагддаг. Та энэ талаар юу гэж боддог вэ?
- Хүүхдэд боловсрол олгох явцдаа хүмүүжилтэй болгох ажлаа зэрэг явуулж байж, боловсролтой хүмүүжилтэй хүн төлөвшүүлдэг. Хүмүүжлийн орчин бол гэр бүл, сургууль. Мөн нийгэм. Тийм учраас нийгмийн ёс зүйн асуудал хамгийн чухал. Иймд цахим орчин цэцэглэн хөгжиж буй энэ эрин үед хүүдийн хүмүүжилд анхаарах асуудал улам нарийн төвөгтэй болж байна л даа. Нийгмийн сүлжээнд тавигдаж буй олон асуудалд хяналт тавьдаг, хариуцлага тооцдог байх ёстой. Мөн радио, телевиз, сонин хэвлэл, кино зэрэг үзвэр үйлчилгээнд ч хяналт тавьж хүүхдэд буруу үзэл бодол төлөвшихөөс сэргийлдэг төрийн байгууллагын үүрэг оролцоог нэмэгдүүлэх хэрэгтэй байна.
-Ярилцсанд баярлалаа. Сүүлийн асуултыг танд үлдээж байна.
-Баярлалаа. Хоёулаа их өргөн сэдвээр товчхон ярилцлаа. Монгол улс бол бусад улс орноос ялгагдахуйц өөрийн гэсэн хэлтэй, өөрийн бичиг үсэгтэй, өвөрмөц ёс заншилтай. Хүүхдээ “Монгол хүн” болгож сурган хүмүүжүүлж ирсэн өөрийн гэсэн сурган хүмүүжүүлэх ухаан, арга туршлагатай. Эртнээс хүүхдээ сурган хүмүүжүүлж ирсэн өв уламжлал маань ном шастирт бичигдэж үлдсэн нь бий. Түүнийгээ өнөөдөр уламжлал шинэчлэлтэй хослуулан боловсруулах хэрэгтэй байна. Монгол хүн бол Монгол орны баялаг, Монгол улсыг хөгжүүлэх хүчин мөн.
Эрүүл чийрэг биетэй, хүчирхэг дайчин, үнэнч шударга, цог хиймортой, оюунлаг /билэг танхай/, худал ярьдаггүй, хулгай хийдэггүй, ажилсаг хүнийг л Монгол хүн гэдэг. Ийм л хүнийг бид төлөвшүүлэх ёстой. Монгол хүн бүрийг иймболгохын төлөө Монгол хүн бүр ийм байхын төлөө чармайхыг уриалж байна.
-Ярилцсанд баярлалаа.
Тод индэр
Б.Одбаяр: Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулах, амьдралын чанарыг дээшлүүлэхэд өндөр үр өгөөжийг авчирна
Нийслэлийн авто замын сүлжээг өргөтгөж, түгжрэлийг бууруулах Туулын хурдны зам төслийг Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх 24 мега төслийн хүрээнд хэрэгжүүлж байна. Тус төслийн бүтээн байгуулалтын ажлын гүйцэтгэгчээр Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, ажлыг эхлүүлэхэд бэлэн болсон. Үүнтэй холбогдуулан нийслэлийн Замын хөгжлийн газрын дарга Б.Одбаяраас зарим зүйлийг тодруулж, ярилцлаа.
-Монгол Улсад анх удаа хот доторх Туулын хурдны замын хэмжээний томоохон авто замын бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэхэд бэлэн болжээ. Аливаа ажлын эхлэх хүртэлх зам хамгийн урт гэдэг. Туулын хурдны замыг барьснаар яг ямар үр дүн гарах юм бэ?
