Тод индэр
Б.Түмэнцэнгэл: Инфляцийн 8 хувийн зорилт мөнгөний бодлогоор эдийн засгийг дэмжих орон зайг олгосон
Хамгийн сүүлийн статистик мэдээнээс харахад инфляци 5.2 хувь руу буурсан. 2019 оны сүүлийн хоёр сард инфляци харьцангуй нам дор түвшинд байлаа. Үүнийг хүнсний үнийн нөлөөлөлтэй холбон авч үзэж байна уу, эсвэл эдийн засаг бидэнд арай өөр дохиог өгч байна уу?
2019 оны эцэст инфляци улсын хэмжээнд 5.2 хувь, Улаанбаатарт 5 хувь байв. Ингэж инфляци Tөв банкны зорилтот түвшнээс доош орж ирсэн нь үндсэн хоёр шалтгаантай гэж харж байна. Нэгт, үнэ бол зах зээл дээрх идэвхжлийг харуулдаг чухал индикатор болдог тул эдийн засагт эрэлт суларч эхэлснийг илэрхийлж байна. Монголын эдийн засагт 2019 оны гуравдугаар улирлаас хойш идэвхжил бага зэрэг саарсан дохио ажиглагдаж эхэлсэн нь үнэ дээр ийнхүү илэрлээ. Банкны салбарын зээл 11-р сарын байдлаар жилийн өсөлт нь 7.6 хувь болж саарсан, төсвийн хувьд хөрөнгө оруулалтын зардлын гүйцэтгэл анх 3.2 их наяд гэж төлөвлөгдөж байсан хэмжээндээ хүрэлгүй оны эцэст 2.8 их наяд төгрөг буюу 80 гаруй хувийн гүйцэтгэлтэй гарсан зэрэг нь эрэлт талд нөлөөллөө гэж харж байна. Гэхдээ эдийн засгийн фундамент сайн хэвээр байгаа, өрхийн бодит орлого үргэлжлэн өсч байгаа тул эрэлтийг илэрхийлэх суурь инфляци харьцангуй тогтвортой хэвээр байна. Нөгөө талаас суурь инфляци тогтвортой байгаа боловч нийлүүлэлтийн шалтгаанаар ерөнхий инфляцийг өдөөж байсан цөөн хэдэн нэрийн бараа бүтээгдэхүүний үнийн савалгаа багассан. Тодруулбал, махны үнэ, хатуу түлшний үнэ, бензиний үнийг нэрлэж болно. Эдгээр бүтээгдэхүүний хувьд инфляцид үзүүлэх өндөр нөлөө нь харьцангуй тогтворжсон байна.
Үүнтэй холбоотой асуухад манай улсад махны үнэ өсөхөд Хятад улсад гахайн мялзан өвчин тархсан явдал өндөр нөлөөг үзүүлсэн. Энэ оны хувьд ч махны эрэлт нь өснө гэсэн таамаглал байна л даа. Энэ нь манай улсын инфляцид тодорхой хэмжээгээр нөлөөлөх үү.2020 онд хүнсний үнэнд дахиад мэдрэгдэх эсэх дээр та бүхэн хэрхэн тооцоолж байна вэ?
Махны үнийн хувьд улирлын нөлөө ихтэй байдаг. Харин экспортоос хамаарсан үнийн хэлбэлзэл бол цэвэр дотоодын зохицуулалттай холбоотой. Хятад улс гахайн махны дэлхийн зах зээлийн тал орчмыг дангаараа бүрдүүлдэг том зах зээл. Өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд мялзан өвчнөөс болж 400 гаруй сая толгой гахайнаас 100 гаруй сая буюу 30-аад хувь нь хорогдсон. Энэ их дутагдлыг гаднаас орлох бүтээгдэхүүнийг импортлох замаар нөхөж байгаа. Монголын хувьд 2018 оны 2 дугаар хагасаас эхлээд дулааны аргаар боловсруулсан махны экспорт огцом нэмэгдсэн нь үүнтэй ихээхэн холбоотой. Ойрын хугацаанд Хятадын гахайн махны зах зээл дээр үүссэн энэ асуудал хялбар шийдэгдэх магадлал бага гэгдэж байна. Иймд цаашид Засгийн газраас махны экспорт дээр ямар бодлого баримтлах, дотоодын зах зээл дээр ямар зохицуулалт хийхээс маш махны үнэ ихээхэн хамаарна.
Дотоодын зохицуулалт зөв байвал махны үнээс хамаарсан инфляцийн дарамт үүсэхгүй гэж ойлгож болох уу?
Дотоодын нийлүүлэлтэд огцом шок үүсгэлгүйгээр экспортоо дэмжиж, валютын орлого олж, нөөц хуримтлуулах бодлого баримтлах зохицуулалтыг хийвэл инфляцид ч, төлбөрийн тэнцэлд ч дарамтгүйгээр шийдвэрлэх боломжтой гэж үзэж байна.
Инфляцийн тайланд эдийн засгийн өсөлт 2020 онд 5.6-5.7 хувь байна гэж тооцоолсон байгаа. Тэгвэл дийлэнх эдийн засагчдын санал нэгдэж байгаа зүйл бол төсөв тийм ч сайн биш, алдагдалтай батлагдсан. Яг бодит гүйцэтгэлээр нь харах юм бол уул уурхайн орлого төсөвт тусгаснаас ч илүү буурахаар байгаа нь алдагдал улам нэмэгдэж магадгүй байгаад байна. Ийм үед Төв банкнаас ямар бодлого барих бол?
