Өнөөдөр буюу 2021 оны долоодугаар сарын 30-ны өдөр Улаанбаатарт ажиллах шинжилгээний цэгүүдийн байршлыг танилцуулж байна.

Монгол Улсын Их Хурлын даргын 2021 оны 45 дугаар захирамжаар Худалдааны тухай хуулийн төслийг боловсруулж, Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх үүрэг бүхий ажлын хэсгийг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Өнөрболороор ахлуулан, Ц.Анандбазар, Ж.Ганбаатар, Д.Цогтбаатар, О.Цогтгэрэл, Л.Энх-Амгалан, Б.Энхбаяр нарын гишүүдийн бүрэлдэхүүнтэйгээр байгуулсан юм.

Өнөөдөр (2021.07.29) дээрх ажлын хэсэгт мэргэжил арга зүйн туслалцаа үзүүлэх, мэдээллээр хангах үүрэг бүхий ажлын дэд хэсгийн хуралдаан боллоо. Манай улсад худалдааны салбар үүсэж хөгжсөний 100 жилийн ой энэ онд тохиож байна. Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаас зах зээлийн чөлөөт эдийн засгийн тогтолцоонд шилжсэн сүүлийн 30 жилийн хугацаанд худалдааны салбарыг нэгдсэн бодлогоор зохицуулсан бие даасан хууль, асуудал хариуцсан яамгүй байсаар байна.

Манай улсад хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа 600 гаруй хууль тогтоомжоос 57 хуулийн 100 гаруй заалтаар худалдааны асуудлыг хэсэгчилсэн байдлаар зохицуулсаар ирсэн. Өнгөц харахад эрх зүйн орчныг нь бүрдүүлсэн мэт боловч худалдааны салбарт нэгдсэн бодлого стандарт байхгүй, хяналт сул, эрх бүхий байгууллагуудын ажлын давхардал хийдэл, уялдаа холбоо алдагдсан хэвээр байна. Тухайлбал, хуульд заасан чиг үүргийн дагуу Улсын Их Хурал худалдааны тарифын асуудлыг, Шадар сайд чөлөөт бүсийн асуудлыг, Гадаад харилцааны яам Дэлхийн худалдааны байгууллагатай харилцах асуудлыг, Сангийн яам гаалийн бодлогын асуудлыг, Хүнс хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам дотоод худалдааны асуудлыг, Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яам газрын баялгийн экспортын асуудлыг хариуцан ажилладаг нь олон сөрөг үр дагавар үүсгэж байгааг мэргэжилтнүүд хэлж байна.

Ажлын дэд хэсгийн хуралдаанаар Олон улсын эдийн засгийн ухааны доктор Б.Санжмятав Монгол Улсын худалдааны тулгамдсан асуудлууд, хуулийн төсөл боловсруулах шаардлагын талаар танилцуулга хийв. Мөн УИХ-ын гишүүн асан, Эрүүл мэндийн даатгалын үндэсний зөвлөлийн дэд дарга Д.Дэмбэрэл өмнө нь боловсруулагдаж байсан хуулийн төслүүдийн талаар мэдээлэл өгсөн бол МҮХАҮТ-ын Ерөнхийлөгч О.Амартүвшин худалдааны эрх зүйн орчны талаарх мэдээллийг өглөө.

Дэлхийн томоохон эдийн засагтайд тооцогддог, үйлдвэржсэн орнууд худалдааны хууль тогтоомжтой байдаг. Манай улс Япон Улстай эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрийг байгуулж, Европын холбооны хөнгөлөлтийн систем буюу GSP+-ийн хүрээнд Монгол Улсаас гарал үүсэлтэй 7200 гаруй нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүнд гаалийн тарифын хөнгөлөлт эдэлдэг ч төдийлөн үр дүнд хүрэхгүй байна.

Худалдааны салбар нь 2020 оны урьдчилсан гүйцэтгэлээр ДНБ-ий 15.4 хувь, үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүдийн 40 хувийг тус тус бүрдүүлж байна. Ажиллах хүчний зах зээлд ч томоохон байр суурь эзэлдэг бөгөөд улсын хэмжээнд худалдааны салбарт 2020 онд 165.6 мянган хүн ажиллаж байгаа нь нийт ажиллагсдын 14.7 хувийг эзэлж байна. Худалдааны салбарын нийт борлуулалт 2020 оны эцэст 22 их наяд төгрөг болж, 2019 оноос 1.6 их наяд төгрөг буюу 6.9 хувиар буурчээ. Худалдааны салбарын нийт борлуулалтын 83.6 хувь нь Улаанбаатар хотод ногдож байна.

