Тод индэр
Их эмч Н.Шүүдэр: Монголын УАУ-ы гайхамшигтай мэдлэгийг Монголд, тэр дундаа Оточ Манрамба Их Сургуульд суралцсанаар олж авсан
Онгон байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүнийг чухалчилж, эрүүл амьдралыг эрхэмлэн, бие болоод сэтгэлийн амар амгаланг цогцоор нь илүүд үзэх болсон энэ зуунд Дэлхий нийт уламжлалт анагаах ухааныг хүлээн зөвшөөрч, уламжлалт анагаах ухааны тусламж үйлчилгээг авахыг эрмэлзэх болжээ. Тэр утгаараа хамгийн эрэлттэй мэргэжлийн тоонд УАУ-ы Их эмч, Сувилагч, Эмзүйчид зүй ёсоор багтаж байгаа билээ. 65-70 насласан хүн амьдралынхаа 40 жилийг өөрийн сонгосон мэргэжилдээ зориулдаг гэдэг. Тэгэхээр мэргэжил сонголт гэдэг бол хариуцлагагүйгээр эсвэл санамсаргүй сонгох зүйл огт биш байх нь ээ. Бид залуусын мэргэжил сонголтод туслах үүднээс Оточ Манрамба Их Сургуулийн төгсөгч, УАУ-ы Их эмч Наранзуны Шүүдэртэй ярилцсан юм. Тэрээр ОМИС-д Уламжлалт анагаах ухааны Хүний их эмч мэргэжлээр зургаан жил суралцан, өнгөрсөн сард төгсөөд өнөөдөр “Бодьсэтгэлтэн” эмнэлэгт ажиллаж байгаа юм. Америкт төрж өссөн тэрээр өөрийн хүсэл мөрөөдөлд хөтлөгдсөн тус сургуулийг сонгож, курс ахих тусам Уламжлалт анагаах ухааны гайхамшигт шимтсээр төгссөн тухайгаа ярьж байна.
-Саяхан л төгсөж байсан бол өнөөдөр Н.Шүүдэр эмчийн өрөөнд уулзаж байна. Анх удаа жижүүрт хонож байна гэсэн үү?
-Тийм ээ, өчигдөрхөн л сургуулиа төгсөөд баяр гунигийн нулимсаа барьж дийлэхгүй зогсож байлаа. Ажилд ороод анх удаа жижүүрт хонож байна.
-Яг энэ мөчид ямар санагдаж байна вэ?
-Дипломын ажил, шалгалт шүүлэг үргэлжлүүлээд төгсөлтийн баяр гээд үнэхээр завгүй өдрүүдийн ард гарлаа. Үүний дараа амрах юм шиг санагдсан. Гэтэл бүх юм одоо л эхэлж байна. Өчигдөр өглөө ирэхэд “Шүүдэр эмчид” гээд багш үйлчлүүлэгчийн нэр бичээд үлдээсэн байсан. Ингээд анхны үйлчлүүлэгчээ авсан. Ахиад л сурч эхэлсэн байна.
-Ажлын саналыг хэрхэн хүлээж авсан бэ?
-Би чинь ангийн багшийнхаа үгнээс гардаггүй хүн байгаа юм. /инээв.сурв/ Багш ажлын ярилцлагад ороод үзэхийг санал болгосон. Хэлснээр нь ирээд ярилцлагад орж, шалгалт өгч тэнцээд ажилдаа орлоо.
-Зургаан жил гэдэг урт хугацаа шүү. Хэрхэн өнгөрсөн байна вэ?
-Тийм шүү. Монголд анх удаа оюутан болж ирсэн надад амаргүй үе гарсныг нуугаад яах вэ. Гэхдээ сургууль маань их дулаахан уур амьсгалтай, багш нар маань найрсаг болохоор сайн зааж сургаж, бас ангийнхны дэмээр суралцаж эхэлсэн дээ. Үнэндээ оюутны амьдрал үнэхээр завгүй өнгөрсөн ч эргээд бодоход хэцүү байгаагүй байжээ. Хамгийн хэцүү үе төгсөлтийн өдөр байлаа. Тэр өдөр би бараг 7,8 удаа уйлсан байх аа. Сургуулиа орхиод явна, багшийгаа орхиод явна гэж бодохоор нулимс урсаад л байсан. Ийм болтлоо ижил дасал болжээ.
-Таны эмээ Монгол Улсын Гавьяат эмч Х.Бадарч гуай Монголын урлагийн нэрт зүтгэлтэн Ж.Бадраа агсны гэргий шүү дээ. Аав тань бас гайхалтай мундаг продюсер. Шүүдэр яагаад урлагийн хүн болоогүй юм бэ?
-Аавын маань талынхан урлагийн хүмүүс байдаг. Гэхдээ эмээ маань “Манай талыг дуурайжээ, миний охин эмч болоорой” гэдэг байсан. Би багаасаа эмч болохыг хүсдэг байсан л даа. Эмээ эх барихын эмч, дүү нь бас Долгормаа гэж эмч бий. Тэд хоёулаа Биндэръяа гэж эмнэлэг ажиллуулдаг, би эмнэлэгт нь байнга очдог байсан. Эмээ маань сүүлд 1990-ээд он гараад уламжлалтын эмчийн мэргэжил олгох курст суралцаж уламжлалтын эмч болсон юм билээ. Эмээг маань нярайн эндэгдлийг бууруулахад бодитой ажил хийсэн эмч нарын нэг гэж ярьдаг. Монгол Улсын гавьяат эмч хүн дээ. Эмээгийн эмнэлэг дээр өвчтэй хүмүүс ирээд эмчлүүлээд баярлаад гарахад нь би эмээгээрээ маш их бахархдаг байсан. Тэр үеэс л эмч болохоор шийдсэн.
-Америкт суралцаж байгаад Оточ Манрамба Их сургуулийн сонгон суралцаж төгслөө. Сонголтын талаар асуух гэсэн юм.
-Тийм ээ, хүмүүс намайг анх яах гэж Монголд ирсэн юм гэж асуудаг байлаа. Би Америкт төрж өссөн. Миний хувьд Америкт эсвэл дэлхийн аль нэг өндөр хөгжилтэй улсад сурч болох байсан ч Монголын уламжлалт анагаах ухааны гайхамшигтай мэдлэгийг Монголд, тэр дундаа Оточ Манрамба Их Сургуульд суралцсанаар л олж авна гэж бодсон. Дэлхийн аль ч топ сургуульд манай сургуульд заадаг шиг хичээл, сургалтын хөтөлбөр байхгүй шүү дээ. Манай сургуулийн олон төгсөгч дэлхийн олон улс оронд мэргэжлээрээ ажиллаж байна. Бас олон төгсөгч хувийн эмнэлэгтэй болсон байна. Би ч тэдний адилаар сургуулиа амжилттай төгсөж, сайн эмч болоод Монголын уламжлалт анагаах ухааныг Америк төдийгүй дэлхийн улсуудад дэлгэрүүлэхэд хувь нэмрээ оруулна. Ийм л зорилго тээж Монголд ирж байлаа.
-Буцаад явах тухай бодож байна уу?