Төв банкны хувьд бодлогын зорилго чиглэлийг нь Төв банкны тухай хуулиар маш тодорхой зааж өгсөн байгаа. Өөрөөр хэлбэл үнийн тогтвортой байдал, санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангах чиглэлд ажиллана гэсэн үг. Төсвийн бодлого ямар байхаас үл хамаараад Монголбанк мөнгөний бодлого, санхүүгийн зах зээлд хэрэгжүүлэх бодлогоороо дамжуулж, үндсэн зорилгоо биелүүлэхийн төлөө ажиллана. Харин төсвийн бодлогыг дүгнэх нь бидний гол ажил биш. Төсвийн бодлого дээр 2 ерөнхий зүйлийг онцолж болно. Нэгт, Таны хэлснээр орлого талдаа түүхий эдийн зах зээлээс хамаараад эрсдэл бий тул зардал талд сахилга бат мэдээж чухал. Төсвийн тогтвортой байдлын хуулийн дагуу алдагдал болон өрийн түвшнээ хуульд заасан хэмжээнд нь нийцүүлж барих шаардлагатай. Дээр нь олон улсын байгууллага, хөндлөнгийн эдийн засагч нарын анхааруулдаг гол зүйл бол хөрөнгө оруулалтын зардлын үр ашиг. Өөрөөр хэлбэл, төсвийг яг өнөөдрийн хэрэглээндээ зарцуулах юм уу, аль эсвэл ирээдүйн Монгол Улсын хөгжил дэвшил, өсөлтөд хэрэгтэй чухал хөрөнгө оруулалтуудад зарцуулах юм уу гэдгээс ирээдүйн эдийн засгийн тогтвортой байдал маш их хамаарна.
Инфляцийн тогтвортой байдлыг хангахад мэдээж хэрэг Засгийн газрын үүрэг оролцоо байгаа шүү дээ. Иймд бодлогын харилцан уялдаатай байж чадаж байна уу?
Аль аль нь зохицуулагч байгууллагын хувьд бол дунд урт хугацааны эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангахад чиглэсэн бодлогыг хэрэгжүүлэх ёстой. Монголбанкны хувьд мөнгөний бодлого, санхүүгийн зах зээлийн бодлогоор дамжуулж энэ үүргээ биелүүлэхийг зорьдог. Инфляцийн хувьд, ялангуяа, нийлүүлэлтийн гаралтай бараа бүтээгдэхүүний үнийн огцом өөрчлөлтөд Засгийн газрын үйл ажиллагаа илүү чухал. Өөрөөр хэлбэл худалдан авах чадвараас хамаарал багатай, аливаа бараа бүтээгдэхүүний нийлүүлэлтээс шалтгаалсан үнийн өөрчлөлт гэсэн үг. Тухайлбал, Улаанбаатарын гэр хороололд хэрэглэгддэг хатуу түлшний үнийн савлагаа 2017-2018 онуудад инфляцийг хөөргөдөх нэг гол шалтгаан болж байсан бол 2019 онд Засгийн газраас хийсэн зохицуулалтыг нэлээд оновчтой боллоо гэж үзэж байна. Үр дүнд нь инфляцийг савлуулах гол хүчин зүйлийн дотор хатуу түлш багтахаа больсон байгаа. Энэ мэтчлэн нийлүүлэлтийн шинж чанартай үнэ нь савладаг бүтээгдэхүүнүүд дээр Засгийн газрын оролцоо, зохицуулалт чухал үүрэгтэй байдаг. Харин Төв банк болохоор аль нэг тодорхой бүтээгдэхүүний үнэ гэхээсээ нийт эдийн засгийн идэвхжил болон ерөнхий үнийн түвшин хэрхэн уялдаж байгаа дээр гол анхаарлаа хандуулдаг. Мөнгөний бодлогын арга хэрэгслүүд ч эдийн засгийн эрэлт талд нөлөөлнө.
Инфляцийн зорилтод түвшин 8 хувь байна гэсэн Төв банкны зорилтыг зарим эдийн засагчид үүнээс доош байх ёстой гэсэн ялгаатай байр суурийг илэрхийлж байна. Тэгвэл Төв банкны энэ зорилт хэзээнээс буух вэ?
Хөгжсөн улс орнуудын инфляци нэлээд нам дор түвшинд байдаг нь үнэн. Энэ нь эдийн засгийн хөгжлийн шат, зах зээлийн дэд бүтцийн үр ашигт байдлаас эхлээд хэрэглэгчдийн нас, орлогын түвшин, зан төлөв гээд олон зүйлээс шалтгаалдаг. Эдгээр улс орнуудын төв банкууд 2 хувийн инфляцийн зорилт тавин ажилладаг. Хөгжиж байгаа улсуудын хувьд арай өөр. Эдийн засаг нь өндөр хөгжилд хараахан хүрээгүй, орлого нэмэгдэхийн хэрээр хэрэглээ нь тэлж буй, мөн зам дэд бүтэц тээвэр ложистикоос хамаарч үнэ хэлбэлзэх тохиолдол ч байдаг, үүнийг дагаад үнийн хэлбэлзэл өндөр, инфляци өндөр байдаг. Манай улсын хувьд бол эдийн засгийн бүтцээсээ хамаараад үнийн хэлбэлзэл өндөр, тухайлбал 2006-2016 оны 10 жилийн дундаж инфляци 10 хувь байдаг. Энэ өндөр, савлагаатай инфляцийг яаж тогтвортой алгуур бага, нам дор түвшинд оруулж ирэх вэ гэдэг нь төв банкны мөнгөний бодлогын зорилт. 8 хувийн зорилт нэг талаас инфляцийг алгуур буулгахаас гадна мөнгөний бодлогоор эдийн засгийг дэмжиж, сэргэлт бий болох орон зайг олгосон бөгөөд өнгөрсөн 3 жилд зорилтоо хангаад явж байна. Цаашид дунд хугацаанд инфляцийг 6 хувьд хүргэнэ гэсэн зорилтыг Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар баримтлах үндсэн чиглэлийн баримт бичигтээ тусгасан.