Худалдааны тухай хуулийн төсөлд худалдааны орчин, тээвэр, логистик, үйлдвэрлэл, гааль, татвар, чөлөөт бүс, хөрөнгө оруулалт, экспортыг дэмжих хөнгөлөлт урамшуулал зэрэг бүхий л салбарын асуудлыг хамарсан цогц зохицуулалтыг тусгах шаардлагатайг ажлын дэд хэсгийн гишүүд хэллээ. Хэдийгээр худалдаа аль болох чөлөөтэй байх зарчмыг баримтлах ёстой ч төрөөс нэгдсэн бодлого, оновчтой хуулийн зохицуулалтыг хийх шаардлагатай гэлээ. Дэлхийн худалдааны байгууллагын зарчим, олон улсын гэрээ хэлэлцээрийг тусгахын зэрэгцээ өөрийн орны онцлогт тохируулах нь хуулийг бодитоор хэрэгжүүлэхэд чухал ач холбогдолтойг ч сануулсан юм. Түүнчлэн цаг үеийн шаардлага, эдийн засгийн хөгжлийн явцад үүсэж буй шинэ чиг хандлагуудыг харгалзан хуулийн төслийн зорилго, агуулгыг тодорхойлох талаар ажлын дэд хэсгийн гишүүд саналаа илэрхийлсэн юм. Тухайлбал, КОВИД-19 цар тахлын нөлөөлөл, цахим худалдаа, цахим шилжилтийн талаар хөндөв.

Одоо цар тахлын дараагаар улс орнууд үндэсний эдийн засгийн бие даасан байдлыг хангах, бүс нутгийн худалдаа, эдийн засгийн интеграцад нэгдэхэд түлхүү анхаарах болж, урт хугацааны бодлого, стратегийг боловсруулан хэрэгжүүлэхийг зорьж байгаа тул нэгдсэн бодлого зохицуулалт чухал байна.

Дотоодын үйлдвэрлэл, үйлчилгээг дэмжих, хэрэглээг сайжруулах эрх зүйн хөшүүрэг, төрийн нэгдсэн бодлого, асуудал хариуцсан яам, агентлаггүй байгаа нь гадаад худалдааны үзүүлэлтэд ч сөргөөр нөлөөлж байна. Гадаад худалдааны үзүүлэлтүүд буурч, нийт бараа эргэлт 2020 онд 12.9 тэрбум ам.доллар болж, өмнөх оноос 6.4 хувиар буурчээ. Экспортоор 7.6 тэрбум ам.долларын бараа, түүхий эд гаргаснаар 2019 оноос 0.6 хувиар буурсан байна. КОВИД-19 цар тархалттай холбоотойгоор дотоодын үйлдвэрлэл саарч, хилийн боомтуудын үйл ажиллагаа удааширснаар экспортын хэмжээ саарсан үзүүлэлт байгааг анхаарах хэрэгтэйг ажлын дэд хэсгийн хуралдаанаар хөндлөө гэж УИХ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээлэв.

УИХ-ын дарга Г.Занданшатарт өнөөдөр (2021.07.29) Унгар Улсын Гадаад хэрэг, худалдааны сайд Петер Сияяарто тэргүүтэй төлөөлөгчид бараалхав. УИХ-ын дарга Г.Занданшатар уулзалтын эхэнд ноён Петер Сияяарто тэргүүтэй уламжлалт, найрсаг харилцаатай Унгар Улсын төлөөлөгчидтэй биечлэн уулзаж буйдаа баяртай байгаагаа илэрхийллээ.

Унгар Улсын Гадаад хэрэг, худалдааны сайд тэргүүтэй төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүнд тус улсын Үндэсний Ассамблей дахь Унгар-Монголын найрамдлын бүлгийн дарга Ласло Хорват ажиллаж байгаа бөгөөд Монгол Улсын Их Хурал дахь Монгол-Унгарын парламентын бүлгийн дарга Н.Ганибал уг уулзалтад оролцсон юм.