-Анх сургуулиа төгсөөд явна л гэж боддог байлаа. Харин эмээ “Эх орондоо, багш нарынхаа хажууд Монголдоо мэргэжлээрээ ажиллаад үлдвэл яасан юм бэ” гэж зөвлөсөн. Ангийн багш маань ч энэ тухай асуусан. Сургуулиа төгсөх мөчид явах тухай бодохоо больсон шүү. /инээв.сурв/ Дассан газрын даавуу зөөлөн гэдэг шиг эндээ л баймаар санагдах болсон. Гэрийнхэн маань ч энд ажиллахыг их дэмжиж байгаа. Яваандаа түрүүн хэлсэн Монголын уламжлалт анагаах ухааныг дэлхийн улсуудад дэлгэрүүлэхэд хувь нэмрээ оруулахаар гадагшаа явж болох юм. Одоо бол Манба Дацан төвийн хамт олноос холдмооргүй байна.
-Оюутан болж байсан үеийн анхны сэтгэгдлээсээ хуваалцах уу. Хүүхдүүд их хөгжилтэй юм ярьдаг.
-Би Оточ Манрамба Их Сургуулийн талаар багаасаа мэднэ. Манай сургуулийн бааз Манба Дацан эмнэлэгт би бага байхын л эмчлүүлдэг байсан. Манай аав, ээжийн аль аль нь намайг эмч болоход, тэр дундаа уламжлалт анагаах ухаанд суралцахад их дэмжиж байгаа. Б.Бадрууган өвөө маань манай сургуультай хамтран ажиллаж, манай сургуулийн талаар кино хийж байсан гэдэг. Бага байхдаа Монголд ирээд Хамба багш дээр ирж золгож байсан. Ер нь сургуультайгаа эртнээс танилцсан гэж боддог байлаа. Гэхдээ яг дотор нь ороод суралцахад эхний жил юу үзээд байгаагаа ч ойлгохгүй хүн явлаа. Анх оюутан болж байхад би дээд курсийн ах эгч нарыгаа хараад их гайхаж байсан шүү. (инээв) Яагаад гэвэл их даруухан, байнга л ном уншиж явдаг, хичээлээс өөрийг мэддэггүй юм шиг л санагдсан. Гэтэл би хаа сайгүй харайж дэвхцэж явдаг хүүхэд болохоор их уйтгартай байх нь дээ гэж бодсон. /инээв.сурв/ Найзууд ч сургуулийн маань талаар ойлгохгүй гээч. Одоо харин бүх зүйл өөрчлөгдсөн. Эсрэгээрээ бүгд дэмждэг болсон. Би өөрөө ч Уламжлалт анагаах ухааны талаар тайлбарлах хэмжээний чадвартай болсон. Нөгөө талаас хүн бүхэн дор бүрнээ эрүүл амьдралыг шүтэх болсон байна. Уламжлалт анагаах ухааны ач тусыг тэр тусмаа ковидын энэ үед бүр илүү ойлгож байна. Жишээ нь өнөөдөр Норов 4, Мана 4-ийг мэдэхгүй хүн байхгүй болжээ.
-Анх судас барихад юу гэж “хэлж” байх юм бэ?
-Юу ч ойлгохгүй л дээ. Маш олон удаа барина. Ангидаа бид чинь 30 хэдүүлээ. Бүгд нэг нэгийнхээ судсыг барьж үзээд, хоорондоо ярилцана. Үүний дараа сая нэг ялгаатай болохыг мэдэрч эхэлнэ.
-Оточийн оюутнуудын онцлог нь юу вэ? Төвөд хэлийг нэгдүгээр курсээс үздэг. Хэцүү юу?
-Мэдээж анх төвөд хэл сурах хэцүү санагдсан. Хичээлийн эхний өдөр дэвтэр дүүрэн даалгавар өгч, шөнөжин бичээд өглөө хичээлдээ явж байлаа. Америкт бол даалгавар ч өгөхгүй. Одоо эргээд бодоход хэцүү гэж бодвол хэцүү л байна. Чадна гэж бодвол бүхнийг амжуулж болох юм билээ. Курс ахих тусам үзэж байгаа юм нь илүү сонирхолтой болоод улам илүүг үзмээр санагдаж шунасаар яваад л төгссөн. Уламжлалт анагаах ухааны гайхамшиг үнэхээр намайг дурлуулсан.
-Оюутнууд нь үнэхээр завгүй хичээллэдэг. Магадгүй шантрах үе гарч байв уу. Тэр үед зориг нэмсэн үгийг хэн хэлж байсан бол оо.
-Багш нар маань урмын үгээр их тэтгэнэ ээ. Мэдээж бас загнана. Би чинь зургаан жилийн хугацаанд шалгалтад унаж үзээгүй. Тэгсэн АУ-ы доктор Г.Одонцэцэг багшийн сүүлийн хичээл дээр уначихдаг юм. Анх удаа шалгалтад унаж үзсэн нь тэр. Тэр үед багш маш уран цэцэн үгээр зүйрлэл хэлж, загнах, зөвлөхийн дундуур үг хэлэхэд би гэмшээд уйлаад л ангиас гарч байлаа. Үнэхээр өөртөө их гэмшсэн. Багшийн хэлсэн тэр үг Монголдоо үлдэж ажиллахад бас нөлөөлсөн гэж одоо боддог юм.
-Сэтгэл хөдлөл өндөр хүн шүү.
-Тийм шүү. Аав маань тэнд шоунд баахан уйлаад л. Би төгсөх гэж, шалгалтдаа анх унаж уйлаад л. /инээв.сурв/
-Ангийнхан чинь хаана хаана ажиллахаар болж байна вэ?
-Ангийнхан маань багш, эмчээр ажилд орцгоож байна. Биднийг төгсөх үед олон газраас ажлын санал тавьж бидэнтэй уулзсан.
-Оточ Манрамба Их сургуулийн элсэгч дүү нартаа юу гэж зөвлөх вэ?
-Суралцаад л үз. Манай сургууль Уламжлалт анагаах ухаанаас гадна амьдралын ухаан заадаг онцлогтой. Энэ бол өнөө цагт хамгийн олзуурхмаар зүйл шүү. Анагаах ухааны номоо үзээд эхлэхээр, анги дэвших тусам илүү их төлөвшиж, эмч болоход бэлэн болцгоодог. Их сургуулиа төгссөн ч төлөвшөөгүй хүмүүс олон байдаг шүү дээ. Гэтэл манай сургуулийн оюутнууд эмч болж, бас хувь хүнийхээ үүднээс төлөвшөөд төгсдөг нь давуу талтай. Сургуулийн хажууд дадлагын бааз эмнэлэг, эмийн үйлдвэр, хийд нь байгаа болохоор үзсэн хичээлээ дор бүр нь практикт туршаад явах боломжтой гээд олон зүйлийг хэлж болно. Ингээд Оточ Манрамба Их сургуулийн сонгох дүү нартаа амжилт хүсье.
-Ярилцсанд баярлалаа.
-Саяхан л төгсөж байсан бол өнөөдөр Н.Шүүдэр эмчийн өрөөнд уулзаж байна. Анх удаа жижүүрт хонож байна гэсэн үү?
-Тийм ээ, өчигдөрхөн л сургуулиа төгсөөд баяр гунигийн нулимсаа барьж дийлэхгүй зогсож байлаа. Ажилд ороод анх удаа жижүүрт хонож байна.