1870 –аад оноос хойш сонгуулийн үр дүнгийн талаар хийсэн судлагаануудад санхүү эдийн засгийн хямралын дараа улс төрчдийн популист улс төрчдийн дэмжлэг мэдэгдэхүйц нэмэгдэг байна л даа. Тэгэхээр манайд популист улс төрчдийг дэмжихүйц хэмжээний эдийн засгийн хүндрэл үүссэн байна уу?
Популизмын хөрс нь нийгмийн уур бухимдал байдаг. Хямрал маш олон хүний амьдралд сөргөөр нөлөөлдөг. Нийгмийн уур бухимдал тултал нь өссөн үед үүн дээр нь популистууд тоглолт хийж гарч ирдэг гэсэн ерөнхий зүйл тогтлыг харж болно. Гэхдээ мэдээж тэрхүү бухимдлын суурь шалтгаан шийдэгддэггүй, хүмүүсийн амьдрал сайжирдаггүй. Монгол Улсын хувьд бол эдийн засгийн сэргэлтийн дунд, 2017 оны 1-р улирлаас хойш 12 улирал дараалаад өрхийн бодит орлого өсөлттэй явж байгаа. ДНБ-ийн өсөлт гэдэг ч юм уу макро тоонуудаас гадна хэрэглээн дээр ч эдийн засгийн сэргэлт харагдаж байгаа. Мэдээж нийгмийн багагүй хэсэг ядуурал дунд хүнд амьдарч байгаа ч, гол бухимдал нь хямрал эсвэл эдийн засгийн хүндрэл гэхээсээ шударга ёс гэдэг ч юм уу, арай өөр зүйлтэй холбоотой болов уу.
Бодит орлого гэхээр хүмүүсийн хувьд хэрэглээний сагсан дахь бүтээгдэхүүнүүдийг худалдан авах чадвар нэмэгдэж байна гэж ойлгож болох уу?
Нэрлэсэн орлогын өсөлтөөс инфляцийг хассанаар цаана нь яг бодитой худалдан авах чадвар өссөн үү гэдэг үзүүлэлт гэсэн үг. Монголд эдийн засгийн сүүлийн хүндрэлээр 2014 оны 1 дүгээр улирлаас 2016 оны эцэс хүртэл өрхийн бодит орлого 12 улирал дараалж агшсан. Харин 2017 оны эхнээс өнөөг хүртэл 3 жил дараалан өсөлттэй явж байна. Өөрөөр хэлбэл, нийт 900 мянган өрхийн бодит орлого дунджаар өсөлттэй байгаа нь эерэг үзүүлэлт гэсэн үг. Хэдийгээр орлогын тэгш бус байдлын асуудал бий боловч, эдийн засаг талаасаа айхтар популизмын хөрсийг бүрдүүлэх шалтгаан бүрдээгүй болов уу гэж хувь эдийн засагчийн хувьд үзэж байна.
Нэгдүгээр сар гарснаас хойш Монголбанк 214 орчим сая ам.долларыг валютын захад дуудлага худалдаагаар нийлүүлсэн байна. Өнгөрсөн онтой харьцуулахад энэ дүн 35 орчим хувиар нэмэгдсэн байгаа. Нэмэгдэж байгаа шалтгаан нь юу байна вэ. Хийсвэр хүлээлт байна уу, эсвэл үнэхээр бодит эрэлт байна уу?
Монголбанк эдийн засгийн суурь нөхцөлтэй нийцгүй, үнийн тогтвортой байдал болон санхүүгийн тогтвортой байдалд эрсдэл учруулж болзошгүй огцом савлагааг намжаах зорилгоор валютын захад оролцдог. Эдийн засгийн суурь нөхцөл гэдэг нь валютын орох гарах урсгал буюу төлбөрийн тэнцэлтэй шууд холбоотой. Төлбөрийн тэнцлийн шинэ тоонууд гарахаар тухайн сард валютын урсгал ямар бэ гэдгийг том зургаар нь харж болно. Эдийн засгийн байдлаа харвал хэдийгээр идэвхжил тодорхой хэмжээнд саарах үйл явц ажиглагдаж байгаа ч фундамент нь тогтвортой хэвээр байгааг санах хэрэгтэй. Зах зээлийн хувьд эдийн засгийн суурь нөхцөл байдалтай нийцгүй богино хугацааны хүлээлтээр өдөөгдсөн хэлбэлзэл, чичиргээ үе үе байдаг. Монголбанкны хувьд өнгөрсөн жилүүдэд 4 тэрбум орчим ам.долларын нөөц хуримтлуулсан тул иймэрхүү хөдөлгөөнүүдийг хязгаарлах орон зайтай гэсэн үг. Өнгөрсөн хугацаанд гадаад болон дотоод шалтгаантай ханш дээрх шокуудыг зөөлрүүлсээр ч ирсэн.
