Тод индэр
Ө.Болдсайхан: Буудай импортлох нь өнөөгийн нөхцөл байдалтай уялдсан шийдвэр гэж харж байна
Монголын тариаланчдын үндэсний холбооны гүйцэтгэх захирал, Хөдөө аж ахуйн шинжлэх ухааны доктор Ө.Болдсайхантай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.
-Өнгөрсөн долоо хоногт хэсэг тариаланч ОХУ-аас 160 000 тонн улаан буудай импортлох Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамны шийдвэрийг эсэргүүцэн, жагсаал зохион байгуулсан. Мөн энэхүү буудайн импортод татвар төлөгчдийн 128 тэрбум төгрөг зарцуулах нь хэмээн шүүмжилсэн. Энэ тухайд та бүгд ямар байр суурьтай байна. Ер нь танай холбоо хэдэн гишүүнтэй, ямар үйл ажиллгаа эрхэлдэг вэ?
-Манай улс жилдээ 230 000 тонн гурил хэрэглэдэг бөгөөд үүнийг 300 000 орчим тонн улаан буудайгаар хийдэг. 2019 онд улсын хэмжээнд 247 000 тонн улаан буудайг гурилын үйлдвэрүүд худалдан авч гурил хийсэн нь нийт хэрэгцээнээс 20 орчим хувиар хүнсний буудай дутсан дүн. Үнэндээ бол тариаланчид маань хичээн зүтгэж, нийтдээ 400 000 гаруй тонн улаан буудай хураан авсан. Гэхдээ 2019 оны найм, есдүгээр сард буюу будааны болц гүйцэх, хураалтын үед хоёр сар орчим үргэлжилсэн бороо орж, цаг агаарын гэнэтийн үзэгдлүүдээс шалтгаалан ургацын зарим хэсгийн чанар бууран малын тэжээл, спирт үйлдвэрлэл, тахиа шувууны аж ахуйд зарцуулагдсан. Хэдийгээр хүнснээс бусад зориулалтуудаар хэрэглэгдсэн боловч тариаланч бидний л ургуулсан будаа учраас бүртгэлийн хувьд улаан буудайн ангилалдаа тооцогдоно. Түүнээс биш огт ургаагүй, хураагаагүй буудайг тариаланчид мэдээлсэн зүйл байхгүй. Харин усалгаагүй, нээлттэй тариалангийн хувьд цаг агаарын үзэгдлийн нөлөөг аль ч улс зохицуулж чадахгүй байгааг буудайн тариалангийн нөлөөтэй орнууд болох ОХУ, Австрали, Казакстан, Туркэд 2019 онд зарим ургацаа алдсанаас харж болно.
Монголын тариаланчдын үндэсний холбоог газар тариалан эрхлэгчдийн голлох холбоод хамтран байгуулаад хоёр жил болж буй бөгөөд энэ хугацаанд тариаланчдын талаар буруу мэдээллүүдээс болж олон нийтэд үүссэн сөрөг этгэгдлүүдийг зөвөөр ойлгуулах, тариаланчдаа үнийн бодлого, технологийн дэвшлээр дэмжих, тэдэнд бодлогын өмгөөлөл үзүүлэх зэрэг томоохон арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлж ирлээ. Бид тариаланчдын саналыг нэгтгэн, төрийн бодлогод урьдчилан суулгах, аливааг зөвшилцлийн замаар шийдэх зарчмыг барин ажилласнаар энэ салбарт олон дэвшлийг эхлүүлсэн, хамтын удирдлагын зарчимтай холбоо болсон. Бид дээр дурдсан буудай импортын асуудлын шалтгаан, тоо баримтыг нухацтай судлаж үзлээ. Монгол улс нэг сард 21 000 тонн гурил иддэг байсан бол коронавирусээс шалтгаалсан хорио цээрийн улмаас олон зуун мянган хүүхэд, оюутан гэртээ гурван сарын турш байгаа нь үндсэн хүнс болох гурилын хэрэглээг огцом өсгөсөн байна. Бидний нийлүүлсэн 247 000 тонн буудай нь есөн сарын хэрэглээ байсан бол дээрх шалтгаанаар долоон сарын хэрэглээ болон буурсныг гурил үйлдвэрлэгчидтэй хийсэн олон удаагийн судалгаагаар тодорхой боллоо. Хэдхэн хоногийн өмнө 50 улсад илрээд байсан тахал өнөөдөр 100 гаруй улсад тархан өсч байгаа нь хүнсний хомсдлийг бий болгох, дэлхий нийтээр хөл хорио тогтоох магадлалтай.