-Яг энэ мөчид ямар санагдаж байна вэ?
-Дипломын ажил, шалгалт шүүлэг үргэлжлүүлээд төгсөлтийн баяр гээд үнэхээр завгүй өдрүүдийн ард гарлаа. Үүний дараа амрах юм шиг санагдсан. Гэтэл бүх юм одоо л эхэлж байна. Өчигдөр өглөө ирэхэд “Шүүдэр эмчид” гээд багш үйлчлүүлэгчийн нэр бичээд үлдээсэн байсан. Ингээд анхны үйлчлүүлэгчээ авсан. Ахиад л сурч эхэлсэн байна.
-Ажлын саналыг хэрхэн хүлээж авсан бэ?
-Би чинь ангийн багшийнхаа үгнээс гардаггүй хүн байгаа юм. /инээв.сурв/ Багш ажлын ярилцлагад ороод үзэхийг санал болгосон. Хэлснээр нь ирээд ярилцлагад орж, шалгалт өгч тэнцээд ажилдаа орлоо.
-Зургаан жил гэдэг урт хугацаа шүү. Хэрхэн өнгөрсөн байна вэ?
-Тийм шүү. Монголд анх удаа оюутан болж ирсэн надад амаргүй үе гарсныг нуугаад яах вэ. Гэхдээ сургууль маань их дулаахан уур амьсгалтай, багш нар маань найрсаг болохоор сайн зааж сургаж, бас ангийнхны дэмээр суралцаж эхэлсэн дээ. Үнэндээ оюутны амьдрал үнэхээр завгүй өнгөрсөн ч эргээд бодоход хэцүү байгаагүй байжээ. Хамгийн хэцүү үе төгсөлтийн өдөр байлаа. Тэр өдөр би бараг 7,8 удаа уйлсан байх аа. Сургуулиа орхиод явна, багшийгаа орхиод явна гэж бодохоор нулимс урсаад л байсан. Ийм болтлоо ижил дасал болжээ.
-Таны эмээ Монгол Улсын Гавьяат эмч Х.Бадарч гуай Монголын урлагийн нэрт зүтгэлтэн Ж.Бадраа агсны гэргий шүү дээ. Аав тань бас гайхалтай мундаг продюсер. Шүүдэр яагаад урлагийн хүн болоогүй юм бэ?
-Аавын маань талынхан урлагийн хүмүүс байдаг. Гэхдээ эмээ маань “Манай талыг дуурайжээ, миний охин эмч болоорой” гэдэг байсан. Би багаасаа эмч болохыг хүсдэг байсан л даа. Эмээ эх барихын эмч, дүү нь бас Долгормаа гэж эмч бий. Тэд хоёулаа Биндэръяа гэж эмнэлэг ажиллуулдаг, би эмнэлэгт нь байнга очдог байсан. Эмээ маань сүүлд 1990-ээд он гараад уламжлалтын эмчийн мэргэжил олгох курст суралцаж уламжлалтын эмч болсон юм билээ. Эмээг маань нярайн эндэгдлийг бууруулахад бодитой ажил хийсэн эмч нарын нэг гэж ярьдаг. Монгол Улсын гавьяат эмч хүн дээ. Эмээгийн эмнэлэг дээр өвчтэй хүмүүс ирээд эмчлүүлээд баярлаад гарахад нь би эмээгээрээ маш их бахархдаг байсан. Тэр үеэс л эмч болохоор шийдсэн.
-Америкт суралцаж байгаад Оточ Манрамба Их сургуулийн сонгон суралцаж төгслөө. Сонголтын талаар асуух гэсэн юм.
-Тийм ээ, хүмүүс намайг анх яах гэж Монголд ирсэн юм гэж асуудаг байлаа. Би Америкт төрж өссөн. Миний хувьд Америкт эсвэл дэлхийн аль нэг өндөр хөгжилтэй улсад сурч болох байсан ч Монголын уламжлалт анагаах ухааны гайхамшигтай мэдлэгийг Монголд, тэр дундаа Оточ Манрамба Их Сургуульд суралцсанаар л олж авна гэж бодсон. Дэлхийн аль ч топ сургуульд манай сургуульд заадаг шиг хичээл, сургалтын хөтөлбөр байхгүй шүү дээ. Манай сургуулийн олон төгсөгч дэлхийн олон улс оронд мэргэжлээрээ ажиллаж байна. Бас олон төгсөгч хувийн эмнэлэгтэй болсон байна. Би ч тэдний адилаар сургуулиа амжилттай төгсөж, сайн эмч болоод Монголын уламжлалт анагаах ухааныг Америк төдийгүй дэлхийн улсуудад дэлгэрүүлэхэд хувь нэмрээ оруулна. Ийм л зорилго тээж Монголд ирж байлаа.
-Буцаад явах тухай бодож байна уу?
-Анх сургуулиа төгсөөд явна л гэж боддог байлаа. Харин эмээ “Эх орондоо, багш нарынхаа хажууд Монголдоо мэргэжлээрээ ажиллаад үлдвэл яасан юм бэ” гэж зөвлөсөн. Ангийн багш маань ч энэ тухай асуусан. Сургуулиа төгсөх мөчид явах тухай бодохоо больсон шүү. /инээв.сурв/ Дассан газрын даавуу зөөлөн гэдэг шиг эндээ л баймаар санагдах болсон. Гэрийнхэн маань ч энд ажиллахыг их дэмжиж байгаа. Яваандаа түрүүн хэлсэн Монголын уламжлалт анагаах ухааныг дэлхийн улсуудад дэлгэрүүлэхэд хувь нэмрээ оруулахаар гадагшаа явж болох юм. Одоо бол Манба Дацан төвийн хамт олноос холдмооргүй байна.
-Оюутан болж байсан үеийн анхны сэтгэгдлээсээ хуваалцах уу. Хүүхдүүд их хөгжилтэй юм ярьдаг.
-Би Оточ Манрамба Их Сургуулийн талаар багаасаа мэднэ. Манай сургуулийн бааз Манба Дацан эмнэлэгт би бага байхын л эмчлүүлдэг байсан. Манай аав, ээжийн аль аль нь намайг эмч болоход, тэр дундаа уламжлалт анагаах ухаанд суралцахад их дэмжиж байгаа. Б.Бадрууган өвөө маань манай сургуультай хамтран ажиллаж, манай сургуулийн талаар кино хийж байсан гэдэг. Бага байхдаа Монголд ирээд Хамба багш дээр ирж золгож байсан. Ер нь сургуультайгаа эртнээс танилцсан гэж боддог байлаа. Гэхдээ яг дотор нь ороод суралцахад эхний жил юу үзээд байгаагаа ч ойлгохгүй хүн явлаа. Анх оюутан болж байхад би дээд курсийн ах эгч нарыгаа хараад их гайхаж байсан шүү. (инээв) Яагаад гэвэл их даруухан, байнга л ном уншиж явдаг, хичээлээс өөрийг мэддэггүй юм шиг л санагдсан. Гэтэл би хаа сайгүй харайж дэвхцэж явдаг хүүхэд болохоор их уйтгартай байх нь дээ гэж бодсон. /инээв.сурв/ Найзууд ч сургуулийн маань талаар ойлгохгүй гээч. Одоо харин бүх зүйл өөрчлөгдсөн. Эсрэгээрээ бүгд дэмждэг болсон. Би өөрөө ч Уламжлалт анагаах ухааны талаар тайлбарлах хэмжээний чадвартай болсон. Нөгөө талаас хүн бүхэн дор бүрнээ эрүүл амьдралыг шүтэх болсон байна. Уламжлалт анагаах ухааны ач тусыг тэр тусмаа ковидын энэ үед бүр илүү ойлгож байна. Жишээ нь өнөөдөр Норов 4, Мана 4-ийг мэдэхгүй хүн байхгүй болжээ.
