Тод индэр
Д.Содном: Гэрийн хэлбэртэй майхнаа брэнд болгох зорилготой байгаа
Удам дамжин гар урлалын бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж, хөгжүүлж буй олон хүн дүүрэг, аймаг, сумандаа аж төрсөөр байна. Тэдний нэг бол Баянзүрх дүүрэгт өрхийн үйлдвэрлэл эрхэлж буй Д.Содном, Ц.Наранцэцэг нар юм. Тэд гэр бүл бөгөөд асар, майхныг зонхилж оёод 23 гаруй жилийг үджээ.
Ирэх даваа гарагт болох “Монгол бахархал-2020” үндэсний шилмэл урчуудын нэгдсэн үзэсгэлэнд оролцохоор бүртгүүлж байх үед нь онцолж ярилцсан юм.
-“Монгол бахархал-2020” үндэсний шилмэл урчуудын нэгдсэн үзэсгэлэнд оролцох болсон шийдвэрээ хэзээ гаргасан бэ?
-Сайхан арга хэмжээнд оролцох гэж байгаадаа баяртай байна. Сурталчилгаа явж эхлэх үед нь л гэр бүлийнхээ хүнтэй ярилцаж байгаад шийдсэн. Манайх 1997 онд Төв аймагт хувиараа оёдлын чиглэлийн хоршоо байгуулж байлаа. Чиглэлийн хувьд асар, аяны болон цэргийн майхан онцолж хийсэн. Тэгэхдээ Монгол уламжлалтайгаа хослуулсаар өнөөдрийг хүрлээ. Би эхээс есүүлээ. Тухайн үед эгч, дүү болон тэдний хүүхдүүдтэй хамтарч үйлчилгээгээ явуулдаг байсан. Гэр бүлийн бизнес гэсэн үг л дээ. Харин одоо тус тусдаа биеэ даагаа өрхийн үйлдвэрлэлээ эрхлээд сайхан амьдарч байна. Бид аль болох дахин давтагдалгүйгээр, шинэлэг санаатайгаар бүтээлүүдээ түгээхийг зорьдог. Мөн тухайн худалдан авагчийн саналыг сонсч, ямар нэгэн хээ угалз, байгууллагынх нь лого зэргийг байршуулахыг хүсвэл оёод л өгчихнө.
-Дээрх үндэсний шилмэл урчуудын үзэсгэлэнд танай гэр бүл ямар бүтээлээр оролцох вэ?
-Цагаан, цэнхэр хосолсон, өлзий хээтэй асар, гэрийн хэлбэртэй болон аяны майхнаар оролцоно. Гэрийн хэлбэртэй майханд хөдөөний айлууд сүү, цагаан идээ, ааруул, ээзгийгээ сэврээчих боломжтой. Илүү гэр л гэсэн үг. Нэг хүн 10 минутын дотор барьчихна. Багтаамжийн хувьд захиалагч хэдэн хүнийхээр хийлгэмээр байна тэр хэрээр нь л хийнэ.
-Галлах боломжтой юу?
-Боломжтой. Зуухны яндан гарах нүхтэй. Яг л гэр гэсэн үг. Доторлогоотой хийвэл хүйтний улиралд ч хэрэглэж болно. Эрэг боолтоор биш оньсоор холбогддог тул барихад амар. Манай гэр бүлийн зорилго энэ загвараа эхний хугацаанд нийтийн хүртээлд хангалттай болгох. Цаашлаад брэнд үүсгэх.
-Материалын хувьд хэр чанартай вэ?
-Ихэнх хүн Хятадаас орж ирсэн аяны майхан хэрэглэдэг л дээ. Үүнтэй харьцуулахад тэс өөр. Борооны ус нэвтэрдэггүй хоёр давхар материалаар хийгддэг. Дөрвөн талаас нь гадсаар татаж уяад голоос нь дээш өргөөд л болоо. Зарим майхан шиг гуурсан рам ашиглахгүй. Дээр нь хурга, ишиг тонгочиж байсан ч нурдаггүй. Үүнийг бид реклам болгож яриад байгаа юм биш. Олон газар барьж явахдаа янз бүрээр туршиж үзсэн л дээ.