Гурилын үйлдвэрүүд дөрөвдүгээр сар гэхэд түүхий эдгүй болох, одоо агуулахдаа гурилын нөөцгүй болсон мэдээлэл бодитой тул улаан буудай импортлох шаардлага тулгарсан байна. Хүнсний аюулгүй байдлын зөвлөл болон ХХААХҮЯ хамтран 60 000 тонн улаанбуудай импортлох квот олгох гэж байгааг манай холбоо судлан үзээд, тариаланчидтайгаа ярилцан, талуудтай ойлголцсон. Нэмж импортлох 100 000 тонн улаанбуудайн 10 000-ыг нь гар ариутгалын бодис, үлдсэнээр нь гурил хийхэд энэхүү өндөржүүлсэн байдлаас шалтгаалсан нэмүү хэрэглээтэй холбоотойгоор нийт импортын будаагаар таван сарын гурилын хэрэгцээг хангах буюу ирэх наймдугаар сарыг дуустал гурилаар хангах боломжтой тооцоог гурилын үйлдвэрүүд болон яамныхан гаргасан байна. Дэлхий нийтийг хамарсан цар тахлын үед гэртээ хорионд байгаа олон зуун мянган хүүхдээ, ахмадаа, иргэдээ өлсгөх вий гэсэн үүднээс тариаланчид маань судалгаанд үндэслэн ойлголцож, энэхүү импортын квотонд хүлээцтэй хандаж байгаа. Хэрэв ОХУ хилээ хаах нөхцөл үүсвэл улаан буудайн импорт тасалдаж, гурилын хангамж ноцтой болох, энэхүү тахлын үргэлжлэх хугацаа бүрхэг байгаа зэрэг олон хүчин зүйлүүдийг тооцон үзэхэд дэлхий нийтээрээ зөвхөн амьд үлдэхийн төлөө тэмцэж байхад хүн ардаа хүнсний хомсдолд оруулахгүй байх шийдвэрийг бүх талууд нухацтай судлан, алдаагүй шийдвэр гаргах хэрэгтэй.
Гэхдээ тариаланчдын нийтлэг болгоомжлол, бухимдал бол энэхүү өндөржүүлсэн байдлын импортын квотыг далимдуулан гурилын үйлдвэрүүд ихээр нөөц бүрдүүлэн татаж, намар дотоодоос хураан авах улаан буудайг зах зээлгүй болгох, үнэгүйдүүлэх байдал үүсгэхгүй байх асуудлууд тул үүн дээр онцгой анхаарахыг манай холбооноос салбарын яам болон Хүнсний аюулгүй байдлын зөвлөлд сануулж, гурилын үйлдвэрүүдэд уриалж, хяналт тавин ажиллаж байна. Хэвийн жил ийм хэмжээний квот яригдсан бол бид огт өөр асуудал тавьж, тооцоолол ч өөр байх байсан. Өнөөдөр улс орон өндөржүүлсэн бэлэн байдалд, хүүхдүүд хорионд, хүн ард маань өвчлөхгүй, үхэхгүй байхын төлөө тэмцэж байхад энэ асуудлаар гурилын үйлдвэрүүд ч, тариаланчид ч, төр засаг ч ашиг хонжоо харах, шоу хийх шаардлагагүй. Харин хамтран ажиллаж, зөвшилцөж, үнэн мэдээлэл, зөв тооцоо судалгаатай шийдвэрүүд гарган олон нийтийг хямруулахгүй байх хэрэгтэй. Импортын будааг улсын мөнгөөр оруулж ирэх асуудал байгаа, эсэхийг мөн судлаж мухарлалаа. Яамнаас стратегийн хүнс болох улаан буудайг зөвхөн импортлох эрх буюу квотыг өмнөх жилүүдийнхээ жишгээр өгснөөс биш төрөөс ямар ч мөнгө гарахгүй юм байна. Гурилын үйлдвэрүүд 100 хувь өөрсдийн хөрөнгөөр будаагаа татаж, харин төрөөс импортын татварыг чөлөөлснөөр иргэдээ хямд гурилаар хангах бодлоготой байгаа аж.
-Дотоодын улаан буудайн хэрэглээг бүрэн хангахуйц ургац авсан гэж өнгөрсөн жил эрх бүхий хүмүүс нь мэдээлсэн атал ахин импортолхоор болжээ. Намар нэг тонн улаан буудайг тариаланчдаас худалдан авсан өртгөөс өдгөө 200 000 төгрөгөөр илүү буюу 700 000-800 000-гаар түүхий эд авч, төсвийн хөрөнгө үрэх нь гэсэн яриа бий. Энэ талаар тодруулна уу?
