Тод индэр
Д.Баянцэцэг: Миссүүдийн маань амжилт бидний ажлын үр дүн болдог
“...Шагнал гэдэг хийсний учир, хийхийн учир хоёрын уулзвар дээр өгдөг зүйл юм” Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, Ардын уран зохиолч, Төрийн шагналт, Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Б.Лхагвасүрэн агсан нэгэнтээ хэлсэн нь бий.
Өнөөдөр Монгол улсад Соёл урлагийн байгууллагын ажилтны баярын өдрийг тэмдэглэх өнгөрүүлж байна. Тодруулбал, жил бүрийн 9-р сарын хоёрдугаар долоо хоногт энэхүү өдрийг тэмдэглэх болсоор 28 жил болжээ. Харин эл өдрийн тухайд хийж бүтээсэн ажил үйлсээрээ тэргүүлэгч олон залуу энгэрээ мялаасны нэг нь “Мисс Монголиа” холбооны гүйцэтгэх захирал Д.Баянцэцэг байлаа. Бид энэ баярт мөчид түүнтэй ярилцсанаа хүргэж байна. Өөрийнх нь хэлснээр “Монгол эх орноо Олон улсад сурталчлан таниулж, Монгол өв соёлоо мэддэг, гоо зүй, ёс зүйтэй, хүнлэг иргэнийг бэлтгэх энэ их үйлст хоёргүй сэтгэлээр зүтгэж байгаа бидний хамт олонд өгч буй маш том урам гэж бодож энэхүү шагналаа хүндэтгэлтэйгээр салбарын сайдаасаа гардан авсан” тухайгаа ийнхүү ярьж байна.
-Баяр хүргэе. Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан цол тэмдгээр энгэрээ мялаалаа. Шагнал юу дагуулж ирдэг юм бол оо?
-Маш их баярлалаа. Сэтгэл санаа тайван, аз жаргалтай үед ээ бусадтай ярилцаж дотроо уудлах чинь нэг талаасаа Окситоцин /Хайрлах,уучлах, өрөвдөж нигүүлсэх, туслах, бусдаас сайхан сэтгэл мэдрэх үед уг даавар илүү ялгарна мөн тэврэх үед.../ ялгаруулж байгаа юм шүү. /инээв.../
...Шагнал юу дагуулж ирдэг вэ гэж үү...?
Хариуцлага, хүндлэл, урам зориг, хичээл зүтгэл зэргийг урьд урьдынхаас илүү мэдрүүлдэг юм байна. “Мисс Монголиа” холбоо энэ жил 17 дахь жилдээ тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулж байна. Өөрөөр хэлбэл бүхэл бүтэн нэгэн үеийг өсгөн хүмүүжүүлж, бойжуулаад байна гэсэн үг. Тэртээ 2004 оноос манай тэмцээнд оролцож байсан жоохон охид өнөөдөр салбар бүртээ нийгэмд үлгэр дуурайлал болсон манлайлагч, төрийн хариуцлагатай албан хаагч, урлаг соёлын нэртэй, мөртэй зүтгэлтнүүд, ухаалаг, хариуцлагатай сайхан ээж нар болжээ... Өнгөрсөн хугацаанд тэднийхээ зүрх сэтгэлийг мэдэрч нэг хэсэг нь байж, нэг баг болж чадсан нь “Мисс Монголиа” холбоо, бидний үнэт зүйл билээ.
Мөн 17-н жил Монгол эх орноо Олон улсад сурталчлан таниулж, Монгол өв соёлоо мэддэг, гоо зүй, ёс зүйтэй, хүнлэг иргэнийг бэлтгэх энэ их үйлст хоёргүй сэтгэлээр зүтгэж байгаа бидний хамт олонд өгч буй маш том урам гэж бодож энэхүү шагналаа хүндэтгэлтэйгээр салбарын сайдаасаа гардан авлаа.
Соёлын салбар биеэ даасан шинэ яамтай боллоо, Шинэ сайд, шинэ баг хамт олон одоо бидний бор зүрхээрээ зүтгэж ирсэн энэ ажил үйлсийг маань ойлгож дэмжиж, Дэлхийд Монгол соёлоо сурталчлан хамтарч ажиллана гэдэгт итгэл дүүрэн байгаагаа энэ дашрамд дурдмаар байна.
Энэ өнцгөөс харахаар энэхүү шагнал нь маш том урам зориг, итгэл үнэмшил, бүтээх эрмэлзэл дагуулсан зүйл боллоо.
- Баянаа захирал, Мисс Монголиа гэдэг нэр нэг юм шиг сонстох болсоор 10 гаруй жил өнгөрчихжээ. Тухайн үед яагаад миссийн тэмцээн зохион байгуулъя гэж бодсон юм бэ?
- Албан уулзалтанд ихэвчлэн хүмүүс Мисс Монголиа, Баянаа захирал гэж дууддаг ч би үнэндээ захирал гэж цоллуулах, ер нь л нэр хүнд албан тушаалд тийм ч их ач холбогдол өгдөггүй хүн. Пи Ар муутай гэх үү /инээв.../
Би чинь хөлд эвтэйхэн гутлаа өмсөөд охидынхоо дунд ороод л гүйчихдэг, зовлон жаргалыг нь дотор нь орсон юм шиг л мэдэрнэ дээ. /инээв../ Сайн удирдагч байхын тулд эхлээд сайн менежер байх хэрэгтэй. Хамгийн сайхан охид бүсгүйчүүдийг тайзнаа олж нээж гаргахын тулд хамгийн халгамаар, шантармаар хэцүү ажлыг бид хийдэг. Тиймдээ ч миссүүдийн маань амжилт бидний ажлын үр дүн болдог гэж боддог.
Мисс Монголиа тэмцээн анх зохион байгуулагдах болсон тухайд гэвэл миний төрсөн эгч “Мисс Монголиа холбоо” ТББ-ын тэргүүн Д.Сумъяа 2004 онд энэхүү холбоог үүсгэн байгуулж, анхны тэмцээнийг зохион байгуулж эхэлсэн түүхтэй. Тухайн үед тэргүүн маань Дэлхийн соёлын нийгэмлэгийн гишүүн, тэр утгаараа дэлхийд Монгол соёлоо сурталчлан таниулах зорилгоор энэхүү тэмцээнийг эхлүүлсэн түүхтэй. Гэтэл эхний жилүүдэд Шилмэл загвар агентлаг нилээн хүчтэй оролцоотой байлаа. Тухайн үедээ л монополь агентлагийн тэмцээн мэт болж нэг хүний удирдлаганд ороод шуудхан хэлэхэд дизайнеруудын холбооны араас орж байгаа юм шиг сэтгэгдэл төрсөн. Нөгөө л Мянганбаярын тэмцээн үү гэж мэр сэр хүртэл яригддаг байв. Тэр үед залуу хүний хор шар мөн дээр нь эгчийнхээ үүсгэн байгуулсан энэ ажлын нэрийг хугалахгүй юм шүү гэсэн бодлоор манай ууган мисс Ч.Содтуяатайгаа хамтраад холбоогоо ч, тэмцээнээ ч салгаж аваад өөрийн гэсэн зорилготой, үнэ цэнэтэй, тусдаа зүйл гэдгийг тухайн үеийн хамтрагчиддаа ойлгуулж нэг талаасаа их зориг, эрсдэл гаргасан алхам хийж байлаа. Тэр үеэс л ажилдаа жинхэнэ утгаараа дурлаж, шатаж эхэлсэн дээ...17-н жил тасралтгүй тэмцээнээ зохион байгуулж Монголынхоо нэр хүнд, түүх соёлыг миссүүдээрээ дамжуулж дэлхийн гоо сайхны олимпод сурталчилж явна аа.