-Туулын хурдны замыг барих гүйцэтгэгчийг олон улсын нээлттэй тендерээр шалгаруулж, Хонгконгийн ““ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, гэрээний хэлэлцээрт ороход бэлэн болоод байна. Ирэх долоо хоногт буюу наймдугаар сарын эхээр авто замын ажлыг эхлүүлнэ. Туулын хурдны замын тендер сонгон шалгаруулалтыг 2025 оны нэгдүгээр сард зарлаж, ТЭЗҮ-ийг шинэчлэн боловсруулах, замын трассын бодит судалгаа, олон улсын туршлага судлах, газар чөлөөлөх зэргээр бэлтгэл ажлууд хийгдэж ирлээ. Нийслэл 2025 оныг “Бүтээн байгуулалтын жил”-ээр нэрлэж, хотод хамгийн их тулгамдаад байгаа түгжрэл, агаарын бохирдол, эрчим хүч зэрэг асуудлыг шийдвэрлэхээр 24 мега төслийг гараанаас гаргаж байгаагийн нэг нь Туулын хурдны зам. Туулын хурдны зам, Шинэ тойрог замтай хамтаар баригдсанаар түгжрэлд хамгийн өндөр үр дүнгээ үзүүлж, нийтдээ 40 гаруй хувиар түгжрэлийг бууруулна. Энэ бол маш том үр дүн гэж үзэж, хүлээлт өндөр байна.
-Туулын хурдын замын техникийн үзүүлэлтээс товч дурдвал?
-Үндсэн авто замын урт 32 км, үндсэн авто замын эгнээ 6, хоёр түвшний огтлолцол бүхий гарц уулзварыг 7 байршилд шийднэ. Хоорондын зай нь 3-7 км байна. Үндсэн авто замаас гадна холбоос замуудыг барина гэсэн үг. Нийт 9.8 км урт гүүрэн байгууламж, 4 байрлалд туннель барина. Авто замаар дамжих тооцоот хурдыг 80-100 км/цаг гэж тооцоолж байна. Туулын хурдны зам дангаараа замын хөдөлгөөний дундаж хурдыг 13.5 хувиар нэмэгдүүлнэ.
-Байршлын хувьд яг хаанаас хаа хүртэл гэж төсөөлөх вэ?
-Ерөөсөө л хотын зүүн зах буюу Улаанбаатар-Налайх чиглэлийн авто замаас Баруун аймаг руу салдаг аюулгүйн тойрог хүртэл Улаанбаатар хотын урдуур буюу Богд уулын энгэрээ дагаж 32 км тасралтгүй үргэлжилнэ. Дундуур нь 7 орц гарцтай. Олон улсын экспресс зам байдлаар гэрлэн дохиогүй үргэлжилнэ гэж тооцоолж байгаа. Хурдны зам дундуур орц гарцыг шийдэж өгснөөр Энхтайваны гүүр, Яармагийн гүүр, Наадамчдын гүүр, Сонсголонгийн гүүр зэргээр дамжин өнгөрөх Улаанбаатар хотын төвийн хэсгийн ачааллыг хуваалцаад зогсохгүй одоогийн асуудал болоод байгаа Нисэх, Яармагийн түгжрэлийг арилгана гэж тооцож байна.
-Туулын хурдны замыг хэдий хугацаанд барих вэ. Нэгэнт бариад эхлэх нь тодорхой болсон учраас санхүүжилтийн хувьд л асуудал үүсэхгүй бол барьчих боломжтой санагдаж байна?
-Туулын хурдны замыг богино хугацаанд өндөр үр дүнтэй барьж байж л түгжрэлийг бууруулна. Энэ хүрээндээ бид Улаанбаатар хотын хэмжээнд 2024 онд өмнөх 10 жилийн хугацаанд баригдсан авто замуудаас ч урт авто замыг шинэчилсэн. 2025 онд ч хурдны замтай, олон түвшний огтлолцлол замтай болохын тулд нэгдүгээр түвшний авто замуудын шинэчлэл үргэлжлээд явж байна. Санхүүжилтийн тал дээр барилгын ажил нийт 2.3 наяд төгрөгийн төсөвт өртөгтэй. Нийт өртөгт үндсэн авто зам, гүүр туннель, шугам сүлжээний ажил болон бусад ажлууд багтана. Энэ онд 500 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг шийдсэн. Гүйцэтгэгчээ шалгаруулчихлаа. Ажил явуулахад асуудал байхгүй. 2028 оны наймдугаар сард Туулын хурдны замын зорчих хэсгийн хөдөлгөөнийг нээхээр төлөвлөсөн.