-Дээр хэлсэнчлэн намар хураасан буудайн 20 хувь нь гурилын үйлдвэрийн чанарын шаардлага хангаагүй буюу болц нь гүйцээгүй юм. Тариалангийн бүсэд наймдугаар сарын 20-25-нд намрын эхний хяруу унадаг тул түүнээс урагш 85 хоног буюу зургадугаар сарын 1-нд тариа соёолсон байхаар тооцон үрээ суулган, хураан авах боломжтой. Хичнээн хичээн ажиллаад ч сүүлийн жилүүдэд хавартаа гантай, харин найм, есдүгээр сард тариа боловсрох цагаар бороо асгаад болц оройтуулаад байна. Мөн тавдугаар сард хөрсний хэм хангалттай дулаан байдаггүйгээс эрт үрлэж болдоггүй гэх мэт олон хүчин зүйлийн улмаас буудайн болц гүйцээгүйгээс стандартанд нийцэх хэмжээ буурсан юм. Энэхүү буудайн дутагдал бол ургацын чанараас хамаарсан 20 хувь, нэмээд өнөөгийн хорио цээрээс шалтгаалсан нэмүү хэрэглээнээс үүссэн 20 гаруй хувийн асуудал байгаа юм. Түүнчлэн улаан буудай импортлоход улсын төсвөөс хөрөнгө гардаггүй бөгөөд үйлдвэрүүд өөрсдийн мөнгөөр ОХУ-аас олгосон квотын дагуу түүхий эд худалдан авдаг. Энэ хүнд үед энэ талаар буруу мэдээлэл цацаж, ард нийтийнхээ ч, тариаланчдынхаа ч сэтгэл санааг хямруулахгүй байсан нь зүйтэй.
-150 000 тонн гэдэг бол манай улсын нэг жилийн ургацын бараг 40 гаруй хувь. Ийм хэмжээнийхийг импортлосноор намар гурилын үйлдвэрүүд тариаланчдын буудайг худалдан авахгүйд хүрэх магадлалтай гэх хүн бий. Таны бодлоор ийм нөхцөл байдал үүсэх үү?
-Энэ асуудал дээр л тариаланч бид хамгийн их санаа зовниж, яам болон засагтай ярилцаж байгаа ч өнөөдөр өндөржүүлсэн бэлэн байдлын хууль, журам үйлчилж байна. Гэхдээ гурилын үйлдвэрүүд өнөөдөр тариаланчдаас улаан буудай худалдан авъя гэж зарласан ч хэн ч нийлүүлэхгүй байна. Мөн тахианы аж ахуйнууд ч тэжээлийн будаагүй болсон байна. Шувууны тэжээл бол гурил хийдэгтэй адил сайн чанарын буудай байх ёстой. Тиймээс шинэ ургац гартал тахианы аж ахуйнуудад 20 000-30 000 тонн будаа хэрэгтэй тул тэд энэхүү импортын будаанаас олгох хүсэлт гаргах тухай яригдаж байна. Дээр нь коронавирусын өвчлөл даамжирвал төрөөс хүнсний нөөц үүсгэх бодлого бариж байгаа юм байна. ОХУ-аас импортолж буй буудайны ханш дотоодын нийлүүлэгчдийнхээс 150-200 мянган төгрөгөөр үнэтэй байгаа нь үнэн. Тиймээс ирэх намраас дотоодын буудайн үнэ ч бас одоо ОХУ-аас авч буй үнээр тогтоогдох боломж бүрдэх магадлалтай. Ер нь гурилын үнийг төрөөс олон жил барьж, иргэдийг хямд гурилаар хангахыг зорисон. Үүний улмаас буудайн үнэ өртгөө нөхөж чадахгүй, салбараараа доройтож байгаагаас тариаланчдын хөрөнгө оруулалт үнэгүйдэж, алдагдл хүлээдэг. Цаашдаа ийм байдлаараа явбал иргэдээ хямд гурилаар хангах төрийн бодлогод тариаланчдын хувийн хөрөнгө идэгдэж дуусах эрсдэлтэй.
-Та газар тарилангийн салбарт 20 гаруй жил ажиллан, Канад улсад хөрс судлалаар суралцаж, мөн агрономийн чиглэлээр докторын зэрэг хамгаалжээ. Манайх ер нь хөрсөө хэр судалсан бол. Нэг га талбайгаас авах ургацаа хэрхэн өсгөх вэ. Хэрэв арвин, чанартай ургац хураадаг бол үр, тариа импортлох тухай асуудал хөндөгдөхгүй байх, тийм үү?