-Түрүүн та хүйтэнд ч бариад сууж болно гэж хэллээ. Тэгэхээр өвлийн улиралд ч тохиромжтой гэсэн үг үү ...
-Тийм. Загасчдад зориулж өвлийн майхан хийдэг. “Люмино” хамтлагийн ахлагч, MC буюу Д.Тэмүүжин өөрөө загвараа хэлж хийлгэж байлаа. Мөсөн дээр майхнаа барихдаа шаландаа цооног гаргуулсан. Ингээд майхан дотроо сууж байхдаа л өнөөх цооногоороо загасаа барьчихна. Том хэмжээтэй майхан хийлгэвэл хэдэн ч цооног гаргах нүх гаргуулж, хэдүүлээ ч хамаагүй загас барих боломжтой. Мөн ОХУ-аас шувууны зураг авдаг хүмүүс манайхыг зорин ирж дуран гарах хэмжээний нүхтэй өвөл, зуны майхан хийлгэж байлаа. Гэхдээ манайх нэг их реклам сурталчилгаа хийдэггүй ээ. Манайхаар үйлчлүүлсэн хүн аль нэг газар майхнаа барьсан байхыг зэргэлдээх хүн нь хараад л “Та тэр хүнд тийм сайхан майхан хийж өгсөн байна билээ. Надад хийгээд аль” гээд ирдэг. Энэ л бидний сурталчилгаа юм даа. Хаягдал материал их гардаг болохоор аяллын болон мишокны уут, машины дээвэр дээрх дугуй болон бусад зүйлийг тоосноос хамгаалсан цүнх ч хийж байна. Заримдаа мод, төмрөөр ч тохирсон зүйлсийг хийх нь бий.
-Зарим албан байгууллага, хувь хүн нийгмийн хариуцлагынхаа хүрээнд сайн үйлсийн аян өрнүүлдэг л дээ. Танайх үүнд оролцож байв уу?
-Оролцож байсан. “Сайн” ломбардтай хамтарч өвөл утаа их гардан үед захын сургуулийн болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн хичээлийн цүнхэнд поспурттой уут 1000 ширхгийг хийж үнэгүй тараасан.
-Та бүхний хамгийн анх хийсэн бүтээл чинь юу байсан бэ. Ер нь яагаад энэ салбар руу орох болов?
-Дунд сургуульд сурч байхдаа би ах, эгч хоёртойгоо “Ну погоди”-г хэн нь илүү адилхан зурах вэ гэж өрсөлддөг байлаа. Тэр зураг тухайн үед ЗХУ-аас ирсэн сэтгүүлд хавсралт болж цувралаар ирдэг байсан юм.
-Тэгээд хэн нь илүү сайн зурдаг байсан бэ?
-Шүүгч байхгүй юм чинь ах, эгч хоёр л өөрсдийгөө гэж хэлдэг байсан. Уг нь би дутахааргүй зурдаг байсан л даа. Уг нь би зургадугаар ангид сурч байхдаа сумынхаа айлын хаалга дээр хээ зурж мөнгө олдог байлаа шүү дээ. Үүнээс гадна гарын алга хэртэй хуш мод олж сумынхаа төвийг дүрсэлдэг байсан. “Энэ нь манай сургууль, энэ нь захиргаа” гэхээр харсан хүмүүс “Нээрээ тийм байна шүү” гэдэг байлаа. Мөн айлын түлээн дээрээс жижгэвтэр нарс мод гуйж аваад хэвийн боовны хэв сийлсэн. Тэрүүгээр манайх олон жил хүүхдийн гар цайлгах боов хэвлэсэн дээ. “Содномын хэвийн боов” гээд бүр нэрлэчихсэн. Ер нь би юмхнаар юм хийдэг хүүхэд байсан. Тэр чанар маань өнөөдөр намайг энэ сайхан асар, майхан бий болгоход нөлөөлсөн байх. Манай эхнэр ч гол ажлыг нугална.
-Таны аав, ээжийн талд уран хүн бий болов уу?