- Жилээс жилд тэмцээний цар хүрээ өргөжиж байгаа. Анхны тэмцээний тухай сайхан дурсамжаасаа сонирхуулаач?
-Мэдээж хэрэг тэмцээн маань цар хүрээгээ тэлсээр байна. Анх загварын агентлагийн охид ордог байсан, төд удалгүй үндэсний ялагч тодруулдаг болж Монгол орон даяар бүртгэлээ хийж өнцөг бүрээс оролцох боломжтой болсон. Мисс Монголиа холбоо 15-н жилийнхээ ойгоор тэмцээнээ Олон улсын статустай болгон өргөжүүлсэнээр Монгол, Халимаг, Буриад, Тува, Өвөр Монгол ...гээд Монгол Үндэстний Гоо Бүсгүй шалгаруулах тэмцээн болтлоо өргөжөөд байна. Цаашид ч бидэнд төлөвлөсөн ажил төсөл хөтөлбөрүүд, хүсэл тэмүүлэл их бий...
Оролцогчдын хувьд мисс: Ч.Содтуяа /2004 он/, Б.Гантогоо /2005 он/, Д.Болортуяа /2006 он/, Б.Гэрэлчулуун /2007 он/, О.Хулангоо /2008 он/, Х.Бадамгэрэл /2009 он/, Х.Бадамцэцэг /2010 он/, И.Төгсөө /2011 он/, Д.Долгион /2012 он/, Н.Ану /2013 он/, Ю.Балжидмаа /2014 он/, Ц.Аззаяа /2015 он/, А.Сайхантамир /2017 он/, Б.Мөнхчимэг /2018 он/, Д.Виктория /2019 он/, Ж.Гүнжидмаа /2019 он/ нарын гайхалтай охид, бүсгүйчүүдээс маань 17 жилийн туршид Дэлхийн гоо сайхны олимпоос шагнал хүртсэн миссүүд, Азийн мисс, Азийн хатан хаан мисс, Дэлхийн оюутан миссийн тэргүүн титэм болон Дэлхийн топ тэмцээнүүдээс дэд байр, гутгаар байр, тусгай шагнал гээд нэрлээд байвал энэ жагсаалт мөд дуусахгүй ээ... Тийм болохоор бид дэлхийд данстай, эх орныхоо нэрийг сурталчилж яваа соёлын томоохон салбар гэж боддог.
- Тэмцээний үеэр өөртэй тань хэд хэдэн удаа уулзсан нь бий. Тэр тоолондоо л таны дотор 16-20 настнууд “амьдардаг” байх гэж өөрийн эрхгүй бодогддог юм. Ер нь мисс гэж хэн юм бэ?
- Хүмүүс мисс гэхээр гоё охин, гоё бүсгүйн тухай боддог. Гэхдээ энэ гоё гэдэг үгний ард их олон юм багтах гээд байна л даа. Миссийн тэмцээний зургаан номинацитайгаа холбож тайлбарлахад, яагаад мисс оюунлаг гэж номинаци байгаа юм бэ. Сайхан хүүхэн хоосон толгойтой гэж хэлэгдэх цаг хоцорсон. Тиймээс ч үүх түүх, нийгэм, орчин цаг, гадаад хэл гээд мэдээллийн энэ эрин зуунд бүх талын мэдлэгтэй байж мисс оюунлаг шалгуурыг давдаг байх жишээний. Мисс спорт гэхэд аливаа спортын цаана ямар их олон цагийн бэлтгэл, тухайн хүний тэвчээр хатуужил, зөв амьдралын хэмнэл гээд багтсан байдаг билээ.
исс авьяасын тухай ярихад хүн бүрт авьяас бий. Гэхдээ тэрийгээ олж харсан үгүй нь хамгийн чухал. Тэгэхээр энэ номинацийг давж авьяасаа нээсэн охид олон бий. Мисс фото бол өөрийгөө болон орчноо, тухайн үзүүлэх гэж байгаа үйл явдал, характераа, магадгүй сурталчилж байгаа бүтээгдэхүүнээ нэгтгэж мэдэрч чадсан хүн хамгийн зөвөөр зурган дээр гардаг. Энэ болгоныг тооцно гэдэг ухаан юм. Мисс модель нь өмсөж байгаа хувцсаа болон тухайн дизайнерын юу бодож сэтгэж урласныг харуулж, олонд анхны мэдрэмжийг өөрөөрөө дамжуулан бусдад хүргэдэг. Мисс бикини бол тодорхой шүү дээ. Эцэст нь энэ бүгдийг хослуулж чадаж гэмээнэ мисс болно. Зургаан номинаци буюу зургаан мэдрэмж мэдрэхүйгээ зэрэг хөгжүүлж, зэрэг ажиллуулж, ухаантай зөв тооцоо хийж чадсан хүн ялагч болдог. Зөв тооцоолж чадсан хүн баргийн юманд бүдэрдэггүй. Тэрний дараа ч мисс гэдэг нэрээ хадгалж, эх орондоо төдийгүй дэлхий нийтэд хүлээн зөвшөөрөгддөг юм. Ер нь тэгээд эмэгтэй хүн болгон дотоод сэтгэлдээ мисс шиг байх ёстой гэж боддог.
- Энэ олон жил үнэнчээр /тууштайгаар/ Мисс Монголиа тэмцээнийг зохион байгуулж ирлээ. Амар ажил гэж байдаггүй. Шантрах үе таарч байв уу? Маргаашийг хэрхэн харж энэ бүхнийг хийдэг байсан юм бэ. Юу үлдээхийг хүсч байгаа вэ?
-Нэг бодлын сайн үйлс шүү тэр жаахан охидод итгэл үнэмшил өгч, чи бол Монголын Мисс эх орныхоо нүүр царай, чиний алхаа гишгээ бүрийг чинь дүү нар чинь харж яваа, нэр цэвэр ариун байх ёстой. Энэ бол чамд оногдсон үүрэг учир одоо ганц чиний асуудал биш. Мисс Монгол гэдэг нэр чинийх болсон гэдгийг тархи, зүрхэнд нь суутал ойлгуулна шүү дээ. Манайхаас төрөн гарсан миссүүд нийгмийн сайн сайхны төлөө хийж бүтээсэн олон ажлынхаа үр шимээр олондоо хүндлүүлж яваа нэр хүндтэй бүсгүйчүүд зөндөө бий... Тэд маань маш өндөр шалгуур давж тэмцээндээ түрүүлсэн болохоор хэр баргийн юманд нугарч хугарахгүй ямар ч асуудлыг давж гарах тэвчээр, ухаан, хатуужилтай болж төлөвшдөг. Бүх талаараа сайн байж л өгөгдсөн үндсэн зургаан шалгуурыг даван туулж, ялсан цорын ганц охин Монголын Мисс гэдэг нэр хүндийг хүртэж эх орноо төлөөлөн дэлхийд өрсөлддөг.