Нэгжээс авах ургацыг нэмэгдүүлэх, хөрсний судалгааг төгөлдөржүүлэхэд шинжлэх ухааны байгууллагын оролцоо маш чухал байна. Дарханы Ургамал, газар тариалангийн хүрээлэн бол дэлхийд нэр хүндтэй, олон судлаачидтай, маш сайн ажиллаж байгаа байгууллага. Энэ хүрээлэнгийн олон бүтээл өнөөдөр тариалангийн салбарт нэвтэрч эхэлж байгаа ч бодлогын дэмжлэг нь яам хооронд цалгардаж байна. Газар тариаланг цаашид илүү хүчтэй болгоход шинжлэх ухаанаар хөтлөх үндсэн гарц байгаа юм. Тариаланд инновацийг шингээж, судалгаанд суурилсан технологийн нэвтрүүлэлт, шийдвэрүүдийг хийснээр бид нэгжийн ургацыг цаг агаарын эрсдлээс хамгаалан, тогтворжуулах хэрэгтэй байна. Одоогоор улсын дунджаар нэг га-гаас 13 центнер улаан буудай хураадаг бөгөөд энэхүү газрыг өнө мөнхөд ашиглах тул зохист хэмжээгээр бордон, тогтмол ургац авахыг чухалчилдаг юм. Нэмж хэлэхэд, манай тариаланчид хөрсөө маш их анхаарч, тордохыг хичээж, шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр, урт хугаанд өгөөжтэй ашиглахыг зорьдог болсон. Далайн түвшнээс 1000 метрээс дээш өндөрлөгт бид газар тариаланг ийнхүү хөгжүүлж, улаан буудай, төмс, хүнсний ногоогоор дотоодын хэрэгцээгээ өдий зэрэгтэй хангаж буй нь сайшаалтай. Хэдий хүндрэл ихтэй ч газар тариалангаа дотооддоо эрхлэхээс өөр сонголт Монголд үгүй гэдэг нь онол, практик, нийгэм, эдийн засгийн бүхий л түвшиндээ нотлогдсон.
-Бид буудай, гурил экспортлогч улс болох боломжтой гэж ярьдаг. Урд хөршийнхөн манай гурилыг органик хэмээн нэлээд сонирхон, худалдан авах саналаа ирүүлдэг юм билээ. Манайд гурил үйлдвэрлэл болон улаан буудайн нийлүүлэлтийн харьцаа ямар байдаг бол?
-Манай холбооныхон 2018 онд бүх аймаг, сумд үйл ажиллагаа явуулдаг гурилын үйлдвэр, цехүүдэд судалгаа хийсэн. Одоогоор Монголд гурилын 10-12 үйлдвэр тогтмол үйл ажиллагаа явуулж буй бол 3-4 жижиг цехийг улирлын чанартай ажиллуулдаг юм байна. Дээрх 12 үйлдвэр 80 хувийн хүчин чадлаараа ажиллахад жилд 500 000 тонн орчим улаан буудай боловсруулах боломжтой. Гэхдээ борлуулалт болон боломжит байдлаа тооцон чадлынхаа 70 орчим хувийг ашигладаг юм билээ. Хэрэв хангалттай түүхий эдтэй байж, 95 хувийн хүчин чадлаараа ажиллавал урд хөрш рүү гурил экспортлох бүрэн боломжтой.
Эх сурвалж: Unuudur.mnТод индэр
Б.Одбаяр: Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулах, амьдралын чанарыг дээшлүүлэхэд өндөр үр өгөөжийг авчирна
Нийслэлийн авто замын сүлжээг өргөтгөж, түгжрэлийг бууруулах Туулын хурдны зам төслийг Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх 24 мега төслийн хүрээнд хэрэгжүүлж байна. Тус төслийн бүтээн байгуулалтын ажлын гүйцэтгэгчээр Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, ажлыг эхлүүлэхэд бэлэн болсон. Үүнтэй холбогдуулан нийслэлийн Замын хөгжлийн газрын дарга Б.Одбаяраас зарим зүйлийг тодруулж, ярилцлаа.
-Монгол Улсад анх удаа хот доторх Туулын хурдны замын хэмжээний томоохон авто замын бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэхэд бэлэн болжээ. Аливаа ажлын эхлэх хүртэлх зам хамгийн урт гэдэг. Туулын хурдны замыг барьснаар яг ямар үр дүн гарах юм бэ?
-Туулын хурдны замыг барих гүйцэтгэгчийг олон улсын нээлттэй тендерээр шалгаруулж, Хонгконгийн ““ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, гэрээний хэлэлцээрт ороход бэлэн болоод байна. Ирэх долоо хоногт буюу наймдугаар сарын эхээр авто замын ажлыг эхлүүлнэ. Туулын хурдны замын тендер сонгон шалгаруулалтыг 2025 оны нэгдүгээр сард зарлаж, ТЭЗҮ-ийг шинэчлэн боловсруулах, замын трассын бодит судалгаа, олон улсын туршлага судлах, газар чөлөөлөх зэргээр бэлтгэл ажлууд хийгдэж ирлээ. Нийслэл 2025 оныг “Бүтээн байгуулалтын жил”-ээр нэрлэж, хотод хамгийн их тулгамдаад байгаа түгжрэл, агаарын бохирдол, эрчим хүч зэрэг асуудлыг шийдвэрлэхээр 24 мега төслийг гараанаас гаргаж байгаагийн нэг нь Туулын хурдны зам. Туулын хурдны зам, Шинэ тойрог замтай хамтаар баригдсанаар түгжрэлд хамгийн өндөр үр дүнгээ үзүүлж, нийтдээ 40 гаруй хувиар түгжрэлийг бууруулна. Энэ бол маш том үр дүн гэж үзэж, хүлээлт өндөр байна.