-Байгаа. Аавын ээж 80 гарсан хойноо ганц ч удаа нүдний шил зүүлгүйгээр аавд Монгол гуталны оймсны хараа оёж өгч байсан гэдэг. Түүнчлэн намайг дунд сургуульд сурч байхад уран зохиолын номонд “Уран Гомбожав” гэсэн түүх гэмээр зохиол байдаг байсан. Сүүлд тэр хүнийг судлахад аавын ээжийн талын хүн байсан юм билээ. Тэр хүн огт зүгээр суудаггүй байж. Би нэг хачирхалтай түүх ярих уу.
-Тэг л дээ ...
-Зун нэг айлд ороод сууж байснаа “Өрхөө бүтээж бай” гэчхээд нэг ширхэг цагаан будаа бариад сууж. Тэгээд төд удалгүй өнөөхөө хүмүүст харуултал зааны дүрс бий болсон байсан гэдэг. Өрхний завсраар туссан нарийхан гэрэлд харж байгаад сийлэх нь илүү тохиромжтой байсан юм байлгүй. Одоо тэр хүний охин Феврал гэж хүн бий. Бид хоёртой уулзахдаа “Аавын минь хийж байсан юмнаас энэ л үлдэж” гээд гар буу үзүүлсэн. Тэр бууг хийх болсон түүх нь бас сонин. Нэгэн айлд очоод байж байтал тугалынхаа зэлний гадсыг бууны хошуугаар тогтоосон байж. Тэгэхээр нь “Энэ төмрөө надад өгчих. Оронд нь би гоё гадас хийж өгье” гээд модоор аятайхан гадас хийж өгчхөөд явж л дээ. Тэгсэн хожим тэр бууны хошуу охинд нь одоо байгаа тэр гар буу болж хувирсан байна. Ном зохиолд ч “Уран Гомбожавын хийсэн хаалга үнэ нь арай багадсан юм” гээд хаалга нь нээгдэж, хаагдах болгондоо дуугардаг гэсэн ам дамжсан гэмээр яриа байдаг даа. Нэгэн харамч баяныд хийж өгсөн хаалганы тухай. Энэ мэт тэр хүний тухай домог шиг яриа их бий. Мөн манай эхнэрийн талд уран хүмүүс их бий. Өвөө нь өндөр Жанрайсиг бурхныг бусад хүмүүстэй хамт бүтээлцэж байсан гэдэг. Гэрийн модыг ч янзтай сайхан хийдэг байсан юм билээ. Эмээ нь ч гэсэн оёж хатгахдаа гаргууд хүн байж. Бид хоёр залгаа сумынх болохоор хүүхэд байхаасаа хэн хэнийгээ мэднэ л дээ. Жанрайсиг бурхны өмнөх ширээг ээжийнх нь төрсөн дүү хийж байсан юм билээ. Өвөөгийнх нь хийж өгсөн шатар одоо ч бидэнд хадгалаастай байгаа.
-Ярианыхаа сэдвийг жаахан өөрчлөхөд орон сууц барьдаг компанийн захирлууд “Бид хүмүүст гэр орныг нь барьж өгдөг болохоор асар их буян үйлддэг” гэдэг. Та хоёр ч гэсэн ялгаагүй шүү дээ ...
-Тийм шүү. Бид хоёр яг л ингэж ярьж, билэгддэг. Асар, майхан гэдэг чинь хүн орох гэр л гэсэн үг. Үүнээс гадна бид нүүдлийн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхийг мөрөөддөг.
-Яаж ...
-Жуулчин их цугласан аймгуудад очиж адуу малтай айлын дэргэд Монгол гэрийн загвартай майхнаа бариад гэрээгээр хамтарч ажиллах. Эхний айлд нь унага барих ёсыг харуулах бол маргааш нь хонь хяргах, сүү цагаан идээ бэлтгэх зэргийг яг дэргэдээс нь үзүүлбэл гоё байх болов уу. Үндсэндээ Монгол ахуйгаа олон улсад сурталчлах хүсэлтэй байна.
-“Загасчны морь усгүй” гэсэн үг бий. Та хоёр өөрсдөдөө зориулж асар, майхан оёсон уу?