Охид маань ингэж хичээж байхад надад шантрах няцах эрх байхгүй л дээ...
Хүнийг юу мохоодог вэ гэхээр, хамтарна гэж хэлчихээд худлаа ярих, амласан хэлсэндээ хүрэхгүй байх, тухайн салбар, төр засаг нь огт дэмжихгүй байх гээд олон л хүчин зүйл байгаа. Гэхдээ эдгээр нь намайг болон манай хамт олныг илүү сайн хичээхэд хүргэж хурцалдаг.
Цаашид Мисс Монголиа холбоо маань дотооддоо болон Монгол үндэстний гоо бүсгүйн тэмцээнээ үргэлжлүүлэн амжилттай зохион байгуулж, эх орноо, түүх соёлоо дэлхийд сурталчлан таниулах зорилгоо хангаж ажиллана. Мөн ирээдүй болсон охид, бүсгүйчүүдээ өндөр гоо зүйтэй, ёс суртахуунтай иргэн болгож хөгжүүлэх тал дээр онцгой анхаарч ажиллана. Энэ бол бидний нийгэмдээ хүлээсэн үүрэг гэж боддог.
- Урилга хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа.
Тод индэр
Х.Нямбаатар: Замын газар чөлөөлөлтийг цаг алдалгүй хийх хууль эрх зүйн орчин бүрдсэн
Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Х.Нямбаатар өнөөдөр нийслэлд авто замын бүтээн байгуулалтын ажил гүйцэтгэж байгаа компаниудын төлөөлөлтэй уулзаж, тулгамдаж буй асуудлын талаар санал солилцлоо.
Уулзалтын үеэр хотын дарга авто замын бүтээн байгуулалт, газар чөлөөлөлтийн ажлыг эрчимжүүлж, авто замын чанар, насжилтыг сайжруулах асуудлаар холбогдох албаныханд хугацаатай үүрэг даалгавар өгсөн. Харин авто зам, замын байгууламжийн засвар гүйцэтгэгч компаниудын төлөөлөл зарим асуудлын хотын даргаас зарим асуудлаар тодруулга авлаа.
Тухайлбал “Бид авто замынхаа зургийг батлуулсны дараа туслах зургууд буюу инженерийн байгууллагын зургаа батлуулдаг. Үүний дараа газрын албанаас зам, холбоо, цэвэр, бохир, цахилгаан зэрэг 4-5 зүйл дээр тодруулга авч байна. Үүнээс болж хугацаа алдаж, зам засварын ажил удааширч байгаа асуудал бий. Тиймээс зураг зөвшилцөх асуудлыг хуулийн хүрээнд шийдвэрлэж, цөөлөх боломж бий юу” гэдгийг лавлалаа.
Түүнчлэн замын ажилтай холбоотой газар чөлөөлөлтийг нийслэлийн зүгээс түргэн шийдвэрлэж өгөх, замын далангийн ажилд шороо их шаардагддаг тул хотын ойролцоо албан ёсны зөвшөөрөлтэй түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын карьер ажиллах боломжтой эсэх, чанарын шаардлага хангасан замын хашлага буюу бродюрын үйлдвэр шаардлагатай зэргийг авто зам, замын байгууламжийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж буй компаниудын төлөөлөл хэлж байсан юм.
Уг асуудлаар Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Х.Нямбаатар “Замын хашлага буюу бродюр үйлдвэрлэж байгаа компаниудтай бетоны хатуулгыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр хамтарч ажиллаж байгаа. Мөн газар чөлөөлөлтийн ажлыг түргэн шийдвэрлэх боломж хууль эрх зүйн хүрээнд бүрдсэн учраас энэ тал дээр дахиж цаг алдахгүй, Нийслэлийн Байгаль орчны газраас хийсэн судалгааны хүрээнд хайрга дайргын хэд хэдэн тусгай зөвшөөрлийг аж ахуйн нэгжүүдэд сонгон шалгаруулалтаар нь яаралтай өгөхөөр ажиллаж байна” зэргээр хариулж, зарим асуудлыг газар дээр нь шийдвэрлэлээ.
Тод индэр
Б.Лхагвасүрэн: Инфляц зорилтот интервалдаа тогтвортой байх боломж бий
Монголбанкны Ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэнтэй эдийн засгийн нөхцөл байдал, цаашдын төлөвийн талаар дэлгэрэнгүй ярилцлаа.
-Яриагаа эдийн засгийн одоогийн нөхцөл байдал, төлөвөөс эхэлье гэж бодож байна. Энэ талаар юуны түрүүнд таны дүгнэлтийг сонсохыг хүсэж байна.
-Манай улсын эдийн засаг мөчлөгийнхөө сэргэлтийн үе дээрээ байна. 2023 оны гүйцэтгэлээр 7 хувийн өсөлттэй гарсан нь бүс нутагтаа төдийгүй, дэлхийд тэргүүлэх үзүүлэлт боллоо. Энэхүү өсөлтөд хөдөө аж ахуйн салбараас бусад бүх салбар эерэг хувь нэмэр орууллаа. Тэр дундаа, уул уурхайн салбар, түүнийг дагасан тээвэр, үйлчилгээ, худалдааны салбар тэргүүлэх үүрэг гүйцэтгэсэн. Хэрвээ хөдөө аж ахуйн салбар 9 орчим хувийн уналт үзүүлээгүй бол өнгөрсөн оныхоос илүү өндөр өсөлттэй гарахаар байлаа. Нийт эрэлт талаас нь авч үзвэл, эдийн засгийн өсөлтийг өрхийн хэрэглээ, төрийн байгууллагын хэрэглээ, экспортын өсөлт голлон тэтгээд байгаа юм. Тэр дундаа нүүрсний экспортын биет хэмжээний өсөлт нь экспортын орлогыг нэмэгдүүлж, төсвийн дахин хуваарилалтаар дамжин өрхийн секторын орлого, хэрэглээний өсөлтөд нөлөөлсөн.
Энэ онд эдийн засгийн сэргэлт, идэвхжил үргэлжлэх хүлээлттэй байгаа. Харин энэ онд зудын нөхцөл байдал хүндэрч байгаа нь мал аж ахуйн салбарт илүү хүндээр тусаж, эдийн засгийн өсөлтөд сөргөөр нөлөөлөхөөр байна. Мал аж ахуйн салбарыг хасаж тооцсон дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ)-ий хувьд 2024 онд 6 хувийн өсөлттэй байх боломжтой. Тиймээс эдийн засгийн дотоод эрэлт, идэвхжил талдаа энэ оны туршид сэргэлт үргэлжилнэ. Харин малын зүй бус хорогдол өндөр байх нөлөөг тооцвол энэ онд эдийн засгийн өсөлт 4 орчим хувьд байх төсөөлөл гарсан. Хаваржилт хэр хүндрэх, малын зүй бус хорогдол хэрхэх нь нийт өсөлт үүнээс сайжрах эсвэл буурахад нөлөөлнө.