-Туулын хурдын замын техникийн үзүүлэлтээс товч дурдвал?
-Үндсэн авто замын урт 32 км, үндсэн авто замын эгнээ 6, хоёр түвшний огтлолцол бүхий гарц уулзварыг 7 байршилд шийднэ. Хоорондын зай нь 3-7 км байна. Үндсэн авто замаас гадна холбоос замуудыг барина гэсэн үг. Нийт 9.8 км урт гүүрэн байгууламж, 4 байрлалд туннель барина. Авто замаар дамжих тооцоот хурдыг 80-100 км/цаг гэж тооцоолж байна. Туулын хурдны зам дангаараа замын хөдөлгөөний дундаж хурдыг 13.5 хувиар нэмэгдүүлнэ.
-Байршлын хувьд яг хаанаас хаа хүртэл гэж төсөөлөх вэ?
-Ерөөсөө л хотын зүүн зах буюу Улаанбаатар-Налайх чиглэлийн авто замаас Баруун аймаг руу салдаг аюулгүйн тойрог хүртэл Улаанбаатар хотын урдуур буюу Богд уулын энгэрээ дагаж 32 км тасралтгүй үргэлжилнэ. Дундуур нь 7 орц гарцтай. Олон улсын экспресс зам байдлаар гэрлэн дохиогүй үргэлжилнэ гэж тооцоолж байгаа. Хурдны зам дундуур орц гарцыг шийдэж өгснөөр Энхтайваны гүүр, Яармагийн гүүр, Наадамчдын гүүр, Сонсголонгийн гүүр зэргээр дамжин өнгөрөх Улаанбаатар хотын төвийн хэсгийн ачааллыг хуваалцаад зогсохгүй одоогийн асуудал болоод байгаа Нисэх, Яармагийн түгжрэлийг арилгана гэж тооцож байна.
-Туулын хурдны замыг хэдий хугацаанд барих вэ. Нэгэнт бариад эхлэх нь тодорхой болсон учраас санхүүжилтийн хувьд л асуудал үүсэхгүй бол барьчих боломжтой санагдаж байна?
-Туулын хурдны замыг богино хугацаанд өндөр үр дүнтэй барьж байж л түгжрэлийг бууруулна. Энэ хүрээндээ бид Улаанбаатар хотын хэмжээнд 2024 онд өмнөх 10 жилийн хугацаанд баригдсан авто замуудаас ч урт авто замыг шинэчилсэн. 2025 онд ч хурдны замтай, олон түвшний огтлолцлол замтай болохын тулд нэгдүгээр түвшний авто замуудын шинэчлэл үргэлжлээд явж байна. Санхүүжилтийн тал дээр барилгын ажил нийт 2.3 наяд төгрөгийн төсөвт өртөгтэй. Нийт өртөгт үндсэн авто зам, гүүр туннель, шугам сүлжээний ажил болон бусад ажлууд багтана. Энэ онд 500 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг шийдсэн. Гүйцэтгэгчээ шалгаруулчихлаа. Ажил явуулахад асуудал байхгүй. 2028 оны наймдугаар сард Туулын хурдны замын зорчих хэсгийн хөдөлгөөнийг нээхээр төлөвлөсөн.
-Туулын хурдны замын барилгын ажлыг гүйцэтгэх Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК-ийн талаар хүмүүс их сонирхож байгаа байх. Хэр туршлагатай компани юм бэ?