-Төрөл төрлөөс нь зөндөө оёсон. Гэвч хэн нэг нь харчихвал “Энийгээ л өгчих” гэсээр байгаад худалдаад авчихдаг. Зарим нь дотор нь орж сууж байгаад “Энэ майхан чинь сэтгэл татаад байна. Надад зарчих” гэж шалсаар байгаад нэг мэдэхнээ эвхээд зогсож байдаг. Яг өөрсдөдөө тохирсон майхныг хэдэн удаа хийлээ ч даанч тогтохгүй юм. Гэхдээ яалт ч үгүй хэрэг гарвал хэзээ ч хамаагүй оёчихно л доо.
-Уяач, бөхчүүдийг манайхан их хүндэлдэг. Тэд ч та нараас майхан авч байгаа нь мэдээж. Хамгийн их билэгдэж тоссон хүн гэвэл хэнийг нэрлэх вэ?
-Бөхчүүд нэг их майхан авдаггүй юм аа. Харин уяачид их авна шүү. Хамгийн их бахархаж, хүлээж авсан хүн бол Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар, гавьяат малчин, тод манлай уяач Д.Даваахүү гуай. Баатар цолныхоо найрыг Баянцагаан сумандаа хийхдээ томоохон хэмжээтэй асар манайхаар хийлгэсэн. Хамгийн сүүлд Жонан Ханчэн гэгээнтэн, Налайх дүүргийн хийдийн гэрийн бүрээсийг битүү хээтэйгээр хийж гүйцэтгэлээ.
-Олон жил энэ үйл ажиллагааг эрхэлж байгаа таниас асуухад хэдээс хэдэн оны үе хамгийн их борлуулалттай байсан бэ?
-Аль ч цаг үед ялгаагүй байдаг л даа. Манайд хийгдсэн майхан 21 аймгаас гадна хэдэн ч суманд тархсаныг мэдэхгүй юм. Түүнчлэн Тува, ОХУ-аас хүмүүс зорьж ирж хийлгэдэг.
-Засгийн газраас Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сангийн зээлийг үйлдвэрлэгч нарт олгодог. Гэхдээ бодит байдал ямар байна вэ?
-Яг үнэндээ олддоггүй. Манайх Хөдөлмөр халамж үйлчилгээний хэлтсээс 10 сая төгрөгийн л зээл авч байсан. Дээрх зээлийг компанид 20, хувь хүнд 10 саяыг олгодог юм билээ. Нэмж хэлэхэд манайхаас бүтээгдэхүүн худалдаж авсан хүмүүс “Чанар сайтай юм байна” гэдэг. Энэ үгийг хэлсэн хүмүүсийн нэг бол Батлан хамгаалахын их сургуулийн захирал, хошууч генерал Я.Чойжамц гуай юм. Тухайн үед олон тооны майхан оёулах тендер зарлахад чанараараа тэнцэх нэг ч компани байгаагүй гэсэн. Тэгээд арга ядахдаа урд хөршөөс баахан майхан татсан юм билээ. Дараа нь манай майхныг харчхаад дээрх үгийг хэлж байсан юм. Тэгээд ч тэр хүн 10 гаруй жилийн өмнө манай эгчээр нэг майхан оёулсан нь одоо болтол хэрэглэгдэж байгааг танилцах үеэрээ хэлж байсан.
-Ярилцсанд баярлалаа.
Тод индэр
Л.Гантөмөр: МАН шүүмжлэл сонсож мэддэггүй юм байна
Хэн нэгэн шүүмжилэхээр их адгадаг болсон. Ийм адгуу хүмүүстэй хамтарна гэдэг хэцүү. Шүүмжлэхгүйгээр Монголын төр явахгүй. Төрийн чих онгорхой байх ёстой. Ард түмнээ сонсдог байх ёстой. Тэр ард түмний дуу хоолой нь УИХ-ын гишүүд. МАН Бага хурлаараа гурван шалтгаанаар Ардчилсан намтай хамтрахгүй гэж ярьсан тухай би сонссон.
Түиймээс МАН-ынэнд тэндэх хулгай, луйврыг Хяналт, үнэлгээний Үндэсний хороо илрүүлээд байх юм байна.