-Анх судас барихад юу гэж “хэлж” байх юм бэ?
-Юу ч ойлгохгүй л дээ. Маш олон удаа барина. Ангидаа бид чинь 30 хэдүүлээ. Бүгд нэг нэгийнхээ судсыг барьж үзээд, хоорондоо ярилцана. Үүний дараа сая нэг ялгаатай болохыг мэдэрч эхэлнэ.
-Оточийн оюутнуудын онцлог нь юу вэ? Төвөд хэлийг нэгдүгээр курсээс үздэг. Хэцүү юу?
-Мэдээж анх төвөд хэл сурах хэцүү санагдсан. Хичээлийн эхний өдөр дэвтэр дүүрэн даалгавар өгч, шөнөжин бичээд өглөө хичээлдээ явж байлаа. Америкт бол даалгавар ч өгөхгүй. Одоо эргээд бодоход хэцүү гэж бодвол хэцүү л байна. Чадна гэж бодвол бүхнийг амжуулж болох юм билээ. Курс ахих тусам үзэж байгаа юм нь илүү сонирхолтой болоод улам илүүг үзмээр санагдаж шунасаар яваад л төгссөн. Уламжлалт анагаах ухааны гайхамшиг үнэхээр намайг дурлуулсан.
-Оюутнууд нь үнэхээр завгүй хичээллэдэг. Магадгүй шантрах үе гарч байв уу. Тэр үед зориг нэмсэн үгийг хэн хэлж байсан бол оо.
-Багш нар маань урмын үгээр их тэтгэнэ ээ. Мэдээж бас загнана. Би чинь зургаан жилийн хугацаанд шалгалтад унаж үзээгүй. Тэгсэн АУ-ы доктор Г.Одонцэцэг багшийн сүүлийн хичээл дээр уначихдаг юм. Анх удаа шалгалтад унаж үзсэн нь тэр. Тэр үед багш маш уран цэцэн үгээр зүйрлэл хэлж, загнах, зөвлөхийн дундуур үг хэлэхэд би гэмшээд уйлаад л ангиас гарч байлаа. Үнэхээр өөртөө их гэмшсэн. Багшийн хэлсэн тэр үг Монголдоо үлдэж ажиллахад бас нөлөөлсөн гэж одоо боддог юм.
-Сэтгэл хөдлөл өндөр хүн шүү.
-Тийм шүү. Аав маань тэнд шоунд баахан уйлаад л. Би төгсөх гэж, шалгалтдаа анх унаж уйлаад л. /инээв.сурв/
-Ангийнхан чинь хаана хаана ажиллахаар болж байна вэ?
-Ангийнхан маань багш, эмчээр ажилд орцгоож байна. Биднийг төгсөх үед олон газраас ажлын санал тавьж бидэнтэй уулзсан.
-Оточ Манрамба Их сургуулийн элсэгч дүү нартаа юу гэж зөвлөх вэ?
-Суралцаад л үз. Манай сургууль Уламжлалт анагаах ухаанаас гадна амьдралын ухаан заадаг онцлогтой. Энэ бол өнөө цагт хамгийн олзуурхмаар зүйл шүү. Анагаах ухааны номоо үзээд эхлэхээр, анги дэвших тусам илүү их төлөвшиж, эмч болоход бэлэн болцгоодог. Их сургуулиа төгссөн ч төлөвшөөгүй хүмүүс олон байдаг шүү дээ. Гэтэл манай сургуулийн оюутнууд эмч болж, бас хувь хүнийхээ үүднээс төлөвшөөд төгсдөг нь давуу талтай. Сургуулийн хажууд дадлагын бааз эмнэлэг, эмийн үйлдвэр, хийд нь байгаа болохоор үзсэн хичээлээ дор бүр нь практикт туршаад явах боломжтой гээд олон зүйлийг хэлж болно. Ингээд Оточ Манрамба Их сургуулийн сонгох дүү нартаа амжилт хүсье.
-Ярилцсанд баярлалаа.
Дэлгэрэнгүй унших
АНХААРУУЛГА: УИХ-ын 2024 оны ээлжит сонгуулийн хуулийн холбогдох заалтын хүрээнд тус сайтын сэтгэгдэл хэсгийг түр хугацаанд хаасан болно.
Тод индэр
Л.Гантөмөр: МАН шүүмжлэл сонсож мэддэггүй юм байна
Ардчилсан нам Засгийн газрын гэрээг удаа дараа зөрчсөн гэх асуудлаар АН-ын дарга Л.Гантөмөрөөс сэтгүүлчид 2026 оны зургаадугаар сарын 17-ны өдөр тайлбар авлаа. Тэрбээр "МАН шүүмжлэл сонсож мэддэггүй юм байна. Ч.Лодойсамбуу гишүүн шүүмжилснийг гэрээ зөрчиж байна гэж дүгнэж байгаа юм. Найман жил Монгол Улсыг унтуулсан.
Хэн нэгэн шүүмжилэхээр их адгадаг болсон. Ийм адгуу хүмүүстэй хамтарна гэдэг хэцүү. Шүүмжлэхгүйгээр Монголын төр явахгүй. Төрийн чих онгорхой байх ёстой. Ард түмнээ сонсдог байх ёстой. Тэр ард түмний дуу хоолой нь УИХ-ын гишүүд. МАН Бага хурлаараа гурван шалтгаанаар Ардчилсан намтай хамтрахгүй гэж ярьсан тухай би сонссон.
Хэн нэгэн шүүмжилэхээр их адгадаг болсон. Ийм адгуу хүмүүстэй хамтарна гэдэг хэцүү. Шүүмжлэхгүйгээр Монголын төр явахгүй. Төрийн чих онгорхой байх ёстой. Ард түмнээ сонсдог байх ёстой. Тэр ард түмний дуу хоолой нь УИХ-ын гишүүд. МАН Бага хурлаараа гурван шалтгаанаар Ардчилсан намтай хамтрахгүй гэж ярьсан тухай би сонссон.
Нэгдүгээрт: АН ажил төрөлтэй болоод бэхжээд байна. Тиймээс АН-ыг бэхжүүлэхгүй байх нь МАН-д хэрэгтэй гэж ярьсан.
Хоёрдугаарт: АН-ын гишүүд элдвээр шүүмжлээд байна. Хамтарч байгаа тохиолдолд шүүмжлэл байж болохгүй гэж яриад байгаа юм.
Гуравдугаарт: Хуульзүйн яам болоод хяналтын функц АН-д байна. Дарханы Засаг дарга Б.Азжаргалаас авхуулаад бүгд баахан тендерийн хулгай хийчихсэн.
Түиймээс МАН-ынэнд тэндэх хулгай, луйврыг Хяналт, үнэлгээний Үндэсний хороо илрүүлээд байх юм байна.