-Та экспортын орлого нэмэгдсэн, эдийн засгийн идэвхжил үргэлжилнэ гэлээ. Харин макро эдийн засгийн тогтвортой байдал тал дээр ямар өөрчлөлт гарч байна вэ?
-Нүүрсний экспортын биет хэмжээ түүхэн дээд түвшнээс давж, 2023 онд 67 сая тоннд хүрсэн. Үүнийг дагаад нийт экспортын орлого 21 хувиар өссөн бол, импортын өсөлт даруухан байж, гадаад худалдааны тэнцлийн ашиг нэмэгдсэн. Энэ эерэг өөрчлөлт нь 2008 оноос хойш алдагдалтай байсан урсгал тэнцэл өнгөрсөн онд ашигтай гарахад нөлөөллөө. Үүний үр дүнд төлбөрийн тэнцэл 1.46 тэрбум ам.долларын ашигтай гарч, гадаад валютын нөөц өнгөрсөн оны эцэст 5 тэрбум ам.долларт дөхөж ирсэн. Гадаад валютын орох урсгал ийнхүү сайн байсан нь төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханш оны туршид тогтвортой, бага зэрэг чангарахад ч нөлөөлсөн. Энэ оны эхний улиралд ч энэ нааштай хандлага үргэлжилж, 3 сарын байдлаар гадаад валютын нөөц 5.25 тэрбум ам.доллар болж, нэмэгдэн төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханш тогтвортой байна. Эдгээр нь манай эдийн засгийн гадаад тэнцвэрт байдал хадгалагдаж байгааг илтгэж байна.
Харин дотоод тэнцвэртэй байдлыг хангаж буй гол үзүүлэлт бол инфляц сүүлийн 9 сард нэг оронтой тоонд байсан бол оны 2, 3 дугаар сард 7 хувь руу орсноор Монголбанкны зорилтот интервалд хадгалагдаж байна. Инфляц буурахад өнгөрсөн хугацаанд хэрэгжүүлсэн мөнгөний хатуу бодлогоос гадна импортын барааны гадаад зах зээл дээрх үнийн өсөлтийн нөлөө арилсантай холбож үзэж болно. Дээр нь төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханш тогтвортой байгаа нь голлон нөлөөлсөн. Нөгөө талдаа инфляц 7 хувь хүрч буурсан нь мөнгөний бодлогыг сулруулах орон зайг бий болголоо. 2022 оны 1 сараас өсөж эхэлсэн бодлогын хүү 26 сарын дараа эргэн буурч, эдийн засгийн идэвхжилийг дэмжих чиглэлд шилжлээ.
-Манай улсын гадаад өрийн эргэн төлөлт, дефолтын эрсдэлийн байдал зэрэг нь ямар түвшинд байна вэ? Нэг хэсэг ихэд анхаарлын төвд байсан сэдэв ч одоо бол намдсан байна.
-Өнгөрсөн 2 жилд гадаад өрийн том дүнтэй эргэн төлөлтүүд давхцаж, яахын аргагүй томоохон сорилттой тулсан байсан. Гэсэн ч Засгийн газар, Хөгжлийн банк, Монголбанкны зүгээс харилцан уялдаатай сайн ажилласны үр дүнд амжилттай давж гарсан. Тухайлбал, гадаад валютын орох урсгалыг нэмэгдүүлэх, эдийн засгийг тогтворжуулах, хөрөнгө оруулагчдыг мэдээллээр хангах, бодлогын шийдвэр, үйл ажиллагаагаа нээлттэй тайлбарлах, дотоод нөөц бололцоогоороо өрөө төлөх зэргээр ажилласан. Үүний үр дүнд зарим гадаад өрийн нөхцөлийг муутгахгүйгээр амжилттай дахин санхүүжүүлж, зарим хэсгийг валютын нөөцөөс төлж барагдууллаа. Тухайлбал, Монголбанк нь Хятадын Ардын банктай байгуулсан үндэсний мөнгөн тэмдэгт солилцох своп хэлцлийн гэрээний хүрээнд 2011-2016 оны хооронд ашигласан хэлцлийн дүнгээс 1.5 тэрбум юань буюу 210 сая ам.долларын төлөлтийг өнгөрсөн 12 дугаар сард, 1 тэрбум юанийн төлбөрийг 4 сарын эхээр хийсэн.
Монгол Улсын гадаад өрийн эргэн төлөлтийн хуваариас харахад 2026 он хүртэл том дүнтэй гадаад эргэн төлөлт байхгүй. Засгийн газраас гадаад өрийн стратегийн хүрээнд эргэн төлөлтийн ачаалал цаг хугацааны хувьд давхцахгүй байх, дахин санхүүжилтийн нөхцөл нэмж муудахгүй байхад ихээхэн анхаарсан. Ийнхүү гадаад өрийн том дүнтэй эргэн төлөлт богино хугацаандаа байхгүй гэдэг нь төлбөрийн тэнцэл, гадаад валютын нөөцөд ирэх дарамт бага гэсэн үг. Энэ нь, валютын нөөцийн хүрэлцээ өндөр түвшиндээ хадгалагдах, төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханш тогтвортой байхад эерэг нөлөө үзүүлнэ.
-Тэгвэл эдийн засгийн сэргэлттэй уялдан банкны салбарт ямар өөрчлөлт, шинэчлэлт гарч байна вэ?
-Эдийн засгийн сэргэлт, тогтвортой байдал нь бизнесийн орчин тогтвортой байх, банк, санхүүгийн салбар тэлэх суурь нөхцөл болдог. Нөгөө талдаа, банкны салбарын тогтвортой байдал нь санхүүгийн зуучлал, гүнзгийрүүлэлтээр дамжин бодит эдийн засгийн сэргэлтэд хувь нэмэр оруулдаг. Иймд Монголбанкны бодлого, үйл ажиллагаа нь эдийн засгийн болон санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангахад чиглэдэг.
Банкны салбарын статистик, дүн шинжилгээнээс харахад банкны салбарын сэргэлт үргэлжилж, тогтвортой байдал бүрэн хадгалагдаж байна. Банкны салбарын зээлийн жилийн өсөлт 20 орчим хувийн түвшинд тогтвортой буюу санхүүгийн зуучлал, дотоод, гадаад төлбөр тооцоо хэвийн үргэлжилж байна. Зээлийн өсөлтийн энэ түвшин нь эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих, инфляцыг тогтвортой байлгах зорилттой нийцтэй түвшин юм. Банкны салбарын эрүүл мэндийг илтгэх үзүүлэлтүүд ч сайн байгаа. Тухайлбал, системийн хэмжээгээр чанаргүй зээл нийт зээлд 7 хувь болж буурлаа. Өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээ, төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварын үзүүлэлт Монголбанкнаас тогтоосон шалгуур үзүүлэлтээс нэлээд өндөр түвшинд хадгалагдаж байна.