Хоёр улсын парламент дахь парламентын бүлгийн дарга нар өнгөрсөн зургадугаар сард цахим уулзалт хийсэн бол өнөөдөр биечлэн танилцах боломж гарч буйг УИХ-ын дарга онцлон дурдав. Үргэлжлүүлэн тэрбээр “Унгар Улсыг бид Зүүн Европ дахь чухал түншээ гэж үздэг. Дэлхийн даяар тархаад буй КОВИД-19 цар тахлын халдварыг тогтоон барих, ард иргэдийнхээ эрүүл мэндийг хамгаалахыг бид тэргүүлэх зорилтоо болгохын зэрэгцээ цар тахлын нийгэм, эдийн засагт үзүүлж буй сөрөг нөлөөллийг бууруулах боломжит бүхий л арга хэмжээг авч хэрэгжүүлж байна. Энэхүү сорилтыг даван туулахад хамтын хүчин чармайлт, харилцан дэмжлэг нэн шаардлагатай энэ үед амьсгалын 33 ширхэг аппаратыг манай улсад хүмүүнлэгийн тусламжийн хүрээнд олгож буй Унгар Улсад гүн талархлаа илэрхийлье” гэлээ.

Унгар Улсын Гадаад хэрэг, худалдааны сайд Петер Сияяарто цаг зав гарган хүлээн авч уулзаж буйд УИХ-ын дарга Г.Занданшатарт талархал илэрхийлээд, хоёр орны олон жилийн түүхтэй, уламжлалт найрсаг харилцаа нь бүх талын хамтын ажиллагааны тогтвортой суурь болдгийг дурдав. Талуудын хамтран хэрэгжүүлж буй томоохон төслүүдэд Унгар Улсын зүгээс онцгой анхаарал хандуулж байгааг тэрбээр хэлээд Монгол Улсын “Биокомбинат” УТҮГ-ыг шинэчлэх төслийн талаар онцоллоо. Төслийн хүрээнд олон улсын үйлдвэрлэлийн зохистой дадлын шаардлага хангасан вирусын гаралтай вакцин үйлдвэрлэл, био аюулгүйн гуравдугаар зэрэглэлийн шаардлага хангасан лабораторийн барилгыг тус тус шинээр барьж, өндөр хүчин чадалтай орчин үеийн тоног төхөөрөмжөөр тоноглох юм. Мөн үйлдвэрийн хэвийн найдвартай, тасралтгүй ажиллагааг хангах дэд бүтэц, цахилгаан хангамж, инженерийн шугам сулжээний өргөтгөл, шинэ үйлдвэр болон лабораторид ажиллах боловсон хүчнийг сургаж, дадлагажуулах зэрэг ажлууд хийгдэх бөгөөд төслийн үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх чиглэлд анхаарал хандуулахыг УИХ-ын даргаас хүслээ. Энэхүү төсөл үр дүнтэй хэрэгжсэн тохиолдолд усны менежмент, хөдөө аж ахуйн чиглэлээрх дараа дараагийн төслүүдийг хэрэгжүүлэх боломжтой болно гэдгийг ноён Петер Сияяарто хэлж байв.

Цар тахлын нөхцөл байдал нь улс орнуудын эрүүл мэндийн салбарын нөөц бололцоог бүрэн шалгаж байгаа тул энэ чиглэлд онцгой анхаарал хандуулах нь зүйтэй хэмээн үзэж, Унгар Улс амьсгалын аппаратыг үйлдвэрлэж эхлээд байгаа юм байна. Түүнчлэн дотоодын хэрэглээгээ бүрэн хангахаар амны хаалт үйлдвэрлэж, агаарын тээврийн салбараа бэхжүүлэхэд анхаарсан бол ирэх жилээс вакцин үйлдвэрлэж эхлэхээр төлөвлөн холбогдох судалгаа хийж, бэлтгэл ханган ажиллаж байгааг талаар мэдээлэл өгсөн. Ийнхүү тодорхой төрлийн эмнэлгийн тоног төхөөрөмжийг дотооддоо үйлдвэрлэж эхэлснээрээ тусламж хэрэгтэй бусад улс оронд туслалцаа үзүүлэх боломжтой болж, Монгол Улсаас ирсэн хүсэлтийн дагуу эдгээр амьсгалын аппаратуудыг өгч байгаа юм. Монгол Улсад вакцинжуулалт өндөр хувьтай байгаа, тиймээс цар тахлын халдвараас хамгаалах сэргийлэх зорилгоор эмнэлгийн тоног төхөөрөмжийн туслалцаа үзүүлэхдээ таатай байна гээд эдгээр тоног төхөөрөмж нь олон монгол хүний эрүүл мэнд, амь насыг хамгаална гэдэгт найдаж байгаагаа илэрхийллээ.