-Туулын хурдны замын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендерт 4 компаниас шалгарсан нь “ХаоЮань групп” ХХК. Энэ компани нь 2008 онд Хонгконгт бүртгэгдсэн. Инженер, худалдаа, логистик, эрчим хүч, ашигт малтмал, хөдөө аж ахуй, авто зам гээд олон салбарт бүтээн байгуулалт хийдэг туршлагатай. Европ, Ази, Африк, Ойрхи Дорнодын улсуудад 10 гаруй салбар компанитай. Малайз, Ангол, Этиоп, Серби, Казахстан, Хятад, Хонгконгт дэд бүтцийн болон хурдны замын төслүүд хэрэгжүүлж байсан. Хүлээлгэж өгсөн төслүүдээс нь дурдвал, Ангол улс Мозамбикийн төмөр замын төсөл, Ангол улс Луандагийн олон улсын шинэ нисэх онгоцны буудлын төмөр замын салбар шугам ба шугамын дагуух таван нэгдсэн төв станцын төсөл, Сербийн 253 км хурдны зам болон E763 хурдны зам, Серби-Унгар-Сербийн төмөр замын төсөл, Казахстан Кама хурдны замын төсөл, Малайзын KKIP баталгаат орон сууцны төсөл, Ангол улсын Онджива хотын усан хангамжийн төсөл, Малайз улсад байгаль орчныг хамгаалах технологи бүхий аюултай хог хаягдлыг боловсруулах иж бүрэн үйлдвэрийн төслийг хэрэгжүүлж байсан. Олон улсын инженерийн салбарт төлөвлөлт, зураг төсөл, барилгын ажлын болон төслийн удирдлагын тэргүүлэх чадвартай. Дотоод, гадаадын олон компани, банк, даатгалын байгууллагатай урт хугацааны тогтвортой хамтын ажиллагаа тогтоосон бөгөөд жилд 2 тэрбум ам.долларын үйлдвэрлэлийн хүчин чадалтай. Туулын хурдны замыг барьж ашиглалтад хүлээлгэн өгөх бүрэн бололцоотой компани гэж үзэж, шалгуур үзүүлэлтүүдтийг хангасан учраас сонгосон.
-Хотоо тойроод 32 км урт үргэлжлэх хурдны замтай болчихвол мэдээж хэнд ч таатай, жинхэнэ бүтээн байгуулалт болно гэж бодож байна?
-Тэгэлгүй яах вэ. Туулын хурдны замаар түгжрэлийг бууруулаад зогсохгүй шүү дээ. Цаашид энэ хэмжээний бүтээн байгуулалтыг улс орондоо хийж чадах юм байна гэсэн урам зориг ч болно. Тиймээс нийслэлийн удирдлага, баг, хамт олон хичээж ажиллаж, төслөө амжилттай хэрэгжүүлнэ. Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулахаас гадна эдийн засгийн хувьд ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, түгжрэлээс үүдэлтэй алдагдсан боломжийг нөхөх, эдийн засгийн эргэлтэд эерэг нөлөөтэй. Жишээлбэл, Улаанбаатар хотын иргэд цаг хугацаа, ажиллах боломж, түлш зэргээ түгжрэлд зарцуулдаг учраас нэг цагт 6500 төгрөг, жилд 3 их наяд төгрөгийг түгжрэлээс болж алддаг байна. Туулын хурдны зам төслөөр энэ алдагдсан боломжийн өртгийг нөхнө. Ингэснээр иргэдийн амьдралын чанар сайжирна. Гол нь стрессгүй амьдарна. “20 минутын хот” төлөвлөлтийг дэмжинэ. Азийн авто замын сүлжээний хөгжлийг дэмжиж, Улаанбаатар хотыг тойрон гарах тасралтгүй хөдөлгөөн бий болсноор хотын төвийн агаарын бохирдлыг бууруулахад ч хувь нэмрээ оруулна. Олон талын ач холбогдолтой төсөл бол Туулын хурдны зам юм.
Тод индэр
"Монгол дархан: өв, урлахуй" тусгай үзэсгэлэнд 60 уран бүтээлч 130 гаруй бүтээлээ дэлгэлээ
Монгол дархны уламжлалт өв, соёлыг хадгалан хамгаалах, судлан шинжлэх, олон нийтэд сурталчлан таниулах, түгээн дэлгэрүүлэх, соёлын биет бус өвийг өвлөн уламжлагч ахмад дархчуудыг хөхиүлэн дэмжих, тэдний мэдлэг ухааныг хойч үедээ өвлүүлэн уламжлуулах зорилгоор “Монгол дархан: өв, урлахуй” тусгай үзэсгэлэ2025 оны долоодугаар сарын 04-ний өдөр Чингис хаан Үндэсний музейд нээлтээ хийлээ.
Өдгөө дөрөв дэх жилдээ зохион байгуулж буй уг үзэсгэлэнг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн ивээл дор Өндөр гэгээн Занабазарын мэндэлсний 390 жилийн ойг тохиолдуулан дэлгэж байгаа онцлогтой.
“Монголчуудын түүхэнд дархчуудын оролцоо” сэдвийн дор болж буй тус үзэсгэлэнд Монгол, Буриадын 60 уран бүтээлч, дархан 138 бүтээлээр үзэсгэлэнгээ дэлгэсэн юм. Ийнхүү ардын, шашны, чимэглэлийн урлал болон чөлөөт уран бүтээл зэрэг дөрвөн төрлөөр бүтээлүүдийг хүлээн авч, шилдэг 20 бүтээлийг шалгарууллаа.