Өнгөрсөн 2 жилд системд нөлөө бүхий бүх банкнууд IPO амжилттай гарган нээлттэй компани болж, олон нийтээс 470 гаруй тэрбум төгрөг татан төвлөрүүлсэн. Тус арга хэмжээ нь хөрөнгийн зах зээлийг тэлэх, банкны санхүүгийн үзүүлэлтүүд сайжрахад бодит нөлөө үзүүлсний дээр банкны засаглал, хяналт сайжрахад чухал алхам болсон. Энэ онд банкнууд ногдол ашиг хэлбэрээр 400 гаруй тэрбум төгрөг хуваарилах боломжтойгоо ч нийтэд мэдээлээд байна. Энэ бол банкнууд нээлттэй хувьцаат компани болсны нэгэн эерэг нөлөө юм. Банкны салбарын суурь үзүүлэлтүүд цар тахлын өмнөх түвшнээс ч сайжирч, тогтвортой байдал хангагдаж байгаа нь өнгөрсөн 3 жилд авч хэрэгжүүлсэн Банкны салбарын шинэтгэлийн хөтөлбөр, цар тахлын үед банкны салбарт хэрэгжүүлсэн бодлого, зохицуулалтын үр дүн байсан.
-Хөрөнгө оруулагчид, бизнес эрхлэгчдээс ханш, бодлогын хүүний цаашдын төлөвт ихээхэн анхаарал хандуулдаг. Тиймээс цаашдын төлөв, бодлогын талаар сонирхмоор байна.
-Гадаад валютын улсын нөөц 3 сарын байдлаар 5.25 тэрбум ам.доллар буюу барааны импортын 7 сарын хэрэгцээг хангах түвшинд хүрч өсөөд байна. Валютын орох урсгал цаашид ч сайн хэвээр үргэлжлэх төлөвтэй байгаа тул оны туршид төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханш тогтвортой хэвээр байх боломж харагдаж байна.
Бодлогын хүү 12 хувьтай буюу түүний бодит (инфляцаар засварласан) хүү +5 хувь байгаа нь мөнгөний бодлого нь инфляцын дарамтыг бууруулах чиглэлд нөлөөлж байгааг илтгэнэ. Одоогийн суурь төсөөллөөр инфляц зорилтот интервалдаа тогтвортой байх боломж бий. Гэхдээ зудын нөхцөл байдлын мах, махан бүтээгдэхүүний үнэд үзүүлэх нөлөө, төсөв, түүнтэй адилтгах санхүүжилтийн тэлэлт нь хувийн хэвшлийн цалин, инфляц дахь үр дагавар зэргийг харзнах хүчин зүйлс бас байна. Хэрэв эдгээр хүчин зүйлсийн нөлөө сул байж, инфляц зорилтот интервалдаа хадгалагдах боломж баталгаажих тохиолдолд мөнгөний бодлогыг үргэлжлүүлэн сулруулах орон зай нэмэгдэнэ. Монголбанкны Мөнгөний бодлогын хороо эдийн засгийн дотоод, гадаад орчин, инфляцын төлөв хэрхэн өөрчлөгдөхөөс хамаарч бодлогын дараагийн алхмыг тухай бүр авч хэрэгжүүлнэ.
-Эдийн засгийн тогтвортой байдлыг илүү удаан хугацаанд хадгалж бэхжүүлэхийн тулд бид юун дээр анхаарах ёстой вэ. Үүнд банкны салбарын үүрэг оролцоо ямар байх вэ?
-Манай улсын эдийн засгийн сэргэлт, уналт нь эрдэс бүтээгдэхүүний экспортоос ихээхэн хамааралтай явж ирлээ. Нийт экспортын орлогын 91 хувийг уул уурхайн бүтээгдэхүүний экспортоос олж байна. Иймд эдийн засгийг төрөлжүүлэх нь чухал юм. Одоогийн нөхцөлд төрөлжилтийг уул уурхайн болон хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний хувьд хийх, нэмүү өртөг шингэсэн экспортын бүтээгдэхүүн болгох боломж нь илүү өндөр юм. Үйлчилгээ талдаа аялал жуулчлалын салбарыг өргөжүүлэх асуудал яригдана.
Санхүүгийн талаас эдийн засгийн төрөлжилтийг дэмжих нэг арга хэрэгсэл нь нийлүүлэлтийн сүлжээний санхүүжилтийн тогтолцоог бүрдүүлэх явдал юм. Энэ төрлийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг нэвтрүүлж, ашиглахад Монголбанкны зүгээс дэмжин ажиллаж байна. Энэ санхүүжилтийн онцлог нь худалдан авагч компанитай байгуулсан гэрээ, баримт бичиг нь барьцаа, баталгааны үүрэг гүйцэтгэх боломжийг олгодог. Нийлүүлэлтийн сүлжээний шат бүр дээр ийм хэлцэл хийгдэх боломжтой бөгөөд нийлүүлэлтийн сүлжээнд оролцогч нь нэмэлт барьцааны хязгаарлалтад орохгүйгээр шаардлагатай санхүүжилтээ авч бизнесээ хэвийн үргэлжлүүлэх, өргөжүүлэх боломжтой юм. Банк санхүүгийн байгууллага талдаа гэрээний дагуу төлбөр орж ирэх үед зээлийн хүү, үндсэн төлбөрөө суутган авах тул эрсдэл ч буурна.
Нийлүүлэлтийн сүлжээний санхүүжилтийг жишиг байдлаар ноолуурын салбар дээр туршиж байна. Цаашид бусад салбаруудад нутагшуулах боломжтой. Ийм санхүүгийн схем нь аж ахуйн нэгжүүдэд тулгардаг барьцааны асуудлыг шийдвэрлэхээс гадна санхүүжилтийн хугацаа уртсах, хүү буурах зэрэгт эергээр нөлөөлнө. Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулдаг олон улсын санхүүгийн байгууллагууд, дотоодын банкнууд нийлүүлэлтийн сүлжээний санхүүжилтийг илүү боловсронгуй болгон нутагшуулах тал дээр дэмжлэг үзүүлэн идэвхтэй ажиллаж байна.
-Макро эдийн засгийн болон банкны салбарын тогтвортой байдал хадгалагдаж, цаашдын төлөв эерэг байгаа юм байна гэж ойлголоо. Харин Монголбанкны зүгээс ногоон эдийн засаг, ногоон санхүүжилтийн чиглэлд ямар бодлого, зарчим баримталж байгаа вэ?
-Уур амьсгалын өөрчлөлт, түүний сөрөг үр дагавар нь дэлхий нийтийн өмнө тулгарч буй том сорилт болж байна. Энэ ч үүднээс өөрчлөлтөд нөлөөлж буй хүлэмжийн хийн ялгаруулалтыг бууруулах чиглэлд улс орнууд Олон улсын тавцанд үүрэг, амлалт аван ажиллаж байна. Монгол Улсын хувьд ч хүлэмжийн хийн ялгаруулалтыг 2030 он гэхэд суурь түвшинтэй харьцуулахад 22.7 хувиар бууруулах, хэрэв шингээлтийг нэмж тооцвол бууралтыг 38.4 хувьд хүргэх зорилтыг тавьсан. Иймд ногоон эдийн засгийн хөгжил, түүнд шаардлагатай ногоон санхүүжилтийг дэмжих шаардлага зүй ёсоор тавигдаж байна.