Валютын ханшийн хөдөлгөөн, инфляцийн түвшин, орлогын түвшинг харьцуулбал, Монгол хүний амьдрал хэр сайжирсан бэ, орлого хэр нэмэгдсэн байна вэ?
Орлогын өсөлт гэдэг зүйлийг бид илүү урт хугацаанд авч үзэх ёстой. 1990 оноос хойш яаж өөрчлөгдсөн бэ, 2000 оноос хойш яаж сайжирсан байна вэ, сүүлийн 10 жилд хэрхэн өөрчлөгдсөн байна вэ гэдгийг харвал маш тодорхой харагдана. Монголд нэг хүнд ногдох үйлдвэрлэлийн хэмжээ 1990 оноос хойш нэрлэсэн дүнгээрээ 10 дахин, бодит дүнгээрээ 3 дахин өссөн байна. Энэ нь ч хүмүүсийн амьдралд, хэрэглээнд тусгалаа олсон нь харагдана.
Нэг жишээ хэлэхэд, 2006 оны нэгдүгээр улирлын байдлаар монгол хүний сарын дундаж цалин 120 мянга орчим төгрөг байсан. Энэ нь 2019 оны эцэст 1 сая 200 мянга орчим болж, 10 дахин нэмэгдсэн байгаа. Энэ хугацаанд төгрөгийн нэрлэсэн ханш ойролцоогоор хоёр дахин суларсан байна. Инфляцийг авч үзвэл хэрэглээний бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ дунджаар 3 дахин өссөн. Энэ хугацаанд орлогын өсөлт ийнхүү үнэ, ханшийн өөрчлөлтөө давсан учраас л хүмүүсийн хэрэглээ, гудамжаар явж байгаа автомашинуудын тоо, чанар зэргээс амьжиргааны түвшний өсөлт шууд харагдаж байгаа. 1990, 2000 он байтугай 10 жилийн өмнөхтэй харьцуулахад ч монголчуудын хэрэглээ, амьжиргаа их өөр болсон нь зардлаа санхүүжүүлэх орлогыг олсны л үр дүн болов уу.
Өнгөрсөн хугацаанд мэдээж ханшийн өөрчлөлт, инфляцийн өөрчлөлтийг давсан хэмжээний орлого бий болж, хүмүүсийн амьдрал сайжирсан байна. Тэгвэл ирэх 10 жилийн хугацаанд бид өнөөгийн эдийн засгийн моделиороо явбал, орлого маань үргэлж инфляци, ханшийн өсөлтийг давж байх боломжтой юу. Эдийн засгийн загвартаа бид хэрхэн анхаарах ёстой вэ?
Өнгөрсөн хугацааны өсөлт нь ерөнхийдөө уул уурхайн их тэлэлтийн нөлөө. Бидний экспортоор олсон валют амьдралд ингэж нөлөөлсөн байна. Дээр нь гадаад зээлээр хэрэглээгээ нэлээд санхүүжүүлсэн. Уул уурхайн хувьд мэдээж хязгаартай. Монгол Улс дэлхийн зах зээл рүү бүтээгдэхүүнээ шууд гаргаж чаддаггүй, хоёр хөршийн зах зээлээс, бодлогоос их хамаардаг. Үүнийг давж экспортолж, валютын орлого олох боломж юу байна вэ гэдгээс их зүйл хамаарна. Дан ганц байгалийн баялаг хязгаартай тул цаашид монгол хүний ур чадвар, бүтээмжийг хэрхэн сайжруулах вэ гэдэгт төвлөрөх шаардлагатай. Цаашид өрийн тогтвортой байдлыг хангахын зэрэгцээ валютын нэмэлт орлого хэрхэн олох вэ гэдгээс үнэ ханшийн өөрчлөлт, орлогын өсөлт ихээхэн хамаарна.
Мэдээж хүнийхээ чадварыг сайжруулах шаардлагатай байна. Нөгөөтэйгүүр ойрын хугацаагаа харвал Монголын эдийн засаг гадны нөлөөллөөс их хамааралтай хэвээр байна. Хятад, Америкийн худалдааны дайн арай нааштайгаар шийдэгдэж байх шиг байна. Үүний нөлөөлөл 2020 онд яаж нэмэгдэх вэ. Энэ нөлөөллийн дунд бид төсвийн ямар бодлого хэрэгжүүлж байж, ирээдүйд мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг бий болгох, боловсролын салбараа дэмжих вэ?
Нийт төсөвт боловсролын салбарын эзлэх хувь хэмжээ тийм ч бага биш. Гэхдээ боловсролд зарцуулж байгаа төсвийн хөрөнгө нэг хүнд ногдох дүнгээрээ бага. Цөөн хүн амтай учраас татварын орлогын дүн нь өөрөө бага. Үүнийгээ хүн амдаа хуваахаар нэг сурагчид зарцуулж байгаа мөнгөн дүн хангалтгүй, нэг багшид өгч байгаа цалингийн хэмжээ хангалтгүй байна гэж харагддаг. Иймд энэ бага санхүүгийн нөөцийг зарцуулалахдаа үнэхээр 21 дүгээр зууны өндөр мэдлэгтэй монгол хүнийг бий болгоход чиглэж байна уу, эсвэл харьцангуй шаардлага багатай үр ашиггүй зарцуулалт болоод дуусч байна уу, үгүй юу гэдэг дээр дүгнэлт хийх хэрэгтэй.