Шилдгийн шилдэг дөрвөн бүтээлч:
- Хүрэл цутгуурт алтан шармал “Цагаан дарь эх” – “Занабазарын хийц” ТББ;
- “Мөнгөн цар аяга” – Уран дархан Б.Баярсайхан;
- Луун сийлбэртэй, алтан шармал “Ган хэт хутга” – Уран дархан Н.Бат-Эрдэнэ;
- “Хүннү эмээл” – “Мөнгөн талст” урлангийн бүтээл тус тус шилдгийн шилдгээр шалгарлаа.
Уран бүтээлч Д.Энхдаваа “Би уг үзэсгэлэнд дөрвөн бүтээл дэлгэснээс “Хас Эрдэнэ” гэх бүтээлээрээ шилдэг уран бүтээлч шагналыг хүртлээ. Ган сийлбэрээр урласан уг бүтээлээ орчин цагийн хийцээр алмас эрдэнийн 15 шигтгээ шигтгэн хийсэн. Очир алмас нь тухайн айл гэр, хувь хүний эд хөрөнгийг хамгаалахаас гадна өнө мөнх, өргөн дэлгэр байхыг бэлгэддэг. Мөн хэт хутга нь монгол эр хүний гоёлын нэгэн чухал зүйл бөгөөд үе удамдаа өвлүүлэн үлдээдэг гэдгээрээ эрхэм ач холбогдолтой” хэмээв.
Уран бүтээлч Г.Эвсанаа “Уг үзэсгэлэнд хоёр дахь жилдээ уран бүтээлээ дэлгэж байна. Утсан сүлжмэл, хөөмөл хоёрыг хослуулан XIII-XV зууны үеийн хатдын эдэлж хэрэглэж байсан зүйлсээс санаа аван “Хатан эмээл” хэмээх бүтээлээ туурвисан” гэлээ.
Үзэсгэлэнг Чингис хаан Үндэсний музейд долоодугаар сарын 4-20-ны өдрүүдэд дэлгэнэ.
Тод индэр
П.Батчимэг: Цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насныхан жолоодно гэж хуулийн төсөлд тусгасан
Улсын Их Хурлын даргын 76 дугаар захирамжаар Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор цахилгаан дугуй, суррон, цахилгаан скүүтерийн хэрэглээг зохицуулах талаар санал, дүгнэлт гаргах, холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сард байгуулагдсан. Тус ажлын хэсгийн ахлагч, Улсын Их Хурлын гишүүн П.Батчимэгээс хуулийн төслийг боловсруулах явцын талаар тодрууллаа.
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж буй гол зорилго нь юу вэ?
-Хүн амын хэт төвлөрөл, хотжилт, авто замын түгжрэлээс үүдэлтэйгээр Нийслэл Улаанбаатар хотод нийтийн хэрэглээний цахилгаан скүүтер түрээсийн шинэ төрлийн үйлчилгээ бий болж, иргэдийн хэрэглээг өсгөж байна. Гэвч үүнийг дагаад цахилгаан дугуй /суррон/, цахилгаан скүүтерээс унаж бэртэх, явган зорчигч, автомашин, унадаг дугуй, мотоциклтэй мөргөлдөж зам тээврийн осол гэмтэлд өртөх, иргэдийн аюулгүй, тайван зорчих эрхэд нөлөөлөх, өөрийн болон бусдын амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөнд хохирол учруулах явдал ихсэж байна.
Улаанбаатар хотод өдөрт дунджаар 700-800 мянган тээврийн хэрэгсэл авто замын хөдөлгөөнд оролцдог гэсэн статистик мэдээлэл бий. Үүний хажуугаар шинэ тутам гарч ирж буй цахилгаан тээврийн хэрэгслүүд ямар ч зохицуулалтгүйгээр замын хөдөлгөөнд оролцож байна. Иймд төрөөс иргэнийхээ амьд явах, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах үндсэн эрхийг хангах, хүүхдийн ашиг сонирхлыг нэн тэргүүнд хамгаалах “хууль зүйн баталгааг” бий болгох үндсэн үүргийн хүрээнд зайлшгүй хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай байгаа юм.
-Уг хуулийн төслийг боловсруулахад бусад улсын туршлагыг судалсан уу?