КОВИД-19 цар тахлын эсрэг дархлаажуулалтыг эрчимжүүлэх нь цар тахлын эрсдэлээс сэргийлэх гол хүчин зүйлүүдийн нэг гэдэгтэй санал нэг байгаагаа УИХ-ын дарга Г.Занданшатар хэлээд Унгар Улсад оршин суугаа манай иргэд вакцинд хамрагдах боломжтой болсонд баяртай байгаагаа илэрхийллээ. Мөн тэрбээр хоёр улсын хууль тогтоох байгууллага хоорондын идэвхтэй харилцаа нь хоёр талын хамтын ажиллагааны эрх зүйн орчинг бэхжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой хэмээгээд  “Биокомбинат” УТҮГ-ыг шинэчлэх төслийн үйл ажиллагаанд Монгол УИХ-ын зүгээс чухалчлан анхаарч, бүх талаар дэмжин ажиллах болно гэлээ.

Үргэлжлүүлэн УИХ-ын дарга Г.Занданшатар “Боловсролын салбар нь манай хоёр улсын харилцааны тэргүүлэх чиглэл юм. Монголын олон зуун залуус Унгар Улсад суралцан мэргэжлийн боловсон хүчин болон бэлтгэгдэж, эх орныхоо бүтээн байгуулалтад үнэтэй хувь нэмэр оруулахын зэрэгцээ хоёр улсын ард түмэн хоорондын харилцааны гүүр болж байна. Хоёр талын харилцааг бэхжүүлэхэд иргэд хоорондын харилцаа чухал үүрэгтэй гэдэгтэй Та санал нэг байгаа байх. Цаашид боловсролын салбарын хамтын ажиллагаа өргөжүүлэн хөгжүүлнэ хэмээн найдаж байна” гэлээ. 

Мөн хоёр улсын улс төрийн харилцаа бэхжиж, соёл, боловсролын чиглэлээрх хамтын ажиллагаа гүнзгийрч байгааг Г.Занданшатар дарга дурдлаа. Хоёр орны соёл болон кино урлагийн салбарын хамтын ажиллагаа сүүлийн жилүүдэд өргөжин хөгжиж байгааг онцлоод “Энэ чиглэлээр дэлхийд өөрийн гэсэн орон зайг бий болгосон Унгарын туршлагыг нэвтрүүлэх, хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх сонирхолтой байна. Унгарын талын дэмжлэгтэйгээр Бат болон Атилла хаадын тухай кино бүтээж буйд баяртай байна” гээд хоёр орны иргэд хоорондын харилцааг бэхжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой энэхүү үйл ажиллагааг бүх талаар дэмжин хамтран ажиллахад бэлэн байгаагаа илэрхийллээ. 

Хэдийгээр цар тахлын амаргүй нөхцөлд байгаа ч хүн төрөлхтний эв нэгдлийн илэрхийлэл болсон Зуны олимп энэ өдрүүдэд болж байгааг УИХ-ын дарга дурдаад Унгар Улсын баг тамирчид өндөр амжилттай оролцож буйд баяр хүргэсэн юм. 

Унгар Улс иргэдийн эрүүл мэндийг хамгаалахад спорт нэн чухал хэмээн үзэж, энэ салбарыг бэхжүүлэхэд ихээхэн анхаарал хандуулж, хөрөнгө оруулалт хийдэг талаар ноён Петер Сияяарто дэлгэрэнгүй мэдээлэл өглөө. 

Уулзалтад УИХ-ын гишүүн, Улсын Их Хурал дахь Монгол-Унгарын парламентын бүлгийн дарга Н.Ганибал, Унгар Улсын Үндэсний Ассамблейн гишүүн, Үндэсний Ассамблей дахь Унгар-Монголын найрамдлын бүлгийн дарга Ласло Хорват, Унгар Улсаас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Борбала Обрущанский, Гадаад хэрэг, худалдааны яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Барани Андраш болон албаны бусад хүмүүс байлцлаа.