-Туулын хурдны замын барилгын ажлыг гүйцэтгэх Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК-ийн талаар хүмүүс их сонирхож байгаа байх. Хэр туршлагатай компани юм бэ?
-Туулын хурдны замын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендерт 4 компаниас шалгарсан нь “ХаоЮань групп” ХХК. Энэ компани нь 2008 онд Хонгконгт бүртгэгдсэн. Инженер, худалдаа, логистик, эрчим хүч, ашигт малтмал, хөдөө аж ахуй, авто зам гээд олон салбарт бүтээн байгуулалт хийдэг туршлагатай. Европ, Ази, Африк, Ойрхи Дорнодын улсуудад 10 гаруй салбар компанитай. Малайз, Ангол, Этиоп, Серби, Казахстан, Хятад, Хонгконгт дэд бүтцийн болон хурдны замын төслүүд хэрэгжүүлж байсан. Хүлээлгэж өгсөн төслүүдээс нь дурдвал, Ангол улс Мозамбикийн төмөр замын төсөл, Ангол улс Луандагийн олон улсын шинэ нисэх онгоцны буудлын төмөр замын салбар шугам ба шугамын дагуух таван нэгдсэн төв станцын төсөл, Сербийн 253 км хурдны зам болон E763 хурдны зам, Серби-Унгар-Сербийн төмөр замын төсөл, Казахстан Кама хурдны замын төсөл, Малайзын KKIP баталгаат орон сууцны төсөл, Ангол улсын Онджива хотын усан хангамжийн төсөл, Малайз улсад байгаль орчныг хамгаалах технологи бүхий аюултай хог хаягдлыг боловсруулах иж бүрэн үйлдвэрийн төслийг хэрэгжүүлж байсан. Олон улсын инженерийн салбарт төлөвлөлт, зураг төсөл, барилгын ажлын болон төслийн удирдлагын тэргүүлэх чадвартай. Дотоод, гадаадын олон компани, банк, даатгалын байгууллагатай урт хугацааны тогтвортой хамтын ажиллагаа тогтоосон бөгөөд жилд 2 тэрбум ам.долларын үйлдвэрлэлийн хүчин чадалтай. Туулын хурдны замыг барьж ашиглалтад хүлээлгэн өгөх бүрэн бололцоотой компани гэж үзэж, шалгуур үзүүлэлтүүдтийг хангасан учраас сонгосон.
-Хотоо тойроод 32 км урт үргэлжлэх хурдны замтай болчихвол мэдээж хэнд ч таатай, жинхэнэ бүтээн байгуулалт болно гэж бодож байна?
-Тэгэлгүй яах вэ. Туулын хурдны замаар түгжрэлийг бууруулаад зогсохгүй шүү дээ. Цаашид энэ хэмжээний бүтээн байгуулалтыг улс орондоо хийж чадах юм байна гэсэн урам зориг ч болно. Тиймээс нийслэлийн удирдлага, баг, хамт олон хичээж ажиллаж, төслөө амжилттай хэрэгжүүлнэ. Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулахаас гадна эдийн засгийн хувьд ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, түгжрэлээс үүдэлтэй алдагдсан боломжийг нөхөх, эдийн засгийн эргэлтэд эерэг нөлөөтэй. Жишээлбэл, Улаанбаатар хотын иргэд цаг хугацаа, ажиллах боломж, түлш зэргээ түгжрэлд зарцуулдаг учраас нэг цагт 6500 төгрөг, жилд 3 их наяд төгрөгийг түгжрэлээс болж алддаг байна. Туулын хурдны зам төслөөр энэ алдагдсан боломжийн өртгийг нөхнө. Ингэснээр иргэдийн амьдралын чанар сайжирна. Гол нь стрессгүй амьдарна. “20 минутын хот” төлөвлөлтийг дэмжинэ. Азийн авто замын сүлжээний хөгжлийг дэмжиж, Улаанбаатар хотыг тойрон гарах тасралтгүй хөдөлгөөн бий болсноор хотын төвийн агаарын бохирдлыг бууруулахад ч хувь нэмрээ оруулна. Олон талын ач холбогдолтой төсөл бол Туулын хурдны зам юм.