Тиймээс энэ гурван үндэслэлээр АН-аас салах нь зүйтэй гэж гишүүд нь ярьсан байна лээ. Өөрөөр хэлбэл, МАН хяналтгүй засаглахыг хүсээд байгаа хэрэг” хэмээв.
Тод индэр
Э.Батшугар: Хариуцлагатай иргэнээ урамшуулдаг олон улсын сайн жишгийг Монголдоо нэвтрүүлж байна
-Улсын хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар банк, санхүүгийн байгууллагатай зээлийн харилцаанд ороогүй насанд хүрсэн иргэн цөөн байгаа болов уу. Таны санаачлан, батлуулсан дээрх хуулийн өөрчлөлт иргэдийн энэ төрлийн харилцаанд ямар нөлөө үзүүлэх вэ?
-Хамгийн эхэнд Зээлийн мэдээллийн сангийн “хар жагсаалт”-д нэг бүртгэгдчихвэл зургаан жил данслагддаг байдлыг халж байгааг тодотгож хэлмээр байна. Хүний амьдрал баялаг, зээл, зарим төрлийн төлбөрийг барагдуулахын зуур цаг хугацаа алдах гэх мэт бэрхшээлээс үүдэн доголдох тохиолдол гардаг даа. Тэгээд аль болох шуурхай шийдээд, зохицуулаад төлсөн ч “хар жагсаалт”-ад бичигдчихаж байгаа юм. Тэр мэдээлэл зургаан жил хадгалагдаж, Та хариуцлагагүй зээлдэгч болчихдог, энэ мэдээлэл зургаан жил Таны санхүүгийн харилцаанд нөлөөлнө. Үүнийг би хувьдаа “санхүүгийн ял” гэж тодорхойлоод байгаа.
Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль хэрэгжээд эхлэхээр дээрх шиг нөхцөл буюу нэг удаагийн доголдлоос нь үүдсэн зургаан жилийн санхүүгийн ял оноодог байдлыг халж, эсрэгээрээ онооны системд шилжих юм. Иргэн зээлийн харилцаандаа хариуцлагатай хандаад, тухай бүр нь төлбөрөө зохих ёсоор нь төлдөг бол оноо нь нэмэгдээд яваад байна. Оноо нь өндөр байхын хэрээр санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага, банк барьцаа хөрөнгийн шаардлагыг бууруулах, зээлийн хүү бага байх гэх зэргээр иргэнд илүү таатай нөхцөл, үйлчилгээ өгнө. Оноо нь тухайн иргэний биет бус санхүүгийн хөрөнгө болно. Жишээлбэл, зээл авахад хамгийн түрүүн барьцаа хөрөнгө шаарддаг. Тэгвэл энэ эрх зүйн өөрчлөлтөөр оноо нь барьцаа хөрөнгө болж болохоор нөхцөл бүрдэж байна. Аливаа банк, санхүүгийн байгууллага хариуцлагатай харилцагч буюу өндөр оноотой иргэнд үйлчилгээ үзүүлэхдээ нөхцөлөө хөнгөвчлөх, шуурхай үйлчлэх боломжтой болно. Нэгэнт хариуцлагатай төлбөрөө төлөөд явдаг харилцагч учраас аль болох асуудлыг шуурхай шийдээд явах сонирхол байна шүү дээ.
Тэгэхээр иргэн оноогоо өндөр болгох эсэхээ бас тооцож болж байна. Хариуцлагатай иргэнээ нэг ёсондоо урамшуулж байгаа гэж харж болох юм.
Баримт сөхөөд харвал малчны зээл, ипотекийн зээл, тэтгэврийн зээл нь хамгийн эрсдэлгүй, чанартай зээлүүд байдаг. Зээлдэгчид нь маш хариуцлагатай гэсэн үг. Хариуцлага алдахад нь “ял оноож” байгаа юм чинь, хариуцлагатай байсных нь төлөө хөнгөвчилсөн нөхцөлтэй, бага хүүтэй зээлийг шуурхай олгох зэргээр урамшуулж болно биз дээ. Үүний нөлөөгөөр зээлийн хүү ч буурах боломжтой, онооны системд шилжсэнээр суурь нөхцөл бүрдэж байгаа гэж харж байна. Тухайлбал, төслийг боловсруулах үед 28 улсын жишээг судалсан, зээлийн хүү нь 2-4 нэгж хувиар буурсан байдаг юм билээ. Америк 1989 онд, Солонгос, Энэтхэг 2000 оны эхээр, Вьетнам саяхан онооны системд шилжсэн. Ийнхүү шилжснээс хойш 2-3 жилийн дараа зээлийн хүү буурсан байна билээ.