Эх сурвалж: Блүүмбэрг ТВ
Тод индэр
Б.Одбаяр: Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулах, амьдралын чанарыг дээшлүүлэхэд өндөр үр өгөөжийг авчирна
Нийслэлийн авто замын сүлжээг өргөтгөж, түгжрэлийг бууруулах Туулын хурдны зам төслийг Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх 24 мега төслийн хүрээнд хэрэгжүүлж байна. Тус төслийн бүтээн байгуулалтын ажлын гүйцэтгэгчээр Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, ажлыг эхлүүлэхэд бэлэн болсон. Үүнтэй холбогдуулан нийслэлийн Замын хөгжлийн газрын дарга Б.Одбаяраас зарим зүйлийг тодруулж, ярилцлаа.
-Монгол Улсад анх удаа хот доторх Туулын хурдны замын хэмжээний томоохон авто замын бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэхэд бэлэн болжээ. Аливаа ажлын эхлэх хүртэлх зам хамгийн урт гэдэг. Туулын хурдны замыг барьснаар яг ямар үр дүн гарах юм бэ?
-Туулын хурдны замыг барих гүйцэтгэгчийг олон улсын нээлттэй тендерээр шалгаруулж, Хонгконгийн ““ХаоЮань групп” ХХК шалгарч, гэрээний хэлэлцээрт ороход бэлэн болоод байна. Ирэх долоо хоногт буюу наймдугаар сарын эхээр авто замын ажлыг эхлүүлнэ. Туулын хурдны замын тендер сонгон шалгаруулалтыг 2025 оны нэгдүгээр сард зарлаж, ТЭЗҮ-ийг шинэчлэн боловсруулах, замын трассын бодит судалгаа, олон улсын туршлага судлах, газар чөлөөлөх зэргээр бэлтгэл ажлууд хийгдэж ирлээ. Нийслэл 2025 оныг “Бүтээн байгуулалтын жил”-ээр нэрлэж, хотод хамгийн их тулгамдаад байгаа түгжрэл, агаарын бохирдол, эрчим хүч зэрэг асуудлыг шийдвэрлэхээр 24 мега төслийг гараанаас гаргаж байгаагийн нэг нь Туулын хурдны зам. Туулын хурдны зам, Шинэ тойрог замтай хамтаар баригдсанаар түгжрэлд хамгийн өндөр үр дүнгээ үзүүлж, нийтдээ 40 гаруй хувиар түгжрэлийг бууруулна. Энэ бол маш том үр дүн гэж үзэж, хүлээлт өндөр байна.
-Туулын хурдын замын техникийн үзүүлэлтээс товч дурдвал?
-Үндсэн авто замын урт 32 км, үндсэн авто замын эгнээ 6, хоёр түвшний огтлолцол бүхий гарц уулзварыг 7 байршилд шийднэ. Хоорондын зай нь 3-7 км байна. Үндсэн авто замаас гадна холбоос замуудыг барина гэсэн үг. Нийт 9.8 км урт гүүрэн байгууламж, 4 байрлалд туннель барина. Авто замаар дамжих тооцоот хурдыг 80-100 км/цаг гэж тооцоолж байна. Туулын хурдны зам дангаараа замын хөдөлгөөний дундаж хурдыг 13.5 хувиар нэмэгдүүлнэ.
-Байршлын хувьд яг хаанаас хаа хүртэл гэж төсөөлөх вэ?
-Ерөөсөө л хотын зүүн зах буюу Улаанбаатар-Налайх чиглэлийн авто замаас Баруун аймаг руу салдаг аюулгүйн тойрог хүртэл Улаанбаатар хотын урдуур буюу Богд уулын энгэрээ дагаж 32 км тасралтгүй үргэлжилнэ. Дундуур нь 7 орц гарцтай. Олон улсын экспресс зам байдлаар гэрлэн дохиогүй үргэлжилнэ гэж тооцоолж байгаа. Хурдны зам дундуур орц гарцыг шийдэж өгснөөр Энхтайваны гүүр, Яармагийн гүүр, Наадамчдын гүүр, Сонсголонгийн гүүр зэргээр дамжин өнгөрөх Улаанбаатар хотын төвийн хэсгийн ачааллыг хуваалцаад зогсохгүй одоогийн асуудал болоод байгаа Нисэх, Яармагийн түгжрэлийг арилгана гэж тооцож байна.
-Туулын хурдны замыг хэдий хугацаанд барих вэ. Нэгэнт бариад эхлэх нь тодорхой болсон учраас санхүүжилтийн хувьд л асуудал үүсэхгүй бол барьчих боломжтой санагдаж байна?