Тиймээс энэ гурван үндэслэлээр АН-аас салах нь зүйтэй гэж гишүүд нь ярьсан байна лээ. Өөрөөр хэлбэл, МАН хяналтгүй засаглахыг хүсээд байгаа хэрэг” хэмээв.
Тод индэр
Э.Батшугар: Хариуцлагатай иргэнээ урамшуулдаг олон улсын сайн жишгийг Монголдоо нэвтрүүлж байна
Иргэн зээлдэгчийн хувиар өөрийн зээлийн түүхээ хянан удирдах, санхүүгийн сахилга хариуцлагатай байх нөхцөлийг бүрдүүлэх хуулийг Улсын Их Хурал 2025 оны хаврын ээлжит чуулганы хугацаанд баталлаа. Улсын Их Хурлын гишүүн Э.Батшугарын санаачлан боловсруулж, өргөн мэдүүлснээр батлагдсан Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн талаар дараах тодруулгыг хийлээ.
-Улсын хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар банк, санхүүгийн байгууллагатай зээлийн харилцаанд ороогүй насанд хүрсэн иргэн цөөн байгаа болов уу. Таны санаачлан, батлуулсан дээрх хуулийн өөрчлөлт иргэдийн энэ төрлийн харилцаанд ямар нөлөө үзүүлэх вэ?
-Хамгийн эхэнд Зээлийн мэдээллийн сангийн “хар жагсаалт”-д нэг бүртгэгдчихвэл зургаан жил данслагддаг байдлыг халж байгааг тодотгож хэлмээр байна. Хүний амьдрал баялаг, зээл, зарим төрлийн төлбөрийг барагдуулахын зуур цаг хугацаа алдах гэх мэт бэрхшээлээс үүдэн доголдох тохиолдол гардаг даа. Тэгээд аль болох шуурхай шийдээд, зохицуулаад төлсөн ч “хар жагсаалт”-ад бичигдчихаж байгаа юм. Тэр мэдээлэл зургаан жил хадгалагдаж, Та хариуцлагагүй зээлдэгч болчихдог, энэ мэдээлэл зургаан жил Таны санхүүгийн харилцаанд нөлөөлнө. Үүнийг би хувьдаа “санхүүгийн ял” гэж тодорхойлоод байгаа.
Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль хэрэгжээд эхлэхээр дээрх шиг нөхцөл буюу нэг удаагийн доголдлоос нь үүдсэн зургаан жилийн санхүүгийн ял оноодог байдлыг халж, эсрэгээрээ онооны системд шилжих юм. Иргэн зээлийн харилцаандаа хариуцлагатай хандаад, тухай бүр нь төлбөрөө зохих ёсоор нь төлдөг бол оноо нь нэмэгдээд яваад байна. Оноо нь өндөр байхын хэрээр санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага, банк барьцаа хөрөнгийн шаардлагыг бууруулах, зээлийн хүү бага байх гэх зэргээр иргэнд илүү таатай нөхцөл, үйлчилгээ өгнө. Оноо нь тухайн иргэний биет бус санхүүгийн хөрөнгө болно. Жишээлбэл, зээл авахад хамгийн түрүүн барьцаа хөрөнгө шаарддаг. Тэгвэл энэ эрх зүйн өөрчлөлтөөр оноо нь барьцаа хөрөнгө болж болохоор нөхцөл бүрдэж байна. Аливаа банк, санхүүгийн байгууллага хариуцлагатай харилцагч буюу өндөр оноотой иргэнд үйлчилгээ үзүүлэхдээ нөхцөлөө хөнгөвчлөх, шуурхай үйлчлэх боломжтой болно. Нэгэнт хариуцлагатай төлбөрөө төлөөд явдаг харилцагч учраас аль болох асуудлыг шуурхай шийдээд явах сонирхол байна шүү дээ.
Тэгэхээр иргэн оноогоо өндөр болгох эсэхээ бас тооцож болж байна. Хариуцлагатай иргэнээ нэг ёсондоо урамшуулж байгаа гэж харж болох юм.
Баримт сөхөөд харвал малчны зээл, ипотекийн зээл, тэтгэврийн зээл нь хамгийн эрсдэлгүй, чанартай зээлүүд байдаг. Зээлдэгчид нь маш хариуцлагатай гэсэн үг. Хариуцлага алдахад нь “ял оноож” байгаа юм чинь, хариуцлагатай байсных нь төлөө хөнгөвчилсөн нөхцөлтэй, бага хүүтэй зээлийг шуурхай олгох зэргээр урамшуулж болно биз дээ. Үүний нөлөөгөөр зээлийн хүү ч буурах боломжтой, онооны системд шилжсэнээр суурь нөхцөл бүрдэж байгаа гэж харж байна. Тухайлбал, төслийг боловсруулах үед 28 улсын жишээг судалсан, зээлийн хүү нь 2-4 нэгж хувиар буурсан байдаг юм билээ. Америк 1989 онд, Солонгос, Энэтхэг 2000 оны эхээр, Вьетнам саяхан онооны системд шилжсэн. Ийнхүү шилжснээс хойш 2-3 жилийн дараа зээлийн хүү буурсан байна билээ.
Энгийнээр ойлгоход банк, санхүүгийн байгууллага харилцагчаа хялбархан тодорхойлдог учраас хариуцлагатай, найдвартай харилцагчдаа хугацаа урт, хүү бага, барьцаа хөрөнгө шаардахгүйгээр зохих ёсны зээл олгох гэх зэрэг сайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг шуурхай үзүүлдэг болно.
Латин Америкийн улс орнууд онооны системд шилжихээс өмнө ажлын 10 хоног буюу хагас сар зээл шийдвэрлэдэг байснаа онооны систем рүү шилжсэнээр ердөө ажлын 8 цагт зээл шийддэг болсон байгаа юм. Цаашилбал, сайн харилцагчид бүтээгдэхүүн, үйчилгээгээ хүргэхийн тулд банк, санхүүгийн байгууллага дунд өрсөлдөөн бий болдог. Одоо бол банк, санхүүгийн байгууллага тус бүр харилцагчийн мэдээллээ хадгалж, тус бүрдээ сан бүрдүүлдэг, үүнийгээ хуваалцдаггүй. Та банкаа, санхүүгийн харилцагчаа солихоор бол нөгөө талдаа шинэ хэрэглэгч болно, хүлээж авч байгаа тал Таны санхүүгийн түүхийг мэдэхгүй учраас “эрсдэлтэй” гэж үздэг. Шинэ систем үйлчлээд эхлэхээр иргэний оноо бүх нөхцөлийг илэрхийлэх учраас ямар ч банк, санхүүгийн байгууллагад очсон зөвхөн өөрт тохирхох бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ авдаг болно. Банк, санхүүгийн байгууллагууд өрсөлдөөд эхлэхээр санхүүгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ сайжрах нь ойлгомжтой. Хөгжсөн улс орнуудын боловсронгуй болсон, туршигдсан сайн туршлагыг Монголд нэвтрүүлж байгаа гэж ойлгож болно.
-Хууль хэзээнээс хэрэгжих эхлэх вэ?