Энгийнээр ойлгоход банк, санхүүгийн байгууллага харилцагчаа хялбархан тодорхойлдог учраас хариуцлагатай, найдвартай харилцагчдаа хугацаа урт, хүү бага, барьцаа хөрөнгө шаардахгүйгээр зохих ёсны зээл олгох гэх зэрэг сайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг шуурхай үзүүлдэг болно.
Латин Америкийн улс орнууд онооны системд шилжихээс өмнө ажлын 10 хоног буюу хагас сар зээл шийдвэрлэдэг байснаа онооны систем рүү шилжсэнээр ердөө ажлын 8 цагт зээл шийддэг болсон байгаа юм. Цаашилбал, сайн харилцагчид бүтээгдэхүүн, үйчилгээгээ хүргэхийн тулд банк, санхүүгийн байгууллага дунд өрсөлдөөн бий болдог. Одоо бол банк, санхүүгийн байгууллага тус бүр харилцагчийн мэдээллээ хадгалж, тус бүрдээ сан бүрдүүлдэг, үүнийгээ хуваалцдаггүй. Та банкаа, санхүүгийн харилцагчаа солихоор бол нөгөө талдаа шинэ хэрэглэгч болно, хүлээж авч байгаа тал Таны санхүүгийн түүхийг мэдэхгүй учраас “эрсдэлтэй” гэж үздэг. Шинэ систем үйлчлээд эхлэхээр иргэний оноо бүх нөхцөлийг илэрхийлэх учраас ямар ч банк, санхүүгийн байгууллагад очсон зөвхөн өөрт тохирхох бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ авдаг болно. Банк, санхүүгийн байгууллагууд өрсөлдөөд эхлэхээр санхүүгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ сайжрах нь ойлгомжтой. Хөгжсөн улс орнуудын боловсронгуй болсон, туршигдсан сайн туршлагыг Монголд нэвтрүүлж байгаа гэж ойлгож болно.
-Хууль хэзээнээс хэрэгжих эхлэх вэ?
-Улсын Их Хурал 5 дугаар сарын 16-ны өдөр Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийг баталсан. Ердийн журмаар гэхээр “Төрийн мэдээлэл” сэтгүүлд хэвлэгдээд ажлын 10 хоногийн дараа хэрэгжиж эхлэхээр тооцож үзвэл энэ оны 6 дугаар сарын 26-ны өдрөөс хэрэгжих юм байна.
-Тэгвэл зээлийн "муу түүх" иргэний санхүүгийн харилцаанд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй гэсэн үг үү?
-Хүний зээлийн мэдээллийг таван жил хадгалдаг олон улсын жишгийг хуульд тусгасан. Иргэн, төрийн болон хувийн өмчит хуулийн этгээдийн хооронд зээл, төлбөртэй холбогдон үүсэх мөнгөн төлбөрийн мэдээллийг агуулдаг “Зээлийн мэдээллийн сан” зөвхөн зээлийн "муу түүх"-буюу сөрөг мэдээллийг хадгалдаг байсныг өөрчилж байгаа хэрэг. Тус санд зээлдэгчийн сайн, муу бүх мэдээллийг таван жил хадгална. Юу сайжрах вэ гэхээр өмнө нь хугацаа алдаад ч болохнээ зээлээ төлсөн байхад л “хар жагсаалт”-ад ороод, тэр нь санхүүгийн харилцаанд нь зургаан жил сөрөг нөлөө үзүүлдэг байсныг халж байгаа юм. Одоо бол иргэн, зээлдэгч үүргээ хугацаандаа гүйцэтгэхгүй бол оноо буурна, харин нөхөөд төлчихвөл оноо нь өснө. Зээлийн мэдээллийн сангийн мэдээлэл нь амьд, хөдөлгөөнтэй, бодит болно.