Монголбанкны зүгээс Тогтвортой санхүүжилтийн холбоо, банкнууд, төрийн бус байгууллагуудтай хамтран Ногоон санхүүжилтийн тогтолцоог бий болгох, түүнд шаардлагатай дэд бүтцийг бүрдүүлэхэд манлайлан ажиллаж байна. Тухайлбал, 2019 оны 12 дугаар сард Монголбанк “Монгол Улсын ногоон таксономи” баримт бичгийг санаачлан дэмжиж, Санхүүгийн тогтвортой байдлын зөвлөл (СТБЗ)-д оруулан батлуулж, банкнуудаар мөрдүүлснээр ногоон зээлийн статистикийг гаргах болсон.
Эдгээр нь юуг ногоон гэж үзэхийг тодорхойлж, энэ ангиллаар хэр их зээл гарч байгааг хэмжиж чаддаг болсон. Дараа нь “Тогтвортой санхүүгийн үндэсний замын зураг”-ийг 2022 оны 3 дугаар сард баталж, түүнд 2030 он гэхэд банкны салбарын нийт зээлийн 10 хувь нь ногоон зээл байх томоохон зорилтыг тусгасан. "Тогтвортой хөгжлийн зорилтын санхүүжилтийн таксономи"-г 2023 оны 6 дугаар сард СТБЗ-өөс баталж, санхүүгийн байгууллагуудаар мөрдүүлэх ажлыг хэрэгжүүлж эхлүүлээд байна. Түүнчлэн Монголбанкнаас авч хэрэгжүүлж буй томоохон ажил бол “Банкны байгаль орчин, нийгэм, засаглалын эрсдэлийг үнэлэх, удирдах аргачлал”-ыг мөн өнгөрсөн онд баталж, банкны салбарт мөрдүүлж байгаа.
Эдгээр стандарт, аргачлал, бодлогын баримт бичгийг батлан мөрдүүлэхээс гадна гадаадаас ногоон санхүүжилт татах, ногоон зээл олгох чиглэлд Монголбанкнаас дэмжин ажиллаж байна. Тухайлбал, ногоон санхүүжилтийн зориулалтаар гадаад зах зээлээс татсан эх үүсвэрийн хувьд хөнгөлөлттэй нөхцөлтэй своп хэлцэл хийх, зарим ногоон зээлийн хувьд эрсдэлийн жинг бууруулах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлсэн. Банкнуудын хувьд ч ногоон, тогтвортой санхүүжилтийн эх үүсвэрийг гадаад, дотоод зах зээлээс бүрдүүлэх, ногоон зээл олгох чиглэлд идэвх санаачилгатай ажиллаж байгааг онцлох нь зүйтэй. Монголбанкны зүгээс ногоон санхүүжилтийг дэмжих, үндэсний замын зурагт тодорхойлсон зорилтоо амжилттай хэрэгжүүлэх чиглэлд бодлогын дэмжлэгийг үргэлжлүүлэх болно.
-Танд нэмж тодруулж хэлэх зүйл бий юу?
-Энэ онд Монгол Улсад орчин цагийн банкны салбар үүсэж, бэхэжсэний 100 жилийн ой тохиож байна. Иймд энэхүү түүхт ойн баярын мэндийг банкны салбарын үе үеийн төлөөлөл, нийт ард иргэддээ өргөн дэвшүүлье. 1924 оны 6 дугаар сарын 2-ны өдөр Зөвлөлт Холбоот Улс (ЗХУ)-тай хувь нийлүүлсэн Худалдаа ба Аж үйлдвэрийн банк (Монголбанк) үүдээ нээсэн түүхтэй. Монголбанк Монголын банкны холбоо, банкнуудтайгаа хамтран энэ түүхт ойн хүрээнд олон нийтэд чиглэсэн хэд хэдэн өргөн хүрээтэй арга хэмжээг зохион байгуулахаар ажиллаж байгааг дуулгахад таатай байна.
Ярилцсанд баярлалаа.
Эх сурвалж: Монголбанк
Тод индэр
Г.Золбоо: 2024 оны эхний улиралд манай улсын эдийн засаг, төсвийн үзүүлэлтүүд цар тахлын өмнөх түвшнээс давсан сайн гүйцэтгэлтэй байна
Монгол Улсын Сангийн яамны Санхүү, төсвийн судалгааны газрын дарга Г.Золбоотой 2024 оны нэгдүгээр улирлын макро эдийн засгийн гүйцэтгэлийн талаар ярилцлаа.
-2023 оны хувьд уул уурхайн жил болж, эдийн засаг эргэн сэргэлээ. Тэгвэл 2024 оны эхний улиралд эдийн засаг ямар байна вэ?
-Сүүлийн жилүүдэд дэлхий дахин эдийн засаг, санхүүгийн хувьд тааварлахын аргагүй олон сорилтуудтай тулгарлаа. Манай улсад эдгээр сорилтууд бусад хөгжиж буй улсуудтай харьцуулахад илүү хүчтэй нөлөөлсөн гэж бодож байна. Гэсэн хэдий ч Засгийн газар цаг тухайд нь оновчтой арга хэмжээг авч хэрэгжүүлсэний үр дүнд бид эдгээр сорилтуудыг амжилттай давж гарлаа.
Тухайлбал, Засгийн газар хил, гааль, тээврийн асуудлуудыг шийдвэрлэж, томоохон төрийн өмчит компаниудын менежментийг сайжруулсны үр дүнд өнгөрсөн онд Монгол Улс түүхэндээ анх удаа 70 сая тн нүүрс экспортоллоо. Үр дүнд нь эдийн засагт эерэг дохио болдог төсөв, төлбөрийн тэнцлийн хос ашигтай гарч, валютын нөөц 5 тэрбум ам.доллар буюу түүхэн дээд хэмжээнд хүрлээ. Цаашилбал, инфляц зорилтот түвшинд хүрч тогтворжин, эдийн засаг 7 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байна.
Энэ оны хувьд, эхний 2 сарын байдлаар уул уурхай, боловсруулах үйлдвэр, үйлчилгээ зэрэг салбарын өсөлтийн нөлөөгөөр, эдийн засаг 7.8 хувийн өсөлт үзүүлсэн.
Мөн нэгдүгээр улирлын байдлаар, экспорт өмнөх оны өндөр түвшинд хадгалагдаж, гадаад валютын нөөц 5.2 тэрбум долларт хүрлээ. Түүнчлэн, төсвийн орлого өмнөх оноос 2.5 их наяд төгрөгөөр өсөж, тэнцэл 1.6 их наяд төгрөгийн ашигтай гарсан зэрэг эерэг үзүүлэлттэй байна.
-Эдийн засгийн үзүүлэлтүүд эхний улиралд эерэг гарсан ч гадаад худалдаа буурсан байна. Үүнд юу голлон нөлөөлөв?
-Эхний улирлын байдлаар манай улсын гадаад худалдааны ашиг 1.2 тэрбум ам.доллар гарч өмнөх оноос 31.9 хувь буурсны гол шалтгаан нь импортын дүн өмнөх оноос 25 хувиар өсөж 2.4 тэрбум ам.долларт хүрсэн юм. Нэг талаараа импорт өсөж байгаа нь дотоодод эдийн засгийн идэвхжил сайн, хэрэглээ нэмэгдэж байгааг илэрхийлдэг.