-Улсын Их Хурал 5 дугаар сарын 16-ны өдөр Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийг баталсан. Ердийн журмаар гэхээр “Төрийн мэдээлэл” сэтгүүлд хэвлэгдээд ажлын 10 хоногийн дараа хэрэгжиж эхлэхээр тооцож үзвэл энэ оны 6 дугаар сарын 26-ны өдрөөс хэрэгжих юм байна.
-Тэгвэл зээлийн "муу түүх" иргэний санхүүгийн харилцаанд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй гэсэн үг үү?
-Хүний зээлийн мэдээллийг таван жил хадгалдаг олон улсын жишгийг хуульд тусгасан. Иргэн, төрийн болон хувийн өмчит хуулийн этгээдийн хооронд зээл, төлбөртэй холбогдон үүсэх мөнгөн төлбөрийн мэдээллийг агуулдаг “Зээлийн мэдээллийн сан” зөвхөн зээлийн "муу түүх"-буюу сөрөг мэдээллийг хадгалдаг байсныг өөрчилж байгаа хэрэг. Тус санд зээлдэгчийн сайн, муу бүх мэдээллийг таван жил хадгална. Юу сайжрах вэ гэхээр өмнө нь хугацаа алдаад ч болохнээ зээлээ төлсөн байхад л “хар жагсаалт”-ад ороод, тэр нь санхүүгийн харилцаанд нь зургаан жил сөрөг нөлөө үзүүлдэг байсныг халж байгаа юм. Одоо бол иргэн, зээлдэгч үүргээ хугацаандаа гүйцэтгэхгүй бол оноо буурна, харин нөхөөд төлчихвөл оноо нь өснө. Зээлийн мэдээллийн сангийн мэдээлэл нь амьд, хөдөлгөөнтэй, бодит болно.
Дээрх хуультай хамт тухайн иргэн буюу зээлдэгчээс шалтгаалахгүйгээр орлогод нь доголдол үүсвэл уян хатан хандах агуулга бүхий Улсын Их Хурлын тогтоол батлагдсан. Үер усны аюул учирч болно, цар тахлыг бид даваад гарлаа, тухайн иргэн аргагүй болоод эмнэлэгт хэвтээд, бизнес нь явахгүй зогсож ч болно. Амьдрал баян юм чинь янз бүрийн нөхцөл үүсэж, учирч, тохиох болохоор аль болох уян хатан байж, санхүүгийн харилцаа үүсгэгч талууд зохицож байх нь зүйтэй гэж хууль санаачлагчийн хувиар үзсэн. Гэхдээ татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс зээлдэг Хөгжлийн банк ч юм уу, Засгийн газрын тусгай сангаас авсан зээлийн харилцаанд энэ уян хатан нөхцөл үйлчлэхгүй байх ёстойг бас тогтоолд тусгасан. Татвар төлөгчдийн мөнгийг зээлж байгаа бол илүү хариуцлагатай, тооцоотой хандах ёстой гэсэн агуулгаар дээрх нөхцөлийг тодотгосон.
-Зээлийн харилцаанд иргэн янз бүрээр оролцдог. Шууд зээлэхээс гадна батлан даагчаар орсон байхад үндсэн зээлдэгч хариуцлага алдсан нь батлан даагчийн оноонд нөлөөлөх үү?
-Зээлийн батлан даалттай холбоотой харилцааг өөр хуулиар зохицуулна. Товчхондоо, Зээдийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулиар хүн санхүүгийн орчинд үнэ цэнээ өөрөө тогтоодог болж байгаа хэрэг. Хариуцлагатай байвал оноо өндөр байна. Оноо нь тухайн хүний талаар олон зүйлийг илэрхийлэх учраас биет бус санхүүгийн хөрөнгө болчихно. Өндөр оноотой бол банк, санхүүгийн салбарт Таны үнэ цэн өсөж, илүү таатай үйлчилгээ, сайн бүтээгдэхүүнийг тохирсон өртгөөр авах нөхцөл нь бүрдэнэ. Тиймээс оноогоо өндөр байлгах эсэхээ иргэн, зээлдэгч өөрөө удирдана. Ийм учраас зээл, төлбөрөө цаг хугацаандаа төлөөд байхад эрмэлзэл тухайн хүнд төрдөг байх нь л дээ.
-Улсын Их Хурлын даргын дэвшүүлсэн “Гурван төгөлдөршил” бодлогын хүрээнд хуулиас давсан журмуудыг цэгцлэх зорилт тавьсан. Тэгвэл Таны санаачлан, батлуулсан хуулийн дагуу Монголбанк журам батлах үүрэг хүлээж байна?
-Одоогийн байдлаар зээлийн мэдээллийн үйлчилгээ үзүүлэх тусгай зөвшөөрөлтэй хоёр компани байна. Эдгээр компани олон улсын жишиг платформ буюу онооны зам оруулаад ирчихсэн. Суурь нь байна, эрх зүйн орчин бүрдлээ. Одоо дүрмээ тохирох ёстой. Иймд Монголбанк холбогдох журам гаргах үүрэг хүлээж байгаа. Гэхдээ бүх талыг оролцуулж, хэлэлцүүлэг хийсний үндсэн дээр талуудын эрх ашгийг хангасан, манай нөхцөлд хамгийн оновчтой зохицуулалт гаргах ёстой гэдэг байр суурьтай байна. Монголбанк ч энэ шаардлагыг хангах бүрэн чадамжтай гэж харж байна. Бид шинэ зүйл зохиогоогүй, бусад улс орон удаан хугацаанд туршиж, сайжруулж ирсэн сайн жишгийг л Монголдоо нэвтрүүлэх ажил шүү дээ. Иргэн санхүүгийн сахилга баттай болно, системийн хэмжээнд чанаргүй зээл буурна гээд үр дүнг нь бүгд хүртэх ач холбогдолтой.
Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газар
-Улсын хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар банк, санхүүгийн байгууллагатай зээлийн харилцаанд ороогүй насанд хүрсэн иргэн цөөн байгаа болов уу. Таны санаачлан, батлуулсан дээрх хуулийн өөрчлөлт иргэдийн энэ төрлийн харилцаанд ямар нөлөө үзүүлэх вэ?
-Хамгийн эхэнд Зээлийн мэдээллийн сангийн “хар жагсаалт”-д нэг бүртгэгдчихвэл зургаан жил данслагддаг байдлыг халж байгааг тодотгож хэлмээр байна. Хүний амьдрал баялаг, зээл, зарим төрлийн төлбөрийг барагдуулахын зуур цаг хугацаа алдах гэх мэт бэрхшээлээс үүдэн доголдох тохиолдол гардаг даа. Тэгээд аль болох шуурхай шийдээд, зохицуулаад төлсөн ч “хар жагсаалт”-ад бичигдчихаж байгаа юм. Тэр мэдээлэл зургаан жил хадгалагдаж, Та хариуцлагагүй зээлдэгч болчихдог, энэ мэдээлэл зургаан жил Таны санхүүгийн харилцаанд нөлөөлнө. Үүнийг би хувьдаа “санхүүгийн ял” гэж тодорхойлоод байгаа.
Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль хэрэгжээд эхлэхээр дээрх шиг нөхцөл буюу нэг удаагийн доголдлоос нь үүдсэн зургаан жилийн санхүүгийн ял оноодог байдлыг халж, эсрэгээрээ онооны системд шилжих юм. Иргэн зээлийн харилцаандаа хариуцлагатай хандаад, тухай бүр нь төлбөрөө зохих ёсоор нь төлдөг бол оноо нь нэмэгдээд яваад байна. Оноо нь өндөр байхын хэрээр санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага, банк барьцаа хөрөнгийн шаардлагыг бууруулах, зээлийн хүү бага байх гэх зэргээр иргэнд илүү таатай нөхцөл, үйлчилгээ өгнө. Оноо нь тухайн иргэний биет бус санхүүгийн хөрөнгө болно. Жишээлбэл, зээл авахад хамгийн түрүүн барьцаа хөрөнгө шаарддаг. Тэгвэл энэ эрх зүйн өөрчлөлтөөр оноо нь барьцаа хөрөнгө болж болохоор нөхцөл бүрдэж байна. Аливаа банк, санхүүгийн байгууллага хариуцлагатай харилцагч буюу өндөр оноотой иргэнд үйлчилгээ үзүүлэхдээ нөхцөлөө хөнгөвчлөх, шуурхай үйлчлэх боломжтой болно. Нэгэнт хариуцлагатай төлбөрөө төлөөд явдаг харилцагч учраас аль болох асуудлыг шуурхай шийдээд явах сонирхол байна шүү дээ.
Тэгэхээр иргэн оноогоо өндөр болгох эсэхээ бас тооцож болж байна. Хариуцлагатай иргэнээ нэг ёсондоо урамшуулж байгаа гэж харж болох юм.
Баримт сөхөөд харвал малчны зээл, ипотекийн зээл, тэтгэврийн зээл нь хамгийн эрсдэлгүй, чанартай зээлүүд байдаг. Зээлдэгчид нь маш хариуцлагатай гэсэн үг. Хариуцлага алдахад нь “ял оноож” байгаа юм чинь, хариуцлагатай байсных нь төлөө хөнгөвчилсөн нөхцөлтэй, бага хүүтэй зээлийг шуурхай олгох зэргээр урамшуулж болно биз дээ. Үүний нөлөөгөөр зээлийн хүү ч буурах боломжтой, онооны системд шилжсэнээр суурь нөхцөл бүрдэж байгаа гэж харж байна. Тухайлбал, төслийг боловсруулах үед 28 улсын жишээг судалсан, зээлийн хүү нь 2-4 нэгж хувиар буурсан байдаг юм билээ. Америк 1989 онд, Солонгос, Энэтхэг 2000 оны эхээр, Вьетнам саяхан онооны системд шилжсэн. Ийнхүү шилжснээс хойш 2-3 жилийн дараа зээлийн хүү буурсан байна билээ.
Энгийнээр ойлгоход банк, санхүүгийн байгууллага харилцагчаа хялбархан тодорхойлдог учраас хариуцлагатай, найдвартай харилцагчдаа хугацаа урт, хүү бага, барьцаа хөрөнгө шаардахгүйгээр зохих ёсны зээл олгох гэх зэрэг сайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг шуурхай үзүүлдэг болно.
Латин Америкийн улс орнууд онооны системд шилжихээс өмнө ажлын 10 хоног буюу хагас сар зээл шийдвэрлэдэг байснаа онооны систем рүү шилжсэнээр ердөө ажлын 8 цагт зээл шийддэг болсон байгаа юм. Цаашилбал, сайн харилцагчид бүтээгдэхүүн, үйчилгээгээ хүргэхийн тулд банк, санхүүгийн байгууллага дунд өрсөлдөөн бий болдог. Одоо бол банк, санхүүгийн байгууллага тус бүр харилцагчийн мэдээллээ хадгалж, тус бүрдээ сан бүрдүүлдэг, үүнийгээ хуваалцдаггүй. Та банкаа, санхүүгийн харилцагчаа солихоор бол нөгөө талдаа шинэ хэрэглэгч болно, хүлээж авч байгаа тал Таны санхүүгийн түүхийг мэдэхгүй учраас “эрсдэлтэй” гэж үздэг. Шинэ систем үйлчлээд эхлэхээр иргэний оноо бүх нөхцөлийг илэрхийлэх учраас ямар ч банк, санхүүгийн байгууллагад очсон зөвхөн өөрт тохирхох бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ авдаг болно. Банк, санхүүгийн байгууллагууд өрсөлдөөд эхлэхээр санхүүгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ сайжрах нь ойлгомжтой. Хөгжсөн улс орнуудын боловсронгуй болсон, туршигдсан сайн туршлагыг Монголд нэвтрүүлж байгаа гэж ойлгож болно.
-Хууль хэзээнээс хэрэгжих эхлэх вэ?
-Улсын Их Хурал 5 дугаар сарын 16-ны өдөр Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийг баталсан. Ердийн журмаар гэхээр “Төрийн мэдээлэл” сэтгүүлд хэвлэгдээд ажлын 10 хоногийн дараа хэрэгжиж эхлэхээр тооцож үзвэл энэ оны 6 дугаар сарын 26-ны өдрөөс хэрэгжих юм байна.
-Тэгвэл зээлийн "муу түүх" иргэний санхүүгийн харилцаанд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй гэсэн үг үү?
-Хүний зээлийн мэдээллийг таван жил хадгалдаг олон улсын жишгийг хуульд тусгасан. Иргэн, төрийн болон хувийн өмчит хуулийн этгээдийн хооронд зээл, төлбөртэй холбогдон үүсэх мөнгөн төлбөрийн мэдээллийг агуулдаг “Зээлийн мэдээллийн сан” зөвхөн зээлийн "муу түүх"-буюу сөрөг мэдээллийг хадгалдаг байсныг өөрчилж байгаа хэрэг. Тус санд зээлдэгчийн сайн, муу бүх мэдээллийг таван жил хадгална. Юу сайжрах вэ гэхээр өмнө нь хугацаа алдаад ч болохнээ зээлээ төлсөн байхад л “хар жагсаалт”-ад ороод, тэр нь санхүүгийн харилцаанд нь зургаан жил сөрөг нөлөө үзүүлдэг байсныг халж байгаа юм. Одоо бол иргэн, зээлдэгч үүргээ хугацаандаа гүйцэтгэхгүй бол оноо буурна, харин нөхөөд төлчихвөл оноо нь өснө. Зээлийн мэдээллийн сангийн мэдээлэл нь амьд, хөдөлгөөнтэй, бодит болно.
Дээрх хуультай хамт тухайн иргэн буюу зээлдэгчээс шалтгаалахгүйгээр орлогод нь доголдол үүсвэл уян хатан хандах агуулга бүхий Улсын Их Хурлын тогтоол батлагдсан. Үер усны аюул учирч болно, цар тахлыг бид даваад гарлаа, тухайн иргэн аргагүй болоод эмнэлэгт хэвтээд, бизнес нь явахгүй зогсож ч болно. Амьдрал баян юм чинь янз бүрийн нөхцөл үүсэж, учирч, тохиох болохоор аль болох уян хатан байж, санхүүгийн харилцаа үүсгэгч талууд зохицож байх нь зүйтэй гэж хууль санаачлагчийн хувиар үзсэн. Гэхдээ татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс зээлдэг Хөгжлийн банк ч юм уу, Засгийн газрын тусгай сангаас авсан зээлийн харилцаанд энэ уян хатан нөхцөл үйлчлэхгүй байх ёстойг бас тогтоолд тусгасан. Татвар төлөгчдийн мөнгийг зээлж байгаа бол илүү хариуцлагатай, тооцоотой хандах ёстой гэсэн агуулгаар дээрх нөхцөлийг тодотгосон.