Дээрх хуультай хамт тухайн иргэн буюу зээлдэгчээс шалтгаалахгүйгээр орлогод нь доголдол үүсвэл уян хатан хандах агуулга бүхий Улсын Их Хурлын тогтоол батлагдсан. Үер усны аюул учирч болно, цар тахлыг бид даваад гарлаа, тухайн иргэн аргагүй болоод эмнэлэгт хэвтээд, бизнес нь явахгүй зогсож ч болно. Амьдрал баян юм чинь янз бүрийн нөхцөл үүсэж, учирч, тохиох болохоор аль болох уян хатан байж, санхүүгийн харилцаа үүсгэгч талууд зохицож байх нь зүйтэй гэж хууль санаачлагчийн хувиар үзсэн. Гэхдээ татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс зээлдэг Хөгжлийн банк ч юм уу, Засгийн газрын тусгай сангаас авсан зээлийн харилцаанд энэ уян хатан нөхцөл үйлчлэхгүй байх ёстойг бас тогтоолд тусгасан. Татвар төлөгчдийн мөнгийг зээлж байгаа бол илүү хариуцлагатай, тооцоотой хандах ёстой гэсэн агуулгаар дээрх нөхцөлийг тодотгосон.
-Зээлийн харилцаанд иргэн янз бүрээр оролцдог. Шууд зээлэхээс гадна батлан даагчаар орсон байхад үндсэн зээлдэгч хариуцлага алдсан нь батлан даагчийн оноонд нөлөөлөх үү?
-Зээлийн батлан даалттай холбоотой харилцааг өөр хуулиар зохицуулна. Товчхондоо, Зээдийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулиар хүн санхүүгийн орчинд үнэ цэнээ өөрөө тогтоодог болж байгаа хэрэг. Хариуцлагатай байвал оноо өндөр байна. Оноо нь тухайн хүний талаар олон зүйлийг илэрхийлэх учраас биет бус санхүүгийн хөрөнгө болчихно. Өндөр оноотой бол банк, санхүүгийн салбарт Таны үнэ цэн өсөж, илүү таатай үйлчилгээ, сайн бүтээгдэхүүнийг тохирсон өртгөөр авах нөхцөл нь бүрдэнэ. Тиймээс оноогоо өндөр байлгах эсэхээ иргэн, зээлдэгч өөрөө удирдана. Ийм учраас зээл, төлбөрөө цаг хугацаандаа төлөөд байхад эрмэлзэл тухайн хүнд төрдөг байх нь л дээ.
-Улсын Их Хурлын даргын дэвшүүлсэн “Гурван төгөлдөршил” бодлогын хүрээнд хуулиас давсан журмуудыг цэгцлэх зорилт тавьсан. Тэгвэл Таны санаачлан, батлуулсан хуулийн дагуу Монголбанк журам батлах үүрэг хүлээж байна?
-Одоогийн байдлаар зээлийн мэдээллийн үйлчилгээ үзүүлэх тусгай зөвшөөрөлтэй хоёр компани байна. Эдгээр компани олон улсын жишиг платформ буюу онооны зам оруулаад ирчихсэн. Суурь нь байна, эрх зүйн орчин бүрдлээ. Одоо дүрмээ тохирох ёстой. Иймд Монголбанк холбогдох журам гаргах үүрэг хүлээж байгаа. Гэхдээ бүх талыг оролцуулж, хэлэлцүүлэг хийсний үндсэн дээр талуудын эрх ашгийг хангасан, манай нөхцөлд хамгийн оновчтой зохицуулалт гаргах ёстой гэдэг байр суурьтай байна. Монголбанк ч энэ шаардлагыг хангах бүрэн чадамжтай гэж харж байна. Бид шинэ зүйл зохиогоогүй, бусад улс орон удаан хугацаанд туршиж, сайжруулж ирсэн сайн жишгийг л Монголдоо нэвтрүүлэх ажил шүү дээ. Иргэн санхүүгийн сахилга баттай болно, системийн хэмжээнд чанаргүй зээл буурна гээд үр дүнг нь бүгд хүртэх ач холбогдолтой.
Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газар
Тод индэр
Х.Ганхуяг: Татварын багц хуулийн шинэчлэл нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжин, өрхийн орлогыг нэмэгдүүлж, хамгаалж, баталгаажуулахад чиглэж байна
Татварын багц хуулийн хэрэгжилттэй танилцаж санал, дүгнэлт гаргах, шаардлагатай бол холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн ахлагч, УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуягаас татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар тодрууллаа.
-Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн онцлогийг танилцуулахгүй юу?
-УИХ-ын даргын захирамжаар байгуулагдсан манай ажлын хэсэг УИХ-ын Төсвийн байнгын хороо, Сангийн яам, Татварын ерөнхий газартай хамтран татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар олон удаагийн хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан. Нийтдээ 180 гаруй удаагийн хэлэлцүүлэгт 200 гаруй мянган иргэн, аж ахуйн нэгжийн төлөөлөл оролцож татварын багц хуулийн шинэчлэлийг хэрхэн хийх талаарх саналаа ирүүлсэн. Татварын ерөнхий хууль, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль болон Хүн амын орлогын албан татварын тухай хууль, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулиудад өөрчлөлт оруулах талаар иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийн саналыг ажлын хэсгийн санал, дүгнэлтийн хамт Сангийн яаманд хүргүүлсэн.
Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн хүрээнд хувь хүний орлогын албан татварыг бууруулах, нийгмийн аль хэсэгт нь татварын хөнгөлөлтийг илүүтэй үзүүлэх талаар тодорхой тусгах, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хамрагдалтыг нэмэгдүүлэх талаар зохих өөрчлөлт оруулж, татварын уян хатан тогтолцоог бүрдүүлэхийг чухалчиллаа. Өнөөдрийн байдлаар нэмэгдсэн өртгийн албан татварт нийгмийн салбарын 70 хувь нь хамрагдаж байна. Энэхүү албан татвараас чөлөөлөгддөг хөдөө аж ахуйн салбарыг нэмэгдсэн өртгийн албан татварт хамруулдаг болгох эрх зүйн тогтолцоог бий болгох, иргэдийн сарын 500 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 100 хувиар, 800 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 50 хувиар, үүнээс давсан хэсэгт 20 хувиар тус тус хөнгөлж буцаан олгох зэрэг заалтуудыг тусгалаа.
-Аж ахуйн нэгжүүдэд татварын ямар хөнгөлөлт үзүүлэхээр төсөлд тусч байна вэ?
-Аж ахуйн нэгжийн албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулж, жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжихэд чиглүүлэв. Аж ахуйн нэгжүүдийг татвараа төлөөгүй бол дансыг нь бүхэлд нь хаачихдаг байдлыг өөрчлөх нь зүйтэй гэж үзсэн. Тухайн аж ахуйн нэгжид тодорхой хугацаа өгч татвараа нөхөн төлөх боломжийг бүрдүүлэх ёстой. Мөн зарим нэг төрлийн татвар эргээд иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийг өрөнд оруулдаг. Жишээ нь гаалиар дөнгөж бараа бүтээгдэхүүн нь орж ирэнгүүт олон төрлийн татвар ногдуулдаг хатуу тогтолцоо байсан. Тэгвэл тухайн бараа, бүтээгдэхүүнийг борлуулсны дараа буюу үр ашиг нь буй болсон цагт татвар ногдуулах нь зөв юм. Эдгээр татварын хөнгөлөлтийг буй болгосноор төсөвт ойролцоогоор 4-4.5 их наяд төгрөгийн дарамт учирна. Өөрөөр хэлбэл, улсын төсөвт орж ирдэг байсан 4-4.5 их наяд төгрөгийг эргээд хувийн хэвшил рүү шилжүүлж байна гэсэн үг. Татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтөөр бизнес эрхлэгчдийг дэмжиж, ингэснээр иргэдийн худалдан авах чадвар сайжирч, эдийн засгийн эргэлт нэмэгдэнэ. Үндсэндээ бол татварын багц хуулийн шинэчлэлийн зорилго нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжихээс гадна өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх, хамгаалах, баталгаажуулахад чиглэж байна гэсэн үг.
УИХ-ын Хэвлэл мэдээллийн газар