-Туулын хурдны замыг богино хугацаанд өндөр үр дүнтэй барьж байж л түгжрэлийг бууруулна. Энэ хүрээндээ бид Улаанбаатар хотын хэмжээнд 2024 онд өмнөх 10 жилийн хугацаанд баригдсан авто замуудаас ч урт авто замыг шинэчилсэн. 2025 онд ч хурдны замтай, олон түвшний огтлолцлол замтай болохын тулд нэгдүгээр түвшний авто замуудын шинэчлэл үргэлжлээд явж байна. Санхүүжилтийн тал дээр барилгын ажил нийт 2.3 наяд төгрөгийн төсөвт өртөгтэй. Нийт өртөгт үндсэн авто зам, гүүр туннель, шугам сүлжээний ажил болон бусад ажлууд багтана. Энэ онд 500 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг шийдсэн. Гүйцэтгэгчээ шалгаруулчихлаа. Ажил явуулахад асуудал байхгүй. 2028 оны наймдугаар сард Туулын хурдны замын зорчих хэсгийн хөдөлгөөнийг нээхээр төлөвлөсөн.
-Туулын хурдны замын барилгын ажлыг гүйцэтгэх Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК-ийн талаар хүмүүс их сонирхож байгаа байх. Хэр туршлагатай компани юм бэ?
-Туулын хурдны замын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендерт 4 компаниас шалгарсан нь “ХаоЮань групп” ХХК. Энэ компани нь 2008 онд Хонгконгт бүртгэгдсэн. Инженер, худалдаа, логистик, эрчим хүч, ашигт малтмал, хөдөө аж ахуй, авто зам гээд олон салбарт бүтээн байгуулалт хийдэг туршлагатай. Европ, Ази, Африк, Ойрхи Дорнодын улсуудад 10 гаруй салбар компанитай. Малайз, Ангол, Этиоп, Серби, Казахстан, Хятад, Хонгконгт дэд бүтцийн болон хурдны замын төслүүд хэрэгжүүлж байсан. Хүлээлгэж өгсөн төслүүдээс нь дурдвал, Ангол улс Мозамбикийн төмөр замын төсөл, Ангол улс Луандагийн олон улсын шинэ нисэх онгоцны буудлын төмөр замын салбар шугам ба шугамын дагуух таван нэгдсэн төв станцын төсөл, Сербийн 253 км хурдны зам болон E763 хурдны зам, Серби-Унгар-Сербийн төмөр замын төсөл, Казахстан Кама хурдны замын төсөл, Малайзын KKIP баталгаат орон сууцны төсөл, Ангол улсын Онджива хотын усан хангамжийн төсөл, Малайз улсад байгаль орчныг хамгаалах технологи бүхий аюултай хог хаягдлыг боловсруулах иж бүрэн үйлдвэрийн төслийг хэрэгжүүлж байсан. Олон улсын инженерийн салбарт төлөвлөлт, зураг төсөл, барилгын ажлын болон төслийн удирдлагын тэргүүлэх чадвартай. Дотоод, гадаадын олон компани, банк, даатгалын байгууллагатай урт хугацааны тогтвортой хамтын ажиллагаа тогтоосон бөгөөд жилд 2 тэрбум ам.долларын үйлдвэрлэлийн хүчин чадалтай. Туулын хурдны замыг барьж ашиглалтад хүлээлгэн өгөх бүрэн бололцоотой компани гэж үзэж, шалгуур үзүүлэлтүүдтийг хангасан учраас сонгосон.
-Хотоо тойроод 32 км урт үргэлжлэх хурдны замтай болчихвол мэдээж хэнд ч таатай, жинхэнэ бүтээн байгуулалт болно гэж бодож байна?
-Тэгэлгүй яах вэ. Туулын хурдны замаар түгжрэлийг бууруулаад зогсохгүй шүү дээ. Цаашид энэ хэмжээний бүтээн байгуулалтыг улс орондоо хийж чадах юм байна гэсэн урам зориг ч болно. Тиймээс нийслэлийн удирдлага, баг, хамт олон хичээж ажиллаж, төслөө амжилттай хэрэгжүүлнэ. Туулын хурдны зам түгжрэлийг бууруулахаас гадна эдийн засгийн хувьд ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, түгжрэлээс үүдэлтэй алдагдсан боломжийг нөхөх, эдийн засгийн эргэлтэд эерэг нөлөөтэй. Жишээлбэл, Улаанбаатар хотын иргэд цаг хугацаа, ажиллах боломж, түлш зэргээ түгжрэлд зарцуулдаг учраас нэг цагт 6500 төгрөг, жилд 3 их наяд төгрөгийг түгжрэлээс болж алддаг байна. Туулын хурдны зам төслөөр энэ алдагдсан боломжийн өртгийг нөхнө. Ингэснээр иргэдийн амьдралын чанар сайжирна. Гол нь стрессгүй амьдарна. “20 минутын хот” төлөвлөлтийг дэмжинэ. Азийн авто замын сүлжээний хөгжлийг дэмжиж, Улаанбаатар хотыг тойрон гарах тасралтгүй хөдөлгөөн бий болсноор хотын төвийн агаарын бохирдлыг бууруулахад ч хувь нэмрээ оруулна. Олон талын ач холбогдолтой төсөл бол Туулын хурдны зам юм.
Тод индэр
"Монгол дархан: өв, урлахуй" тусгай үзэсгэлэнд 60 уран бүтээлч 130 гаруй бүтээлээ дэлгэлээ
Монгол дархны уламжлалт өв, соёлыг хадгалан хамгаалах, судлан шинжлэх, олон нийтэд сурталчлан таниулах, түгээн дэлгэрүүлэх, соёлын биет бус өвийг өвлөн уламжлагч ахмад дархчуудыг хөхиүлэн дэмжих, тэдний мэдлэг ухааныг хойч үедээ өвлүүлэн уламжлуулах зорилгоор “Монгол дархан: өв, урлахуй” тусгай үзэсгэлэ2025 оны долоодугаар сарын 04-ний өдөр Чингис хаан Үндэсний музейд нээлтээ хийлээ.