-Зээлийн харилцаанд иргэн янз бүрээр оролцдог. Шууд зээлэхээс гадна батлан даагчаар орсон байхад үндсэн зээлдэгч хариуцлага алдсан нь батлан даагчийн оноонд нөлөөлөх үү?
-Зээлийн батлан даалттай холбоотой харилцааг өөр хуулиар зохицуулна. Товчхондоо, Зээдийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулиар хүн санхүүгийн орчинд үнэ цэнээ өөрөө тогтоодог болж байгаа хэрэг. Хариуцлагатай байвал оноо өндөр байна. Оноо нь тухайн хүний талаар олон зүйлийг илэрхийлэх учраас биет бус санхүүгийн хөрөнгө болчихно. Өндөр оноотой бол банк, санхүүгийн салбарт Таны үнэ цэн өсөж, илүү таатай үйлчилгээ, сайн бүтээгдэхүүнийг тохирсон өртгөөр авах нөхцөл нь бүрдэнэ. Тиймээс оноогоо өндөр байлгах эсэхээ иргэн, зээлдэгч өөрөө удирдана. Ийм учраас зээл, төлбөрөө цаг хугацаандаа төлөөд байхад эрмэлзэл тухайн хүнд төрдөг байх нь л дээ.
-Улсын Их Хурлын даргын дэвшүүлсэн “Гурван төгөлдөршил” бодлогын хүрээнд хуулиас давсан журмуудыг цэгцлэх зорилт тавьсан. Тэгвэл Таны санаачлан, батлуулсан хуулийн дагуу Монголбанк журам батлах үүрэг хүлээж байна?
-Одоогийн байдлаар зээлийн мэдээллийн үйлчилгээ үзүүлэх тусгай зөвшөөрөлтэй хоёр компани байна. Эдгээр компани олон улсын жишиг платформ буюу онооны зам оруулаад ирчихсэн. Суурь нь байна, эрх зүйн орчин бүрдлээ. Одоо дүрмээ тохирох ёстой. Иймд Монголбанк холбогдох журам гаргах үүрэг хүлээж байгаа. Гэхдээ бүх талыг оролцуулж, хэлэлцүүлэг хийсний үндсэн дээр талуудын эрх ашгийг хангасан, манай нөхцөлд хамгийн оновчтой зохицуулалт гаргах ёстой гэдэг байр суурьтай байна. Монголбанк ч энэ шаардлагыг хангах бүрэн чадамжтай гэж харж байна. Бид шинэ зүйл зохиогоогүй, бусад улс орон удаан хугацаанд туршиж, сайжруулж ирсэн сайн жишгийг л Монголдоо нэвтрүүлэх ажил шүү дээ. Иргэн санхүүгийн сахилга баттай болно, системийн хэмжээнд чанаргүй зээл буурна гээд үр дүнг нь бүгд хүртэх ач холбогдолтой.
Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газар
Тод индэр
Х.Ганхуяг: Татварын багц хуулийн шинэчлэл нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжин, өрхийн орлогыг нэмэгдүүлж, хамгаалж, баталгаажуулахад чиглэж байна
Татварын багц хуулийн хэрэгжилттэй танилцаж санал, дүгнэлт гаргах, шаардлагатай бол холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн ахлагч, УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуягаас татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар тодрууллаа.
-Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн онцлогийг танилцуулахгүй юу?
-УИХ-ын даргын захирамжаар байгуулагдсан манай ажлын хэсэг УИХ-ын Төсвийн байнгын хороо, Сангийн яам, Татварын ерөнхий газартай хамтран татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар олон удаагийн хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан. Нийтдээ 180 гаруй удаагийн хэлэлцүүлэгт 200 гаруй мянган иргэн, аж ахуйн нэгжийн төлөөлөл оролцож татварын багц хуулийн шинэчлэлийг хэрхэн хийх талаарх саналаа ирүүлсэн. Татварын ерөнхий хууль, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль болон Хүн амын орлогын албан татварын тухай хууль, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулиудад өөрчлөлт оруулах талаар иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийн саналыг ажлын хэсгийн санал, дүгнэлтийн хамт Сангийн яаманд хүргүүлсэн.
Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн хүрээнд хувь хүний орлогын албан татварыг бууруулах, нийгмийн аль хэсэгт нь татварын хөнгөлөлтийг илүүтэй үзүүлэх талаар тодорхой тусгах, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хамрагдалтыг нэмэгдүүлэх талаар зохих өөрчлөлт оруулж, татварын уян хатан тогтолцоог бүрдүүлэхийг чухалчиллаа. Өнөөдрийн байдлаар нэмэгдсэн өртгийн албан татварт нийгмийн салбарын 70 хувь нь хамрагдаж байна. Энэхүү албан татвараас чөлөөлөгддөг хөдөө аж ахуйн салбарыг нэмэгдсэн өртгийн албан татварт хамруулдаг болгох эрх зүйн тогтолцоог бий болгох, иргэдийн сарын 500 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 100 хувиар, 800 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 50 хувиар, үүнээс давсан хэсэгт 20 хувиар тус тус хөнгөлж буцаан олгох зэрэг заалтуудыг тусгалаа.
-Аж ахуйн нэгжүүдэд татварын ямар хөнгөлөлт үзүүлэхээр төсөлд тусч байна вэ?
-Аж ахуйн нэгжийн албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулж, жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжихэд чиглүүлэв. Аж ахуйн нэгжүүдийг татвараа төлөөгүй бол дансыг нь бүхэлд нь хаачихдаг байдлыг өөрчлөх нь зүйтэй гэж үзсэн. Тухайн аж ахуйн нэгжид тодорхой хугацаа өгч татвараа нөхөн төлөх боломжийг бүрдүүлэх ёстой. Мөн зарим нэг төрлийн татвар эргээд иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийг өрөнд оруулдаг. Жишээ нь гаалиар дөнгөж бараа бүтээгдэхүүн нь орж ирэнгүүт олон төрлийн татвар ногдуулдаг хатуу тогтолцоо байсан. Тэгвэл тухайн бараа, бүтээгдэхүүнийг борлуулсны дараа буюу үр ашиг нь буй болсон цагт татвар ногдуулах нь зөв юм. Эдгээр татварын хөнгөлөлтийг буй болгосноор төсөвт ойролцоогоор 4-4.5 их наяд төгрөгийн дарамт учирна. Өөрөөр хэлбэл, улсын төсөвт орж ирдэг байсан 4-4.5 их наяд төгрөгийг эргээд хувийн хэвшил рүү шилжүүлж байна гэсэн үг. Татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтөөр бизнес эрхлэгчдийг дэмжиж, ингэснээр иргэдийн худалдан авах чадвар сайжирч, эдийн засгийн эргэлт нэмэгдэнэ. Үндсэндээ бол татварын багц хуулийн шинэчлэлийн зорилго нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжихээс гадна өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх, хамгаалах, баталгаажуулахад чиглэж байна гэсэн үг.
УИХ-ын Хэвлэл мэдээллийн газар