Тод индэр
"Монгол дархан: өв, урлахуй" тусгай үзэсгэлэнд 60 уран бүтээлч 130 гаруй бүтээлээ дэлгэлээ
Монгол дархны уламжлалт өв, соёлыг хадгалан хамгаалах, судлан шинжлэх, олон нийтэд сурталчлан таниулах, түгээн дэлгэрүүлэх, соёлын биет бус өвийг өвлөн уламжлагч ахмад дархчуудыг хөхиүлэн дэмжих, тэдний мэдлэг ухааныг хойч үедээ өвлүүлэн уламжлуулах зорилгоор “Монгол дархан: өв, урлахуй” тусгай үзэсгэлэ2025 оны долоодугаар сарын 04-ний өдөр Чингис хаан Үндэсний музейд нээлтээ хийлээ.
Өдгөө дөрөв дэх жилдээ зохион байгуулж буй уг үзэсгэлэнг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн ивээл дор Өндөр гэгээн Занабазарын мэндэлсний 390 жилийн ойг тохиолдуулан дэлгэж байгаа онцлогтой.
“Монголчуудын түүхэнд дархчуудын оролцоо” сэдвийн дор болж буй тус үзэсгэлэнд Монгол, Буриадын 60 уран бүтээлч, дархан 138 бүтээлээр үзэсгэлэнгээ дэлгэсэн юм. Ийнхүү ардын, шашны, чимэглэлийн урлал болон чөлөөт уран бүтээл зэрэг дөрвөн төрлөөр бүтээлүүдийг хүлээн авч, шилдэг 20 бүтээлийг шалгарууллаа.
Шилдгийн шилдэг дөрвөн бүтээлч:
- Хүрэл цутгуурт алтан шармал “Цагаан дарь эх” – “Занабазарын хийц” ТББ;
- “Мөнгөн цар аяга” – Уран дархан Б.Баярсайхан;
- Луун сийлбэртэй, алтан шармал “Ган хэт хутга” – Уран дархан Н.Бат-Эрдэнэ;
- “Хүннү эмээл” – “Мөнгөн талст” урлангийн бүтээл тус тус шилдгийн шилдгээр шалгарлаа.
Уран бүтээлч Д.Энхдаваа “Би уг үзэсгэлэнд дөрвөн бүтээл дэлгэснээс “Хас Эрдэнэ” гэх бүтээлээрээ шилдэг уран бүтээлч шагналыг хүртлээ. Ган сийлбэрээр урласан уг бүтээлээ орчин цагийн хийцээр алмас эрдэнийн 15 шигтгээ шигтгэн хийсэн. Очир алмас нь тухайн айл гэр, хувь хүний эд хөрөнгийг хамгаалахаас гадна өнө мөнх, өргөн дэлгэр байхыг бэлгэддэг. Мөн хэт хутга нь монгол эр хүний гоёлын нэгэн чухал зүйл бөгөөд үе удамдаа өвлүүлэн үлдээдэг гэдгээрээ эрхэм ач холбогдолтой” хэмээв.
Уран бүтээлч Г.Эвсанаа “Уг үзэсгэлэнд хоёр дахь жилдээ уран бүтээлээ дэлгэж байна. Утсан сүлжмэл, хөөмөл хоёрыг хослуулан XIII-XV зууны үеийн хатдын эдэлж хэрэглэж байсан зүйлсээс санаа аван “Хатан эмээл” хэмээх бүтээлээ туурвисан” гэлээ.
Үзэсгэлэнг Чингис хаан Үндэсний музейд долоодугаар сарын 4-20-ны өдрүүдэд дэлгэнэ.