Өдгөө дөрөв дэх жилдээ зохион байгуулж буй уг үзэсгэлэнг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн ивээл дор Өндөр гэгээн Занабазарын мэндэлсний 390 жилийн ойг тохиолдуулан дэлгэж байгаа онцлогтой.
“Монголчуудын түүхэнд дархчуудын оролцоо” сэдвийн дор болж буй тус үзэсгэлэнд Монгол, Буриадын 60 уран бүтээлч, дархан 138 бүтээлээр үзэсгэлэнгээ дэлгэсэн юм. Ийнхүү ардын, шашны, чимэглэлийн урлал болон чөлөөт уран бүтээл зэрэг дөрвөн төрлөөр бүтээлүүдийг хүлээн авч, шилдэг 20 бүтээлийг шалгарууллаа.
Шилдгийн шилдэг дөрвөн бүтээлч:
- Хүрэл цутгуурт алтан шармал “Цагаан дарь эх” – “Занабазарын хийц” ТББ;
- “Мөнгөн цар аяга” – Уран дархан Б.Баярсайхан;
- Луун сийлбэртэй, алтан шармал “Ган хэт хутга” – Уран дархан Н.Бат-Эрдэнэ;
- “Хүннү эмээл” – “Мөнгөн талст” урлангийн бүтээл тус тус шилдгийн шилдгээр шалгарлаа.
Уран бүтээлч Д.Энхдаваа “Би уг үзэсгэлэнд дөрвөн бүтээл дэлгэснээс “Хас Эрдэнэ” гэх бүтээлээрээ шилдэг уран бүтээлч шагналыг хүртлээ. Ган сийлбэрээр урласан уг бүтээлээ орчин цагийн хийцээр алмас эрдэнийн 15 шигтгээ шигтгэн хийсэн. Очир алмас нь тухайн айл гэр, хувь хүний эд хөрөнгийг хамгаалахаас гадна өнө мөнх, өргөн дэлгэр байхыг бэлгэддэг. Мөн хэт хутга нь монгол эр хүний гоёлын нэгэн чухал зүйл бөгөөд үе удамдаа өвлүүлэн үлдээдэг гэдгээрээ эрхэм ач холбогдолтой” хэмээв.
Уран бүтээлч Г.Эвсанаа “Уг үзэсгэлэнд хоёр дахь жилдээ уран бүтээлээ дэлгэж байна. Утсан сүлжмэл, хөөмөл хоёрыг хослуулан XIII-XV зууны үеийн хатдын эдэлж хэрэглэж байсан зүйлсээс санаа аван “Хатан эмээл” хэмээх бүтээлээ туурвисан” гэлээ.
Үзэсгэлэнг Чингис хаан Үндэсний музейд долоодугаар сарын 4-20-ны өдрүүдэд дэлгэнэ.
Тод индэр
П.Батчимэг: Цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насныхан жолоодно гэж хуулийн төсөлд тусгасан
Улсын Их Хурлын даргын 76 дугаар захирамжаар Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор цахилгаан дугуй, суррон, цахилгаан скүүтерийн хэрэглээг зохицуулах талаар санал, дүгнэлт гаргах, холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сард байгуулагдсан. Тус ажлын хэсгийн ахлагч, Улсын Их Хурлын гишүүн П.Батчимэгээс хуулийн төслийг боловсруулах явцын талаар тодрууллаа.
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж буй гол зорилго нь юу вэ?
-Хүн амын хэт төвлөрөл, хотжилт, авто замын түгжрэлээс үүдэлтэйгээр Нийслэл Улаанбаатар хотод нийтийн хэрэглээний цахилгаан скүүтер түрээсийн шинэ төрлийн үйлчилгээ бий болж, иргэдийн хэрэглээг өсгөж байна. Гэвч үүнийг дагаад цахилгаан дугуй /суррон/, цахилгаан скүүтерээс унаж бэртэх, явган зорчигч, автомашин, унадаг дугуй, мотоциклтэй мөргөлдөж зам тээврийн осол гэмтэлд өртөх, иргэдийн аюулгүй, тайван зорчих эрхэд нөлөөлөх, өөрийн болон бусдын амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөнд хохирол учруулах явдал ихсэж байна.
Улаанбаатар хотод өдөрт дунджаар 700-800 мянган тээврийн хэрэгсэл авто замын хөдөлгөөнд оролцдог гэсэн статистик мэдээлэл бий. Үүний хажуугаар шинэ тутам гарч ирж буй цахилгаан тээврийн хэрэгслүүд ямар ч зохицуулалтгүйгээр замын хөдөлгөөнд оролцож байна. Иймд төрөөс иргэнийхээ амьд явах, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах үндсэн эрхийг хангах, хүүхдийн ашиг сонирхлыг нэн тэргүүнд хамгаалах “хууль зүйн баталгааг” бий болгох үндсэн үүргийн хүрээнд зайлшгүй хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай байгаа юм.
-Уг хуулийн төслийг боловсруулахад бусад улсын туршлагыг судалсан уу?