-Манай ажлын хэсэг өнгөрсөн сард Бүгд Найрамдах Казахстан Улсад ажиллаж, туршлага судлаад ирсэн. Тус улсын байгаль цаг уурын онцлог, түгжрэл, цахилгаан тээврийн хэрэгслийн хэрэглээ зэрэг нь манай улстай төстэй юм билээ. Түүнчлэн цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйг Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульдаа 2023 оны 06 дугаар сард өөрчлөлт оруулж, баталсан гэдгээрээ онцлогтой. Тус хуулиар цахилгаан скүүтер, жижиг цахилгаан тээврийн хэрэгсэл хэмээн тодорхойлсон байдаг. Манай ажлын хэсэг хуулийг боловсруулж батлуулсан салбарын яам тамгын газар, энэ чиглэлд бизнес эрхэлдэг компаниудын төлөөлөлтэй уулзсан. Ингэхдээ Астана, Алматы гэх томоохон хотуудад ажилласан. Алматы хотын тухайд авто замын нэгдүгээр эгнээг цахилгаан дугуй, скүүтер, мопедын зам болгож, тусгайлсан гэрлэн дохиотой болгож өгсөн нь сайн шийдэл байсан.
Казахстан улс цахилгаан скүүтерийг 25 км/цагаас хэтрэхгүй, зөвхөн 1 хүн унахад зориулагдсан, суудалгүй, 2 эсвэл 3 дугуйт тээврийн хэрэгслийг хэлнэ гэж тодорхой дурдсан байна билээ. Харин бидний хувьд тус улсын туршлагыг үндэслээд асуудлыг цогцоор нь шийдэх гээд зорьж байна.
-Хуулийн төсөлд орж буй өөрчлөлтийн талаар танилцуулахгүй юу?
-Товчхондоо цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насны хүн жолоодно гэж тусгасан. Мөн эдгээр тээврийн хэрэгслийн ангиллыг шинээр тодорхойлж, тээврийн хэрэгслийн техникийн дээд хурд, тээврийн хэрэгсэл зорчихыг зөвшөөрсөн замыг хуульчилна. Цаашлаад цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйн жолоочийн эрх, үүрэг, жолоочид хориглох зүйлсийг тусгана. Мөн нийтийн хэрэглээний цахилгаан дугуй, цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн эрх, үүрэг, тусгай зөвшөөрлийн нөхцөл, шаардлагыг шинээр тодорхойлох юм.
-Цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ эрхлэгчдийн хувьд хуулийн төслийг хэрхэн хүлээн авч байна вэ?
-Үйлчилгээ эрхлэгчдийн зүгээс аль болох л хууль шаардлагагүй. Бид стандартаа баталчихвал мөрдөөд байж чадна гэдэг байр суурийг илэрхийлсээр байдаг. Гэхдээ хуулиар зохицуулж, хариуцлагажуулж үүрэгжүүлэхээс өөр аргагүй. Хууль баталж байж л бид шаардлага тавьж, хариуцлага нэхнэ. Одоо скүүтер түрээсийн бизнес эрхлэгчидтэй төрийн байгууллагуудын харилцаа нь албан бичиг солилцох хэлбэрээр өрнөж байна. Албан бичиг өгсөн гээд хариуцлага шаардах хууль эрх зүйн үндэслэл үүсэхгүй учраас хэн ч мөрдөж дагахгүй. Хууль баталж байж л хяналт зохицуулалтыг албажуулна. Хүний амь насны асуудал шүү дээ. Тээврийн цагдаагийн албаныхан скүүтер унасан иргэн гэдэг зам дээр хутга бариад гүйж байгаа хүнээс ялгаагүй байна хэмээн тодорхойлж байна. Яг голыг нь олсон тодорхойлолт шиг санагдсан.
-Хуулийн төсөл ямар шатанд явж байна вэ?
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулсантай холбогдуулан олон нийтийн хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан. Энэхүү хэлэлцүүлэгт иргэд, олон нийт, үйлчилгээ эрхлэгчид, холбогдох төрийн байгууллагуудын 100 гаруй хүн оролцож, санал бодлоо илэрхийллээ. Хэлэлцүүлгээс гарсан саналыг хуулийн төсөлд тусгасан. Манай ажлын хэсэг тус хуулийн төслийг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сараас хойш боловсруулж, үндсэндээ Улсын Их Хурлын намрын чуулганы завсарлагааны хугацаанд төвлөрч ажилласан. Үүний дүнд хуулийн төслийг 2025 оны 03 дугаар сарын 23-нд Улсын Их Хурлын Тамгын газрын d.parliament.mn/ сайтад байршуулж, https://d.parliament.mn/tusul/c618cdf9-42ec-4c4d-875c-8c3e79b93795 олон нийтээс санал авч, /2025.04.15/-нд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газарт санал авахаар хүргүүлсэн.
Засгийн газрын ирүүлсэн саналыг хуулийн төсөлд тусгаж эцэслэхээр бэлтгэж байна. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Улсын Их Хурлын энэ хаврын чуулганы хугацаанд өргөн барихаар бэлтгэж байна.