Тод индэр
П.Батчимэг: Цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насныхан жолоодно гэж хуулийн төсөлд тусгасан
Улсын Их Хурлын даргын 76 дугаар захирамжаар Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор цахилгаан дугуй, суррон, цахилгаан скүүтерийн хэрэглээг зохицуулах талаар санал, дүгнэлт гаргах, холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сард байгуулагдсан. Тус ажлын хэсгийн ахлагч, Улсын Их Хурлын гишүүн П.Батчимэгээс хуулийн төслийг боловсруулах явцын талаар тодрууллаа.
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж буй гол зорилго нь юу вэ?
-Хүн амын хэт төвлөрөл, хотжилт, авто замын түгжрэлээс үүдэлтэйгээр Нийслэл Улаанбаатар хотод нийтийн хэрэглээний цахилгаан скүүтер түрээсийн шинэ төрлийн үйлчилгээ бий болж, иргэдийн хэрэглээг өсгөж байна. Гэвч үүнийг дагаад цахилгаан дугуй /суррон/, цахилгаан скүүтерээс унаж бэртэх, явган зорчигч, автомашин, унадаг дугуй, мотоциклтэй мөргөлдөж зам тээврийн осол гэмтэлд өртөх, иргэдийн аюулгүй, тайван зорчих эрхэд нөлөөлөх, өөрийн болон бусдын амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөнд хохирол учруулах явдал ихсэж байна.
Улаанбаатар хотод өдөрт дунджаар 700-800 мянган тээврийн хэрэгсэл авто замын хөдөлгөөнд оролцдог гэсэн статистик мэдээлэл бий. Үүний хажуугаар шинэ тутам гарч ирж буй цахилгаан тээврийн хэрэгслүүд ямар ч зохицуулалтгүйгээр замын хөдөлгөөнд оролцож байна. Иймд төрөөс иргэнийхээ амьд явах, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах үндсэн эрхийг хангах, хүүхдийн ашиг сонирхлыг нэн тэргүүнд хамгаалах “хууль зүйн баталгааг” бий болгох үндсэн үүргийн хүрээнд зайлшгүй хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай байгаа юм.
-Уг хуулийн төслийг боловсруулахад бусад улсын туршлагыг судалсан уу?
-Манай ажлын хэсэг өнгөрсөн сард Бүгд Найрамдах Казахстан Улсад ажиллаж, туршлага судлаад ирсэн. Тус улсын байгаль цаг уурын онцлог, түгжрэл, цахилгаан тээврийн хэрэгслийн хэрэглээ зэрэг нь манай улстай төстэй юм билээ. Түүнчлэн цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйг Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульдаа 2023 оны 06 дугаар сард өөрчлөлт оруулж, баталсан гэдгээрээ онцлогтой. Тус хуулиар цахилгаан скүүтер, жижиг цахилгаан тээврийн хэрэгсэл хэмээн тодорхойлсон байдаг. Манай ажлын хэсэг хуулийг боловсруулж батлуулсан салбарын яам тамгын газар, энэ чиглэлд бизнес эрхэлдэг компаниудын төлөөлөлтэй уулзсан. Ингэхдээ Астана, Алматы гэх томоохон хотуудад ажилласан. Алматы хотын тухайд авто замын нэгдүгээр эгнээг цахилгаан дугуй, скүүтер, мопедын зам болгож, тусгайлсан гэрлэн дохиотой болгож өгсөн нь сайн шийдэл байсан.
Казахстан улс цахилгаан скүүтерийг 25 км/цагаас хэтрэхгүй, зөвхөн 1 хүн унахад зориулагдсан, суудалгүй, 2 эсвэл 3 дугуйт тээврийн хэрэгслийг хэлнэ гэж тодорхой дурдсан байна билээ. Харин бидний хувьд тус улсын туршлагыг үндэслээд асуудлыг цогцоор нь шийдэх гээд зорьж байна.
-Хуулийн төсөлд орж буй өөрчлөлтийн талаар танилцуулахгүй юу?