-Манай ажлын хэсэг өнгөрсөн сард Бүгд Найрамдах Казахстан Улсад ажиллаж, туршлага судлаад ирсэн. Тус улсын байгаль цаг уурын онцлог, түгжрэл, цахилгаан тээврийн хэрэгслийн хэрэглээ зэрэг нь манай улстай төстэй юм билээ. Түүнчлэн цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйг Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульдаа 2023 оны 06 дугаар сард өөрчлөлт оруулж, баталсан гэдгээрээ онцлогтой. Тус хуулиар цахилгаан скүүтер, жижиг цахилгаан тээврийн хэрэгсэл хэмээн тодорхойлсон байдаг. Манай ажлын хэсэг хуулийг боловсруулж батлуулсан салбарын яам тамгын газар, энэ чиглэлд бизнес эрхэлдэг компаниудын төлөөлөлтэй уулзсан. Ингэхдээ Астана, Алматы гэх томоохон хотуудад ажилласан. Алматы хотын тухайд авто замын нэгдүгээр эгнээг цахилгаан дугуй, скүүтер, мопедын зам болгож, тусгайлсан гэрлэн дохиотой болгож өгсөн нь сайн шийдэл байсан.
Казахстан улс цахилгаан скүүтерийг 25 км/цагаас хэтрэхгүй, зөвхөн 1 хүн унахад зориулагдсан, суудалгүй, 2 эсвэл 3 дугуйт тээврийн хэрэгслийг хэлнэ гэж тодорхой дурдсан байна билээ. Харин бидний хувьд тус улсын туршлагыг үндэслээд асуудлыг цогцоор нь шийдэх гээд зорьж байна.
-Хуулийн төсөлд орж буй өөрчлөлтийн талаар танилцуулахгүй юу?
-Товчхондоо цахилгаан скүүтерийг 16-гаас дээш, цахилгаан дугуйг 18-аас дээш насны хүн жолоодно гэж тусгасан. Мөн эдгээр тээврийн хэрэгслийн ангиллыг шинээр тодорхойлж, тээврийн хэрэгслийн техникийн дээд хурд, тээврийн хэрэгсэл зорчихыг зөвшөөрсөн замыг хуульчилна. Цаашлаад цахилгаан скүүтер, цахилгаан дугуйн жолоочийн эрх, үүрэг, жолоочид хориглох зүйлсийг тусгана. Мөн нийтийн хэрэглээний цахилгаан дугуй, цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн эрх, үүрэг, тусгай зөвшөөрлийн нөхцөл, шаардлагыг шинээр тодорхойлох юм.
-Цахилгаан скүүтерийн үйлчилгээ эрхлэгчдийн хувьд хуулийн төслийг хэрхэн хүлээн авч байна вэ?
-Үйлчилгээ эрхлэгчдийн зүгээс аль болох л хууль шаардлагагүй. Бид стандартаа баталчихвал мөрдөөд байж чадна гэдэг байр суурийг илэрхийлсээр байдаг. Гэхдээ хуулиар зохицуулж, хариуцлагажуулж үүрэгжүүлэхээс өөр аргагүй. Хууль баталж байж л бид шаардлага тавьж, хариуцлага нэхнэ. Одоо скүүтер түрээсийн бизнес эрхлэгчидтэй төрийн байгууллагуудын харилцаа нь албан бичиг солилцох хэлбэрээр өрнөж байна. Албан бичиг өгсөн гээд хариуцлага шаардах хууль эрх зүйн үндэслэл үүсэхгүй учраас хэн ч мөрдөж дагахгүй. Хууль баталж байж л хяналт зохицуулалтыг албажуулна. Хүний амь насны асуудал шүү дээ. Тээврийн цагдаагийн албаныхан скүүтер унасан иргэн гэдэг зам дээр хутга бариад гүйж байгаа хүнээс ялгаагүй байна хэмээн тодорхойлж байна. Яг голыг нь олсон тодорхойлолт шиг санагдсан.
-Хуулийн төсөл ямар шатанд явж байна вэ?
-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулсантай холбогдуулан олон нийтийн хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан. Энэхүү хэлэлцүүлэгт иргэд, олон нийт, үйлчилгээ эрхлэгчид, холбогдох төрийн байгууллагуудын 100 гаруй хүн оролцож, санал бодлоо илэрхийллээ. Хэлэлцүүлгээс гарсан саналыг хуулийн төсөлд тусгасан. Манай ажлын хэсэг тус хуулийн төслийг өнгөрсөн оны 09 дүгээр сараас хойш боловсруулж, үндсэндээ Улсын Их Хурлын намрын чуулганы завсарлагааны хугацаанд төвлөрч ажилласан. Үүний дүнд хуулийн төслийг 2025 оны 03 дугаар сарын 23-нд Улсын Их Хурлын Тамгын газрын d.parliament.mn/ сайтад байршуулж, https://d.parliament.mn/tusul/c618cdf9-42ec-4c4d-875c-8c3e79b93795 олон нийтээс санал авч, /2025.04.15/-нд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газарт санал авахаар хүргүүлсэн.
Засгийн газрын ирүүлсэн саналыг хуулийн төсөлд тусгаж эцэслэхээр бэлтгэж байна. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Улсын Их Хурлын энэ хаврын чуулганы хугацаанд өргөн барихаар бэлтгэж байна.