Мөн экспорт 3.7 тэрбум ам.долларт хүрсэн нь өмнөх оны түвшнээс 2.9 хувиар буурсан байна. Манай улсын нийт экспортын 60 орчим хувийг нүүрс, 14 хувийг зэсийн баяжмал, 2 орчим хувийг цайрын баяжмал бүрдүүлдэг. Эхний улирлын байдлаар цайрын баяжмал, нүүрсний экспорт буурсан нь дэлхийн зах зээл дээрх түүхий эдийн үнийн хэлбэлзэлтэй холбоотой. Хэдийгээр бид нүүрсний биет хэмжээг өмнөх оноос 4 сая тонноор өсгөж, оны эхнээс 18 сая тн нүүрс экспортолж чадсан боловч Ганцмод боомтын үнэ тонн тутамд 193 ам.доллар болж өмнөх оноос 37 доллараар бага байгаа нь нүүрсний экспорт буурах шалтгаан болсон.
-Нүүрсний үнийн бууралтыг хэрхэн харж байгаа вэ? Цаашид үнийн талаар та ямар таамаглалтай байна вэ?
-Ерөнхийдөө манай коксжих нүүрсний үнэ нь БНХАУ-ын гангийн эрэлт, нийлүүлэлттэй шууд холбоотой гэж ойлгож болно. Өнгөрсөн 3 сарын хугацаанд БНХАУ-ын гангийн зах зээл уналтад орж, тус улсын дотоодын коксжих нүүрс хэрэглэдэг үйлдвэрүүдийн эрэлт суларснаар коксжих нүүрсний үнэ буурахад хүрлээ.
Хэдийгээр Ганцмод боомтын коксжих нүүрсний үнэ 3 дугаар сарын дунджаар 1,399 юань буюу 193 ам.доллар болж буурсан боловч Ковид-19 цар тахлын өмнөх үе болох 2019 оны мөн үеэс 33 хувиар өндөр байгааг дурдах нь зүйтэй.
Олон улсын байгууллагуудын төсөөллөөр нүүрсний үнэ цаашдаа тодорхой хэмжээгээр буурах хандлагатай ч дэлхийн хамгийн том нүүрс хэрэглэгч, үйлдвэрлэгч БНХАУ-ын эрчим хүч, гангийн хэрэгцээ болон түүхий эдийн эрэлт өндөр хэвээр байхаар байна. Иймд нүүрсний үнэ буурсан ч биет хэмжээ буурахгүй гэж харж байна. Үүнээс гадна БНХАУ-ын гангийн эрэлт энэ оны 4 дүгээр сарын дунд үеэс сайжирч байгаа нь коксжих нүүрсний үнийг тогтворжуулж, ойрын хугацаанд нэмэгдэх хандлагатай байгааг Sxcoal онцолсон.
-Та сая БНХАУ-ын гангийн эрэлт сайжирч байгаа талаар дурдлаа. Гэтэл зарим эдийн засагчид тус улсын эдийн засгийг төдийлөн сайжрахгүй байна, тодорхой эрсдэлүүд байна, үүнээс шалтгаалаад манай уул уурхайн бүтээгдэхүүний экспортод эрсдэл учирч болзошгүй гэж үзэж байна?
-Бид БНХАУ—ын эдийн засгийн нөхцөл байдал, дотоодод нь өрнөж буй нийгэм, улс төрийн үйл явдал, болон Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй бодлогын арга хэмжээг тогтмол ажиглаж, судалгаа хийдэг. БНХАУ-ын Үндэсний статистикийн хорооноос 1 дүгээр улирлын эдийн засгийн өсөлтийг 5.3 хувь гэж танилцуулсан нь шинжээчдийн хүлээлтээс давсан үзүүлэлт болсон. Үүнд цахилгаан машины үйлдвэрлэлтэй холбоотойгоор аж үйлдвэрийн салбарын өсөлт голлон нөлөөлжээ. Энэхүү тоон мэдээлэл зарлагдсаны дараагаар “Goldman Sachs”, “Citigroup” зэрэг олон улсын байгууллагууд тус улсын эдийн засгийн өсөлтийн 2024 оны төсөөллийг шинэчилж, 5.0 хувь болгон нэмэгдүүлсэн юм.
Мөн өнгөрсөн 3 дугаар сард БНХАУ-ын Ардын төлөөлөгчдийн Их Хурлын үеэр ерөнхийлөгч Ши Жиньпин шинжлэх ухаан, техник технологид суурилсан эдийн засгийг бий болгохоор зорьж байгаа талаар мэдэгдсэн. Энэ нь түүхий эдийн зах зээлд эерэг мэдээ болж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, цахилгаан машин, хагас дамжуулагч зэрэг бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл цаашдаа ч үргэлжлэн өсөн нэмэгдэхийг илэрхийлж байна. Тэдгээр бүтээгдэхүүний үндсэн түүхий эд нь зэс, ган учир манай түүхий эдийн экспорт тогтвортой байх дохиог өгч байна.
-Хэдийгээр нүүрсний үнэ буурч байгаа ч нөгөө талаас зэс, алтны үнэ харьцангуй өсөлттэй байна. Та энэ талаар юу гэж бодож байна вэ?
-Энэ оны эхний улиралд зэсийн үнэ дунджаар 8,300 ам.доллар орчимд хэлбэлзэж байсан. Харин 4-р сарын 22-ны байдлаар Лондонгийн хөрөнгийн бирж дээрх зэсийн үнэ 9,815 ам.доллар болж сүүлийн 2 жилийн дээд хэмжээнд хүрээд байна. Үүнд БНХАУ-ын үйлдвэрлэлийн салбар сэргэж эхэлсэнтэй зэрэгцэн 3 дугаар сарын сүүлээс БНХАУ-ын зэс хайлуулах үйлдвэрүүд нийлүүлэлтээ бууруулах болсон нь нөлөөлсөн гэж шинжээчид үзэж байгаа. Улс орнуудын хэрэгжүүлж буй эдийн засгаа дэмжих бодлого болон цахилгаан машины үйлдвэрлэл нэмэгдэж байгаа нь зэсийн эрэлтэд эергээр нөлөөлж, цаашдаа зэсийн үнэ тогтвортой хадгалагдах төсөөллийг олон улсын байгууллагууд гаргаж байна.
Харин алтны тухайд Ойрх дорнод болон зүүн европ дахь геополитикийн хурцадмал байдлаас үүдэн Төв банкууд алтны худалдан авалтаа нэмэгдүүлэх болсон нь алтны үнийг өсгөж, дөрөвдүгээр сарын 18-нд үнэ 2,417 ам.доллар буюу түүхэн дээд хэмжээнд хүрч өсөөд байна. Алт нь хамгийн бага эрсдэлтэй хөрөнгө оруулалт гэгддэг тул алтны үнэ өсөх нь эдийн засагт тодорхой бус байдал нэмэгдэж байгаа дохио гэж шинжээчид хардаг. Иймд бид гадаад орчны нөхцөл байдлыг анхааралтай ажиглаж, шаардлагатай тооцоо, судалгааг тогтмол хийж байна.
-Манай эдийн засагт уул уурхайн салбарын өсөлт үргэлжилж байна гэж та ярилаа. Тэгвэл энэхүү өсөлт нь төсвийн орлогод хэрхэн нөлөөлж байна вэ?