-Товчхондоо цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насны хүн жолоодно гэж тусгасан. Мөн эдгээр тээврийн хэрэгслийн ангиллыг шинээр тодорхойлж, тээврийн хэрэгслийн техникийн дээд хурд, тээврийн хэрэгсэл зорчихыг зөвшөөрсөн замыг хуульчилна. Цаашлаад цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйн жолоочийн эрх, үүрэг, жолоочид хориглох зүйлсийг тусгана. Мөн нийтийн хэрэглээний цахилгаан дугуй, цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн эрх, үүрэг, тусгай зөвшөөрлийн нөхцөл, шаардлагыг шинээр тодорхойлох юм.
-Цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ эрхлэгчдийн хувьд хуулийн төслийг хэрхэн хүлээн авч байна вэ?
-Үйлчилгээ эрхлэгчдийн зүгээс аль болох л хууль шаардлагагүй. Бид стандартаа баталчихвал мөрдөөд байж чадна гэдэг байр суурийг илэрхийлсээр байдаг. Гэхдээ хуулиар зохицуулж, хариуцлагажуулж үүрэгжүүлэхээс өөр аргагүй. Хууль баталж байж л бид шаардлага тавьж, хариуцлага нэхнэ. Одоо скүүтер түрээсийн бизнес эрхлэгчидтэй төрийн байгууллагуудын харилцаа нь албан бичиг солилцох хэлбэрээр өрнөж байна. Албан бичиг өгсөн гээд хариуцлага шаардах хууль эрх зүйн үндэслэл үүсэхгүй учраас хэн ч мөрдөж дагахгүй. Хууль баталж байж л хяналт зохицуулалтыг албажуулна. Хүний амь насны асуудал шүү дээ. Тээврийн цагдаагийн албаныхан скүүтер унасан иргэн гэдэг зам дээр хутга бариад гүйж байгаа хүнээс ялгаагүй байна хэмээн тодорхойлж байна. Яг голыг нь олсон тодорхойлолт шиг санагдсан.
-Хуулийн төсөл ямар шатанд явж байна вэ?
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулсантай холбогдуулан олон нийтийн хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан. Энэхүү хэлэлцүүлэгт иргэд, олон нийт, үйлчилгээ эрхлэгчид, холбогдох төрийн байгууллагуудын 100 гаруй хүн оролцож, санал бодлоо илэрхийллээ. Хэлэлцүүлгээс гарсан саналыг хуулийн төсөлд тусгасан. Манай ажлын хэсэг тус хуулийн төслийг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сараас хойш боловсруулж, үндсэндээ Улсын Их Хурлын намрын чуулганы завсарлагааны хугацаанд төвлөрч ажилласан. Үүний дүнд хуулийн төслийг 2025 оны 03 дугаар сарын 23-нд Улсын Их Хурлын Тамгын газрын d.parliament.mn/ сайтад байршуулж, https://d.parliament.mn/tusul/c618cdf9-42ec-4c4d-875c-8c3e79b93795 олон нийтээс санал авч, /2025.04.15/-нд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газарт санал авахаар хүргүүлсэн.
Засгийн газрын ирүүлсэн саналыг хуулийн төсөлд тусгаж эцэслэхээр бэлтгэж байна. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Улсын Их Хурлын энэ хаврын чуулганы хугацаанд өргөн барихаар бэлтгэж байна.
-
Өнөөдөр2020/03/18
Халдвар авсан иргэдэд шаардлагатай бүх эмчилгээг хийж байна
-
Тод индэр2019/11/06
Ерөнхий сайд өөрөө танхимаа бүрдүүлдэг байх нь зарчмын хувьд зөв гэж Зөвшилцлийн...
-
Тод мэдээ2021/01/13
Эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийг заавал нөхөн төлөх ёстой юу
-
Тод мэдээ2020/08/11
“Залуучуудын хөгжлийн сарын аян” энэ сарын 12-ны өдрөөс эхэлнэ