-Уул уурхайн салбарын орлого АМНАТ болон бусад татварын орлогуудаар дамжин манай төсвийн орлогын 30 хүртэлх хувийг бүрдүүлдэг томоохон салбар. Тухайлбал 2023 онд АМНАТ-ын орлого 4.2 их наяд төгрөгт хүрч дангаараа төсвийн орлогын 17 хувийг бүрдүүлсэн. Харин 2024 онд бид АМНАТ-ын орлого 4.5 их наяд төгрөгт хүрнэ гэж төлөвлөснөөс эхний улирлын байдлаар аль хэдийн 1.5 их наяд төгрөгийг бүрдүүлээд байна.
АМНАТ-ын орлогоос гадна энэ оны эхний улиралд өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын орлого 90 хувиар, НӨАТ-ын орлого 30 хувиар, НДШ-ийн орлого 10 орчим хувиар тус тус өссөн үзүүлэлттэй байгаа. Эдийн засаг идэвхжиж, аж ахуйн нэгжүүдийн үйл ажиллагаа сайжирч голлох татварын орлогууд өсөж байгаатай холбоотойгоор 2024 онд төлөвлөсөн нийт татварын орлогын 30 орчим хувь нь мөн бүрдээд байна. Улмаар энэ оны нэгдүгээр улирлын байдлаар төсвийн тэнцвэржүүлсэн нийт тэнцэл 1.6 их наяд төгрөгийн ашигтай гарлаа.
-Эдийн засаг, төсвийн энэхүү өсөлт тэгвэл иргэдийн амьжиргаанд хэрхэн нөлөөлж байна вэ?
-Эдийн засгийн зөв бодлого хэрэгжүүлээд, бизнесийн идэвхжил нэмэгдээд ирэхээр ажил эрхлэлт, цалин нэмэгдэж, улмаар иргэдийн амьжиргааг дэмжих суурь нөхцөл болдог. Үүнийг 2023 оны гүйцэтгэлийн тоо мэдээнүүдээс харж болж байна.
Нэгдүгээрт, Сангийн яам аж ахуйн нэгжүүдийн 2023 оны санхүүгийн тайланг цахим тайлангийн системээрээ авч, тодорхой тоон мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийж үзсэн. Ингэхэд цахим тайлангийн систем дэх бизнесийн байгууллагуудын хөрөнгө өмнөх оноос 22 хувиар, цэвэр ашгийн хувь 11.2 хувьд хүрч өсөн цах тахлын өмнөх өсөлтийн түвшинд хүрсэн байна. Мөн Татварын ерөнхий газрын 2023 оны татвар төлөлтийн тайлангаас харахад үйл ажиллагаа явуулж буй аж ахуйн нэгжийн тоо 8 хувиар өсөж, үүнээс 6 тэрбумаас дээш борлуулалтын орлоготой аж ахуйн нэгжийн тоо 27 хувиар, 1.5-6 тэрбумын борлуулалтын орлоготой аж ахуйн нэгжийн тоо 19 хувиар тус тус өссөн дүнтэй байна.
Хоёрдугаарт, хөдөлмөрийн зах зээлд нийт ажиллагчдын тоо 38.6 мянгаар өсөж 1.2 саяд хүрчээ. Нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөгчдийн тоо ч мөн 33 мянгаар өсөж 730 мянга хүрсэн бөгөөд дундаж цалин нь өмнөх оноос 22 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байна. Ажил эрхлэлт өссөн, бизнесийн ашигт ажиллагаа сайжирсан, ажилчдын дундаж цалин нэмэгдсэн нь иргэдэд эдийн засгийн өсөлтийг бодитой хүргэх, иргэдийн амьжиргаанд нөлөөлөх гол суваг болж байна гэж үзэж байна.
-Сүүлийн жилүүдэд инфляц гол сорилт байлаа. Үнийн өсөлтийг тогтворжуулах чиглэлд Засгийн газраас тодорхой ямар ажлууд хийгдэж байна вэ?
-Дэлхий дахинд сүүлийн жилүүдэд үүссэн сорилтууд нь нийлүүлэлтийн гаралтай инфляцыг хөөрөгдөж 2022 оны 6 дугаар сард манай улсын инфляц 16.9 хувьд хүрсэн. Тус инфляцын задаргааг харвал 9.9 нэгж хувь нь импортын барааны үнийн өсөлтөөс шалтгаалж байсан. Өөрөөр хэлбэл манай улсад импортоор орж ирж буй өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ өндөр байсан нь инфляцын суурь шалтгаан болж байв. Тиймээс үнийг тогтворжуулахын тулд Засгийн газраас гаалийн албан татварыг хөнгөлөх, нөөцийг нэмэгдүүлэх, шаардлагатай санхүүжилтийг хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр олгох гэх зэрэг арга хэмжээг үе шаттай авч хэрэгжүүлснээр инфляц аажмаар саарч 2024 оны 3 дугаар сард 7 хувьтай гарлаа.
Хэдийгээр импортын гаралтай инфляц буурсан боловч дотоодын хүнсний бүлгийн үнийн өсөлт өндөр хэвээр байна. Үүнд хамгийн гол нөлөө үзүүлсэн нь гурил болон махны үнэ байгаа юм. Тухайлбал, 2024 оны 3 дугаар сард үхрийн махны үнэ өмнөх оны мөн үеэс 15, дээд гурилын үнэ 14 хувиар тус тус нэмэгдсэн байна. Иймээс Засгийн газар гурил, махны үнийг бууруулах чиглэлд ажиллаж байна.
-2024 оны эхний улиралд нэгдсэн төсөв 1.6 их наяд төгрөгийн ашигтай гарч, гадаад валютын нөөц 5.2 тэрбум ам.долларт хүрсэн, валютын ханш, инфляц тогтворжсон зэрэг эдийн засаг, санхүүгийн үзүүлэлтүүд эерэг дүр зурагтай гарсан талаар та хэллээ. Дунд хугацааны эдийн засгийн өсөлтийн төсөөлөл ямар байгаа вэ?
-Энэ оны үлдсэн хугацаанд гаднаас гэнэтийн томоохон шок үүсэхгүй бол эдийн засгийн өсөлт хадгалагдаж, 6 орчим хувиар өсөх төлөвтэй байна.
Засгийн газар ирэх 2025 оны төсвийн хүрээний мэдэгдлийн төслийг боловсруулаад байна. Хуулийн хугацаагаар тавдугаар сарын 1-ний өдөр Улсын Их Хуралд өргөн барих ёстой бөгөөд төсөлд Шинэ сэргэлтийн бодлогыг үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлж, эдийн засгийн өсөлтийг дунд хугацаанд 7-8 хувьд хадгалах боломжтой гэж тооцож байна. Үүнд уул уурхай, хөдөө аж ахуй болон үйлчилгээний салбарын өсөлт голлон нөлөөлөх бөгөөд дотоодын худалдаа, үйлчилгээний салбарын үйл ажиллагаа хэвийн үргэлжилж, өсөлтийг дэмжинэ гэж төсөөлж байна.
-Ярилцсанд баярлалаа.
Эх сурвалж: Сангийн яам
Сэтгэгдэл